به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، مراسم رونمایی از کتاب «مادیان هزار دادستان (هزار رای حقوقی)» اثر فرخ‌مرد بهرامان به‌زبان پهلوی با پژوهش، شرح و ترجمه سعید عریان با حضور محمد رجبی، رییس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ژاله آموزگار، نویسنده، مترجم و پژوهشگر زبان و فرهنگ باستانی، علی‌اشرف صادقی، زبان‌شناس، استاد بازنشسته دانشگاه تهران و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و جمعی از استادان و پژوهشگران سه‌شنبه (15 اسفندماه) در کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

سعید عریان در آغاز این نشست با اشاره به این‌که برخی مسایل حوزه ایرانشناسی در بحث‌های میان ایرانشناسان غربی به‌ویژه ایرانی مغفول مانده است، گفت: دو مساله بسیار مهم در این حوزه از نظر دور مانده است. نخست این‌که حد مشخص و تعریف منطقی برای ایرانشناسی وجود ندارد و همزمان نمی‌توان هر شناختی از ایران را ایرانشناسی و هر فردی را ایرانشناس نام نهاد.

این پژوهشگر فرهنگ و زبان‌های باستانی افزود: هنگامی که از ایرانشناسی صحبت می‌کنیم، باید آن را دقیقا به‌معنای معارف ایران پیش از اسلام دانست و در غیر این‌صورت نباید درباره مفهومی به‌نام ایرانشناسی صحبت کرد. دلیل این مساله نیز آن است که تا پیش از اسلام علوم از یکدیگر جدا و قابل تفکیک نبودند و پس از این دوره است که علوم مختلف به ریاضی، فلسفه، حکمت، نجوم و... تقسیم‌بندی شدند.

وی ادامه داد: در کتاب‌های ایرانیان که از پیش از اسلام به‌جای مانده است، در «دینکرد»، «ارداویرافنامه» و حتی در کوتاه‌ترین متن پهلوی که به ما رسیده است، مسایل گوناگون در کنار هم آورده شده است. در حالی‌که در یونانِ همان دوره در متن‌های ارسطو و دیگر دانشمندان این تفکیک علم دیده می‌شود.

عریان درباره مساله دیگری که در حوزه ایرانشناسی اهمیت دارد، بیان کرد: نکته دیگری که حتی مهم‌تر از مساله نخست است، رویکرد به ایرانشناسی است. متاسفانه هنوز مشخص نیست این رشته علمی هدف است یا وسیله؟ اگر ایرانشناسی را به‌عنوان هدف درنظر بگیریم، قرار است به چه چیزی دست پیدا کنیم؟ و اگر آن را وسیله بدانیم، برای رسیدن به چه هدفی از آن استفاده می‌کنیم؟

این استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی با بیان این مساله که بیش از 50 سال است که ایرانشناسی در ایران آغاز شده، گفت: این سردرگمی کار پژوهشگری در این حوزه را دشوار کرده است. ایرانشناسی در غرب مانند هر رشته دیگری در آغاز هدف است و وسایل لازم براساس ضرورت انتخاب می‌شوند و هنگامی‌که به این هدف نایل شدند از آن به‌مثابه وسیله‌ای برای رسیدن به هدف دیگری سود می‌جویند.

مترجم کتاب «زبور پهلوی» افزود: در سال 1415 میلادی برای نخستین‌بار در آلمان و در دانشگاه «هایدلبرگ» کرسی زبان فارسی تاسیس شد و در سال 1771 میلادی، «انكتيل و پرون» نخستین اروپایی بود که برای آموختن زبان پارسی به هندوستان رفت و این دوره را می‌توان آغاز ایرانشناسی در جهان دانست. 

ایران مرکز سکه‌شناسی ندارد!
وی بیان کرد: این‌ها مثال‌هایی است برای مشخص کردن این مساله که اروپاییان هنگامی‌که متوجه شدند علم، قدرت‌زاست تلاش کردند در رشته‌های مختلف علمی پیشتاز شوند و این درحالی است که ایران با داشتن یکی از بزرگترین منابع سکه در دنیا، هنوز یک مرکز سکه‌شناسی ندارد.
 
عریان توضیح داد: مراکز ایرانشناسی در ایران، به سازمان‌های گفته می‌شود که ایرانشناسی بخشی از وظایف آن‌هاست یا اصلا وظیفه آن‌ها نیست. باید این وضعیت روشن شود که چه فردی در چه جایگاهی است وگرنه در آینده دچار مشکل خواهیم شد. 

استاد متون پهلوی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به کتاب «مادیان هزار دادستان» افزود: بحث و بررسی نظام حقوقی در ایران پیش از اسلام را باید به دو دوره تقسیم کرد. دوره نخست از آغاز که دوره هخامنشی (و با تسامح مادها) تا دوره ساسانی است و دیگری دوره ساسانی به‌شمار می‌رود.

