خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، مسير بين ورودي كتابخانه ملي تا ساختمان اين كتابخانه؛ آن هم بر بلنداي تپه‌اي كه مراجعه‌كننده به اين كتابخانه را به نظاره بخشي از كلان‌شهر تهران دعوت مي‌كند، هر فردي را به حضور در محفلي گرم، علمي و در عين حال پر جنب و جوش فرامي‌خواند؛ محفلي كه پيوند «سكوت كتابخانه‌اي» با «شلوغي سازماني پر مخاطب» را به بهترين نحو به تصوير مي‌كشد.

از كنار مراجعه كنندگان پرشمار كتابخانه ملي مي‌گذرم و بعد ازعبور از چند سالن و راهرو، با راهنمايي مدير روابط عمومي سازمان اسناد و كتابخانه ملي، فرصت گپ و گفت با علي اكبر اشعري ، مشاور رئيس جمهوري و رئيس سازمان اسناد و كتابخانه ملي را پيدا مي‌كنم.

او با آرامشي مثال زدني كه از ارتباط عميق دروني‌اش با دنياي كتاب و كتابخواني حكايت مي‌كند، به پرسش هاي متعدد من گوش مي‌دهد؛ درباره سازمان اسناد و كتابخانه ملي، برنامه‌هاي آينده و عملكرد گذشته آن سخن مي‌گويد، به بيان سابقه كتابخواني خود نيز مي‌پردازد و حتي با توجه به شناختي كه از دكتر احمدي‌نژاد، رئيس جمهوري كشورمان دارد، از توجه وي به مقوله كتاب و كتابخواني سخن مي‌گويد. 

اينگونه، جمع اضدادي كه ابتدا از آن نوشتم، در لابه‌لاي سخنان نفر اول ساختمان كشتي مانند مركز اسناد و كتابخانه ملي نمايان مي‌شود؛ ساختماني كه به خاطر طراحي ويژه‌اش، در همه اتاق‌ها و سالن‌هايش پذيراي نور خورشيد است، بجز مخزن‌هاي نگهداري اسناد! 

نتيجه گفت‌وگوي مفصل ايبنا با علي اكبر اشعري، معاون رئيس جمهوري و رئيس سازمان اسناد و كتابخانه ملي را بخوانيد.

 اولويت محوري؛ راهكاري براي جبران كمبود بودجه

كتابخانه ملي در ابتداي هر سال برنامه‌هاي خاصي را تهيه مي‌كند و سپس متناسب با اعتبارات دولت و مجلس، اولويت‌هاي هر معاونت مشخص مي‌شود و بودجه مورد نظر دراختيارشان قرار مي‌گيرد. 

البته براي پاسخ‌گويي به نيازها تقريبا چهار برابر اين اعتبارات بودجه نياز است اما با توجه به منابع محدود كشور و نيازهاي گسترده، سعي مي‌شود با همين بودجه برنامه‌هايمان را بر اساس اولويت انجام دهيم.
در كتابخانه ملي دو نوع محدوديت انساني و زماني وجود دارد. نيروي انساني كتابخانه ملي متناسب با چند سال گذشته است كه اين وضعيت با ازدياد كتاب‌ها و فعاليت‌ها به مرور زمان، كاركنان را دچار فرسودگي و كاهش كارايي مي‌كند. البته افزايش نيروها نيز خود مشكلي براي تامين بودجه را به دنبال دارد. 

كاهش فاصله بين توليد و مصرف اطلاعات داخلي و خارجي  

شعار اساسي كتابخانه ملي، تلاش براي كاهش فاصله بين توليد و مصرف اطلاعات داخلي و خارجي است. برخي افراد به ‌دليل ناآشنايي با وظايف كتابخانه ملي، دچار تصورات اشتباهي مي‌شوند، مثل اين كه اين كتابخانه بايد مثل كتابخانه‌هاي عمومي همه نوع كتابي را داشته باشد، در صورتي كه كتابخانه ملي، تعريف خاصي دارد. 

رويكرد اول كتابخانه ملي، جمع‌آوري آثار توليد شده مربوط به شهروندان ايراني درسراسر دنيا و رويكرد دوم، تهيه كتاب‌هاي مرجع مثل دايره‌المعارف‌هاست. بنابراين كتابخانه‌هاي ملي از منظر گنجينه نيز با كتابخانه‌هاي ديگر متفاوت است. 

