حجت‌الاسلام فعالی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، عنوان کرد: تعداد کتاب‌های عرفانی که تاکنون تصحیح و منتشر شده‌اند بسیار کمتر از تعداد آثار خطی منتشر نشده‌ در این حوزه است.

وی افزود: تعداد کتاب‌های مهم  تصحیح‌ نشده حوزه عرفان حدود هزار عنوان و شاید بیشتر از آن است و نمی‌توان همه آن‌ها را به عنوان مثال ذکر کرد. برخی از کتاب‌های عرفانی سده‌های سوم تا قرن دهم به تناوب تصحیح نشده‌اند یا چاپ‌های قدیمی از آن‌ها موجود است. ابن عربی 900 کتاب دارد که تاکنون تنها حدود 20 عنوان از آن‌ها منتشر شده‌ و بقیه آن‌ها دست‌نخورده باقی مانده‌اند. برخی کتاب‌های عرفانی تاجیکستان و همچنین قونیه ترکیه نیز بسیار با اهمیتند که آن‌ها نیز تاکنون مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته‌اند. این در حالی است که برخی  آثار منتشر شده این حوزه نیز توسط مستشرقان تصحیح شده‌اند.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات ادامه داد: زمانی که به یکی از کتابخانه‌های تورنتو در کانادا مراجعه کردم، با 120 هزار کتاب در حوزه علوم اسلامی در قالب نسخ خطی مواجه شدم که به واقع رقم بزرگی است. بدیهی است که تعداد زیادی از این آثار نیز به حوزه عرفان تعلق دارند. 

وی گردآوری آثار اصیل عرفانی و تصحیح و پژوهش آن‌ها را نیازمند همتی بلند و هزینه زیاد دانست و گفت: به اعتقاد من کتابخانه ملی می‌تواند مسوولیت این کار را بر عهده بگیرد. باید نهضتی شکل بگیرد که تمامی نسخه‌های خطی علوم اسلامی نه فقط در حوزه عرفان بلکه تمامی حوزه‌ها را شناسایی و تصحیح کند. این کار نیاز به صرف هزینه هنگفتی دارد. پژوهشگران و نسخه‌شناسان زبده‌ای نیز هستند که می‌توان به کمک آنان این کار را به سرانجام رساند. 

نویسنده کتاب «ایمان دینی در اسلام و مسیحیت» با اشاره به اعمال سلیقه در تصحیح و انتشار کتاب‌های قدیمی عرفان که تاکنون منتشر شده‌اند گفت: به یقین هر نسخه‌شناس و مصححی سراغ عارف یا دانشمندی می‌رود که تعلق خاطر بیشتری به او دارد و این اعمال سلیقه در انتخاب تصحیح آثار چندان هم منفی نیست. 

فعالی گفت: برخی عرفا بیش از ده عنوان کتاب و رساله دارند که تاکنون هیچ یک از آن‌ها تصحیح و چاپ نشده‌اند. برای نمونه عبدالجبار نفرّی دو کتاب به نام‌های «المواقف» و «المخاطبات» دارد که بسیار آثار مهمی قلمداد می‌شوند و نسخه  خطی آن‌ها را در اختیار دارم اما هنوز کسی برای تصحیح و پژوهش درباره آن‌ها همت نکرده است.

این مدرس فلسفه و عرفان، مقدمه‌نویسی، تحشیه، تعلیقه، معرفی نسخه‌های متفاوت در پاورقی، افزودن نمایه‌های مناسب مانند نمایه اصطلاحات، موضوعی، زمان و مکان را از کارهایی دانست که لحاظ کردن آن‌ها در تصحیح هر نسخه خطی لازم است.

نویسنده کتاب «دین و عرفان» در پاسخ به این سوال که طبق نیاز امروز جامعه در تصحیح و پژوهش کتاب‌های اصیل عرفانی باید بر چه جنبه‌ای از آن‌ها تاکید کنیم، گفت: به اعتقاد من باید بر عرفان عملی دویست سال گذشته تمرکز کنیم، زیرا این عرفان می‌تواند مقابل عرفان‌های کاذب بایستد و جانشین مناسبی برای آن‌ها باشد.