پیکان‌های زمان‌ 

در مورد این‌که چرا ما ناظر برگشت لیوان شکسته بر روی میز نیستیم، معمولاً توضیح داده می‌شود که براساس قانون دوم ترمودینامیک (گرماپویایی) چنین امری امکان‌پذیر نیست. این قانون می‌گوید آنتروپی یا بی‌نظمی با گذشت زمان همواره افزایش می‌یابد. به عبارت دیگر، براساس قانون مورفی، همه چیز رو به بی‌نظمی می‌رود. یک لیوان سالم بر روی میز دارای نظمی بالاست، ولی لیوانی شکسته در کف اتاق در حالت بی‌نظمی است. می‌توان از لیوان سالم که درگذشته بر روی میز بود، به سه لیوان شکسته بر کف اتاق در آینده حرکت کرد، ولی عکس آن امکان‌پذیر نیست. افزایش بی‌نظمی یا آنتروپی با گذشت زمان، نمونه‌ای از آن چیزی است که «پیکان زمان» نامیده می‌شود، چیزی که به زمان جهت می‌دهد و گذشت را از آینده متمایز می‌کند. حداقل سه پیکان زمان متفاوت داریم: اول، پیکان زمان ترمودینامیک که در آن بی‌نظمی یا آنتروپی افزایش می‌یابد. دوم، پیکان زمان روان‌شناختی. این نوع همان جهتی است که ما گذشت زمان را درک می‌کنیم ـ جهتی از زمان که ما گذشته را به خاطر می‌آوریم، نه آینده را. سوم، پیکان زمان کیهان‌شناختی. این نوع، جهتی از زمان است که جهان به جای انقباض در حال انبساط است.

صفحات 120 و 121/ نظریه‌ای برای همه چیز / استیون هاوکینگ/ ترجمه محمدرضا غفاری/ انتشارات موسسه فرهنگی ـ هنری جهان کتاب/ چاپ اول/ سال 1391/ 150 صفحه/ 5000 تومان