به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، «فرهنگ‌نامه رمزهای غزلیات مولانا» در حقیقت پایان‌نامه دوره دکتری مشتاق‌مهر بوده، که زیر نظر دکتر تقی پورنامداریان انجام شده و پیش‌تر به عنوان پایان‌نامه‌ برتر از سوی انجمن استادان زبان فارسی نیز انتخاب شده است.

مشتاق‌مهر در تدوین این اثر ابتدا متن کامل «کلیات شمس» براساس متن مصحح فروزان‌فر، را مطالعه و سپس بیان‌های رمزی مولانا را از این متن استخراج کرده است. همچنین در حل مشکلات لغوی از فرهنگ «نوادر لغات و تعبیرات و مصطلحات کلیات شمس» بهره گرفته است.

وی رمزها را به صورت الفبایی تدوین کرده و با توجه به این‌که در بیشن و بیان رمزی، صور محسوسو مابازاء خارجی کلمات، رمز به شمار می‌آیند، نه الفاظ موضوع برای آن‌ها، از این رو در تدوین نهایی، رمزهای مترادف، در هم ادغام شده و در ذیل مدخل واحدی، که پربسامدتر یا معروف‌تر است، آمده‌اند.

در این کتاب معانی مختلف یک رمز به تریتب و با شماره مستقل در ذیل مدخل اصلی نقل شده‌اند. همچنین توضیحات و شواهد مربوط به هر کدام از معانی رمز، در سه قسمت بیت یا ابیات حاوی رمز و توضیح آن، شواهد رمزی دیگر از غزلیات و شواهد استنباط ارایه شده است.

شواهد استنباط نیز در ذیل سه بخش نقل و با حروف ابجد مشخص شده‌اند. شواهد استنباط از غزلیات شمس، شواهد استنباط از آثار دیگر مولانا (مثنوی، فیه‌مافیه و مجالس سبعه) و شواهد استنباط از آثار عرفانی سابق بر مولانا این بخش‌ها هستند. همچنین در بخش‌ آخر شواهدی از متنون عرفانی مهم، به ویژه آثار منثور مانند کشف‌المحجوب هجویری، ترجمه رساله قشیریه، تذکرة‌الاولیاء، تمهیدات و نامه‌های عین‌القضات و مرصادالعباد آمده است.

از سوی دیگر معانی پیشنهاد شده برای هر رمز و دسته‌بندی شواهد بر مبنای آن‌ها، یکی از استنباط‌ها و فرض‌های محتمل در تاویل رمز مربوط تلقی می‌شود و ذکر شواهد استنباط برای تقویت آن معنی است.

مولف تلاش کرده در تدوین این اثر نزدیک‌ترین تفسیری، که با نظام ذهنی و اندیشگی مولانا سازگاری داشته را انتخاب و پیشنهاد کند.

مشتاق‌مهر در مقدمه نسبتا مفصلی با عنوان «زبان بی‌زبانی»، که بر این کتاب نوشته به مباحثی چون «مساله زبان و بیان در عرفان و ادبیات عرفانی بر مبنای آثار مولانا»، «گریزگاه‌های عارف از تنگنای زبان» و «آثار مولانا و ویژگی‌های زبانی و بیانی آن‌ها» پرداخته است.

در حقیقت این مقدمه در زمینه موضوع زبان و بیان در عرفان و ادبیات عرفانی است و بن‌مایه‌های آن از آثار مولوی اخذ شده است.

در این اثر بیش از 300 مدخل برای آشنایی با فضای ذهنی مولانا و به دست دادن تعبیرهایی از رمزهای به‌کار گرفته شده توسط او ارایه شده است. 

در این مدخل‌ها مباحث و موضوعاتی برگرفته از چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش بررسی شده‌اند.

باتوجه به این‌که هنوز تمامی ابعاد شخصیت و آثار مولانا مطالعه و شناسایی نشده‌اند، این پژوهش با چنین هدفی صورت گرفته است. از سوی دیگر تاکنون بیتر جنبه‌های روشن‌تر شخصیت فکری و عرفانی مولانا پرداخته شده و هنوز برخی از زوایای اندیشه و عرفان او، که بخش عمده‌ای از جنبه‌های هنری، ذوقی و شاعرانه این شاعر است، ناشناخته مانده‌اند.

برهمین اساس مولف سعی کرده در این اثر برای نزدیک شدن به فضای ذهنی مولوی و به دست دادن تاویل‌هایی از رمزهای دیوان او، به گونه‌ای عمل کند، که با جهان‌بینی و نگرش ویژه عارفانه- عاشقانه مولانا همسویی داشته یا دست کم مغایرتی نداشته باشد.

بخش پایانی این کتاب به نمایه و فهرست منابع و ماخذ اختصاص دارد.

رحمان مشتاق‌مهر متولد 1342 است.

کتاب «فرهنگ‌نامه رمزهای غزلیات مولانا» با یادداشتی از علی اوجبی معاون فرهنگی خانه کتاب، در 672 صفحه، شمارگان هزار و 500 نسخه و قیمت 13 هزار و 500 تومان از سوی انتشارات موسسه خانه کتاب منتشر و راهی بازار کتاب شد.