وی اظهار کرد: دوره نخست شامل کهن‌ترین سند مکتوب است، چرا که تا پیش از آن اسطوه و حماسه است که قابل استناد نیستند و آن‌چه از سند به دست آمده از مورخان غیرایرانی یا منظومه‌های مختلف یونانیان و رومیان است. اسناد در دوره هخامنشی به سه زبان نوشته شده‌اند، زبان فارسی باستان که موضوع تمامی نوشته‌های به‌دست آمده از این زبان تاریخ است. لوح‌های ایلامی تخت‌جمشید که به مسایل مالی، اداری و رابطه‌های کاری در این دوره می‌پردازد و اسناد دیگری نیز به زبان آرامی داریم که تمامی آیین‌های دینی که در آن دوره اجرا می‌شدند دربردارد.

خط همیشه رازآلود و رمزآمیز است!
این پژوهشگر فرهنگ و زبان باستانی با اشاره به اسناد و مدارک ایلامی گفت: لوح‌های دوره هخامنشی را باید مستقیم به زبان فارسی خواند و نه براساس آن‌چه «ریچارد هلک» ترجمه کرده است و باید به این مساله توجه کرد که خط همیشه رازآلود و رمزآمیز است و هر لحظه می‌توان خوانش مستدل و جدیدی از یک خط داشت، بنابراین متن‌ها باید همواره خوانده شوند و برخلاف تصور رایج در ایران، غربیان بارها روی متون کهن ایران به‌ویژه اوستا کار کرده‌اند در حالی‌که در ایران، پس از ابراهیم پورداوود، پژوهش خاصی روی آن انجام نشده است.

عریان با اشاره به اسناد دوره‌های پیش از ساسانی بیان کرد: تا پیش از ساسانیان، هر آن‌چه داریم، مستند نیست، جز متون مانی که زبان آن مانوی است. درباره دوره ساسانی اوضاع متفاوت است و با این‌که هنوز تقسیم و دسته‌بندی علوم صورت نگرفته است به متنی برمی‌خوریم که به‌صورت خالص به حقوق مدنی (به‌جز چند بند درباره حقوق جزا) پرداخته است.

استاد ادیان دانشگاه الزهرا با اشاره به طبقه‌بندی علوم در فرهنگ ایران بیان کرد: وجه قالب فرهنگ در ایران، شفاهی است و چنین سیستم‌هایی پرورش‌دهنده شعر، تاریخ ادبیات و تذکره‌هاست. در طول تاریخ ایران تا زمانی‌که نگرانی از نابودی متن‌ها پیش نیامد، نیاز به مکتوب شدن مطالب نیز دیده نشد. در همین دوره است که اوستا در پنج بخش گردآوری و تدوین شد.

وی به کتاب «مادیان هزار دادستان» اشاره کرد و افزود: این کتاب مجموعه داوری‌های حقوقی است که محل استناد دیگر قضات دوره ساسانی نیز به‌شمار می‌رفته است. در این دوران، احکام و قوانین شرعی بودند و هیچ نشانی مبنی بر وجود قاضی عرفی وجود ندارد و تمامی قضات موبد بوده‌اند. از سوی دیگر هنگامی‌که یک قاضی حکمی را درباره موضوعی اعلام می‌کرده، قضات دیگر به آن استناد می‌کردند.

نویسنده «شیوه‌نامه نظام نام‌نگاری و اعلام جغرافیایی ایران» توضیح داد: فرخ‌مرد بهرامان، مولف کتاب، یکی از رجال دینی دوره ساسانی بوده است اما نشانه‌ای از زندگی شخصی وی در دسترس نیست. قضات در این دوره حق نداشتند برای زدن مُهر از اسم‌شان استفاده کنند و با عنوان «وکیل درویش» حکم‌ها مهر زده می‌شدند.

«مادیان هزار دادستان»؛ مجموعه داوری‌های حقوقی ساسانی 
وی درباره تاریخ نگارش «مادیان هزار دادستان» توضیح داد: درباره تاریخ تالیف این اثر اختلافاتی وجود دارد، برخی آن را مربوط به دوره خسرو پرویز می‌دانند و برخی نیز نوشتن آن را به قرن نهم هجری منتسب می‌دانند که این تاریخ به‌نظر کاملا اشتباه می‌رسد. با استناد به بند 41 این متن و اصطلاحات به‌کار رفته در بند 40 این نوشته، معتقدم متن مربوط به دوران یزدگرد سوم است. کتاب در سال یک‌هزار و 6 یزدگردی برابر با 1047 قمری بازنویسی شد. بعدها 20 برگ دیگر پیدا و به آن افزوده شد و در سال 1912 به‌چاپ رسید.

