خبرگزاري كتاب ايران ـ به گزارش ستاد خبري سراهاي اهل قلم نمايشگاه كتاب تهران، نخستين نشست نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران با عنوان «كاربرد گراندد تئوري در پژوهش‌هاي سواد اطلاعاتي» صبح امروز، 14 ارديبهشت در سالن كارنامه نشر سراي اهل قلم  با سخنراني دكتر يزدان منصوريان، استاد كتابداري دانشگاه تربيت معلم برگزار شد.

دكتر يزدان منصوريان، بحث پژوهش‌هاي سواد اطلاعاتي را به سه مقوله اصلي تقسيم كرد و گفت: رويكرد كيفي، نظريه گراندد تئوري (داده بنياد) و پژوهش در مرحله سواد اطلاعاتي سه حوزه پژوهش‌هاي سواد اطلاعاتي محسوب مي‌شوند. در هر پژوهش بنابه موضوع و هدف مورد نظر پژوهشگر مي‌توان از ابزار و روش‌هاي متفاوتي استفاده كرد. در صورتيكه موضوع تحقيق، مفهومي، غير ملموس و واقعي باشد، بهتر اين است كه از رويكرد كيفي در پژوهش استفاده شود.

وي گستره و عمق پژوهش را دو عنصر اصلي هر پژوهش به شمار آورد و گفت: ميان گستره و عمق پژوهش بايد ارتباط برقرار شود، زيرا در عمل افزايش هر دو اين عناصر با يكديگر ممكن نيست. هر پژوهش كمّي نظير پرسشنامه و پيمايش درصورتي كه گستره وسيعي داشته باشد، از عمق كمتري برخوردار است. به طور مثال در يك تحقيق پيمايشي ممكن است از 500 پرسشنامه استفاده شود درصورتي كه تحقيق گراندد تئوري 50 مصاحبه را مي‌طلبد.

منصوريان در تشريح رويكرد كيفي در پژوهش گفت: هرگاه پژوهشي در محيطي واقعي با هدف دستيابي به شناخت دقيق از يك مفهوم يا مقوله انجام شود، نيازمند توجه به رويكرد كيفي است. براين اساس ميان رويكرد قياسي و استقرايي نيز تفاوت وجود دارد. تحقيقي كه داراي يك مبنا و بنياد نظري باشد و پژوهشگر براساس آن مبنا به جزئيات توجه كند، از رويكرد استقرايي استفاده شده است.

وي با بيان اينكه بسياري از تحقيقات كيفي تركيبي از دو رويكرد قياسي و استقرايي را دربر دارد، اظهار داشت: پژوهشگر ميان رويكرد استقرايي و قياسي در حركت است و صرفا تقدم و تأخر هر يك از اين دو رويكرد، عامل تمايزشان است. تئوري بسياري از نظريه‌پردازان نظير سايمون و مازلو به صورت قياسي تأييد و اثبات شده است، در حاليكه بسياري از تئوري‌پردازان بدون نظريه، داده‌هاي خود را جمع‌آوري كرده و به نتيجه واحد رسيده‌اند.

اين استاد دانشگاه تربيت‌معلم با بيان اينكه تحقيقات كيفي رويكرد استقرايي پژوهشگر را مي‌طلبد، افزود: در اين نوع تحقيقات داده‌ها مورد آزمون قرار نمي‌گيرlد، پژوهش كيفي در محيط اتفاق افتاده و نمونه‌ها تصادفي انتخاب مي‌شوند. همچنين تحقيقات كيفي اكتشافي‌اند و قابل تعميم به كل جامعه نيستند. پانزده روش نمونه‌گيري در روش تحقيق كيفي وجود دارد كه از جمله آنها مي‌توان به روش نمونه‌گيري سهولت و گوله برفي اشاره كرد. استفاده از تحقيقات كيفي از سوي پژوهشگران به معناي نفي تحقيقات كمّي نيست، بلكه اين دو نوع روش مكمل يكديگر محسوب مي‌شوند.

وي با اشاره به اينكه تحليل كيفي پژوهشگر را به شناخت دقيقي از موارد غيرقابل تعميم مي‌رساند،‌ توضيح داد: ‌به طور مثال اگر پژوهشگري بخواهد عوامل موثر بر پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان را بررسي كند، به صورت كمّي نيازمند تئوري‌ها، نظريات و متغيرهاي علوم تربيتي است اما در تحقيق كيفي پژوهشگر نيازمند متغير نخواهد بود. در تحقيقات كمّي سخن از اندازه است، اما تحقيق كيفي بودن يا نبودن را مورد بررسي قرار مي‌دهد.

منصوريان، تحقيق كيفي را مولد علم در بحث بومي‌سازي برشمرد و گفت: توليد علم و بومي‌سازي دانش در كشور حايز اهميت است، اما توجه به هر دو رويكرد كمي و كيفي برشي از واقعيت جامعه محسوب مي‌شود. روش تحقيق نبايد به هدف تبديل شود، گاهي پژوهشگر به ميزاني به روش تحقيق تعصب نشان مي‌دهد كه ابزار علم را هدف قرار مي‌دهد و اين اشتباه در تحقيق محسوب مي‌شود. پژوهشگر يك تحقيق بايد تحمل عدم قطعيت داشته و با خلاقيت خود گزارش دقيقي از يافته‌هايش ارايه دهد.

وي در ادامه نظريه گراندد تئوري (داده‌ بنياد) را يكي از روش‌هاي رويكرد كيفي مدرن معرفي كرد و گفت: چند روش معروف رويكرد كيفي در تحقيق شامل پديدارشناسي، قوم پژوهشي، مصاحبه ، تحليل محتواي كيفي، تحليل گفتمان، تحقيق ادبي و تحقيقات تاريخي‌اند. گراندد تئوري به فارسي به نظريه زمينه‌اي، برخاسته از داده‌ها و داده‌ بنياد نيز شناخته مي‌شود. اين نظريه توسط دو پژوهشگر آمريكايي با نام «گليندر» و «اشتراوس» در آمريكا بيان شده است، در اين نظريه داده‌ها به سه طريق مفهوم‌يابي باز، محوري و انتخابي مشخص شده‌اند.

منصوريان با اشاره به اينكه گراندد تئوري نيازمند خلاقيت پژوهشگر است، توضيح داد: براساس اين نظريه اعتبار پژوهش به روش‌هاي مختلف از جمله كنترل همزمان شركت كنندگان در تحقيق و تحليل همزمان دو پژوهشگر همكار سنجيده مي‌شود.

بيست و چهارمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران، از 14 تا 24 ارديبهشت‌ماه سال جاري در مصلاي امام‌خميني (ره) تهران برپاست.