این مترجم کتاب که پس از 6 سال تلاش «مادیان هزار دادستان» را ترجمه کرده است، بیان کرد: «گلسار» که حقوقدانی زرتشتی بود، «آناهید پَریخانیان» که متن را به زبان روسی و پس از آن در آمریکا به انگلیسی ترجمه کرد، همچنین «ماری مارسوخ» نیز روی این متن به پژوهش‌هایی دست زدند.

این پژوهشگر فرهنگ و زبان باستانی توضیح داد: «مادیان هزار دادستان» تنها منبع مهم در شناخت کلیدواژه‌های شرعی و ادبیات شرعی ارمنی آغازین است و می‌توان براساس آن یک تریلوژی از کلیدواژه‌های شرعی، اصطلاح‌ها و کلمه‌های فلسفی، همچنین زبان حقوقی نوشت.

این پژوهشگر درباره دیگر اطلاعاتی که از این کتاب به‌دست آمده است، گفت: نام قضات، بنیادهای خیریه، آتشکده‌ها و اطلاعات جغرافیایی از منطقه فارس که با استناد به نام‌های آن، آگاهی‌های بسیاری درباره جغرافیای تاریخی منطقه می‌توان به‌دست آورد.

عریان در پایان سخنانش با اشاره به این مطلب که نگذاریم علمی که زحمت بسیاری برای آن کشیده شده،‌ بدون نفع بماند، بیان کرد: «اعوذ بالله من علم لاینفع»، پناه می‌برم به خداوند از علمی که نفعی ندارد. علم از تجلیات ذات الهی است و نباید آن را رها کنیم، چرا که تنها دانش است که در میان مردم همزبانی و همدلی ایجاد می‌کند. نگذاریم علم لاینفع شود.

«مادیان هزار دادستان» باعث افتخار ایرانیان است

در آغاز این نشست، محمد رجبی، رییس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی درباره کتاب «مادیان هزار دادستان» گفت: بسیاری از پژوهشگران فکر می‌کردند که قانون مدون مربوط به حقوق، تنها در روم وجود داشته است اما این کتاب نمونه‌ای از آثار حقوقی دوره ساسانی به‌شمار می‌رود و باعث افتخار ایرانیان است.

وی افزود: چنین آثاری ریشه‌ای کهن دارند و به‌خوبی نشان می‌دهند که امپراتوری بزرگی چون هخامنشیان تا ساسانیان، چگونه سرزمین‌هایی با اقوام و زبان‌های مختلف را اداره می‌کردند. این کتاب گوشه‌ای از بازیابی پیشینه حقوقی ایرانیان است. پس از اسلام نیز بزرگترین افرادی که به تدوین قانون‌ها همت گماشتند از ایرانیان به‌شمار می‌رفتند که از آن میان می‌توان به شیخ طوسی و ابوحنیفه اشاره کرد.

وی ادامه داد: لازم است نسبت به آثار به‌جای مانده از پیشینیان، توجه ویژه داشته باشیم، چرا که افرادی که هویت‌شان را می‌دانند، دیگران را بهتر خواهند شناخت. علت ناشناس بودن غرب برای ایرانیان نیز نشناختن ایران از سوی ماست.

رجبی ضمن اشاره به ویژگی‌های کتاب بیان کرد: ترجمه «مادیان هزار دادستان» با حاشیه و توضیح‌های دکتر عریان کار بزرگ و بااهمیتی به‌شمار می‌رود. در بخش‌هایی از کتاب نیز مقایسه‌ای با قوانین اسلامی، مدنی و جزایی فعلی ایران صورت گرفته است.

رییس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در پایان گفت:‌ امیدوارم جامعه فرهیخته، علمی و فرهنگی، قدر چنین آثاری را بدانند. در همین راستا، این مرکز هر 15 روز، مراسمی با سخنرانی علمی برگزار خواهد کرد تا سرآغازی باشد برای توجه به فرهنگ، هنر و پیشینه تاریخی ایرانیان.

نشست «بررسی نظام حقوقی ایران در دوره ساسانی» با پرسش و پاسخ از سوی حاضران به‌پایان رسید.

کتاب «مادیان هزار دادستان (هزار رای حقوقی)»، اثر فرخ‌مرد بهرامان، از ارزشمندترین متون بازمانده به زبان پهلوی است. موضوع کتاب گزارش هزار داوری درباره امور حقوقی گوناگون ثبت شده و رای‏های صادر شده از دادگاه‏های دادگستری ایران دوره ساسانی در سده سوم تا هفتم میلادی را دربرمی‌گیرد. این کتاب از سوی سعید عریان پژوهش و گردآوری شده است.

کتاب «مادیان هزار دادستان (هزار رای حقوقی)» در 736 صفحه،‌ شمارگان 650 نسخه و بهای 26 هزار تومان از سوی انتشارات علمی به‌چاپ رسیده است.