استانداردسازی کتابخانه‌های مدارس، مساجد و دانشگاه‌ها برای مراجعه‌کنندگان و سعی در استفاده از فناوری روز براي ايجاد تغييرات جديد نيز از وظايف كتابخانه‌هاي ملي است. همچنين، گردآوري اطلاعات دیجیتالي تولید شده در وبلاگ‌ها و سايت‌ها ، گفت‌و‌گو با شركت‌هايي كه بانك‌هاي اطلاعاتي را به فروش مي‌رسانند و بستن قرارداد با آنها، از ديگر وظايف سازمانند. 

آموزش از مرزها عبور مي‌كند

در بخش اسناد، طرح جامع اسناد ملی دنبال می‌شود. سالانه حجم انبوهی سند از طريق روزنامه‌ها، داوطلبان کنکور، برگ‌های جریمه نیروی انتظامی و فارغ‌التحصیلان دانشگاه ایجاد می‌شود که باید توسط معاونت اسناد ملی سامان داده شوند تا در آینده براي تنظيم آن‌ها دچار مشکل نشويم. سازمان اسناد در حقيقت موسسه‌اي آموزشی، پژوهشی و خدماتی است. 

آذر ماه امسال برای نخستين بار آموزش رایانه‌ای در كتابخانه ملي راه‌اندازی شد و حدود پانصد نفر در این كلاس‌ها شرکت کردند. البته این آموزش در آینده برای کشورهای عربی و مجموع کشورهای منطقه نيز قابل استفاده خواهد بود. 

همه دنيا، مخاطب ناشران ايراني
 
تهیه فهرست پیش از انتشار کتاب(فيپا) از ديگر فعاليت‌هاي كتابخانه ملي در مسير استانداردسازي است. اين روش براي ناشران مفيد و پر سرعت است. همچنين، درمرحله بعد «فيپا» به صورت الكترونيكي در آمده و ناشران مي‌توانند با گرفتن رمز عبور، به سايت وارد شوند و اطلاعات پيش از انتشار كتاب‌ها را به دست بياورند،بدون اينكه مجبور باشند خودشان به كتابخانه ملي مراجعه كنند.

از زمان راه‌اندازي بخش الكترونيكي فيپا حدود سه ماه مي گذرد و تقريبا دو هزار ناشر تاكنون در آن شرکت کرده‌اند كه از اين بين 1200 نفر آنها از بخش الكترونيكي استفاده مي‌كنند. البته برخی از ناشران به ‌علت نداشتن امکانات یا ناآشنایی و بي‌علاقگي ترجیح می‌دهند به همان روش سنتی اطلاعات کتاب را دریافت کنند كه این امر سرعت كار آنها را پايين مي‌آورد.

ناشران و رسانه‌های مکتوب و چند رسانه‌ای بايد همه جهان را مخاطب خود بدانند. همچنين باید با استفاده از امکانات پایگاه اطلاعاتی با دنیا ارتباط برقرار کنند . طبيعي است كه در صورت انجام ندادن این کار، خود و پیامشان محدود می‌شوند. 

گردآوري تاريخ شفاهي 

در حوزه پژوهش هم بايد گفت كه در زمينه کتابداری، فعالیت‌های زيادي انجام شده و همه تحقیقات مثل مستندات و اكنون مشاهدات، در قالب کتاب موجود است.

برخي از افراد عادی  به دلیل حضور در عرصه‌هایی از تاریخ کشور داراي اطلاعاتي اند که با ارزش است و این اطلاعات می‌توانند حلقه وصلي به یک جریان خیلی مهم باشند. در اين بخش، تقريبا با هزار نفر گفت‌و‌گو شده است تا تاريخ شفاهي شكل بگيرد. 
البته سعي شده تاريخ شفاهي روش‌مند و منظم باشد و با آخرین روش‌های تحقیقی و منابع معتبر ايجادشود، زیرا این اسناد بخشی از تاریخ یك ملتند که باید از حواشی غیر مرتبط دور بمانند.

استقبال از طرح تاريخ شفاهي از سوي بزرگان کشور نيز خوب بوده   و بسياري از دست‌اندركاران انقلاب خاطرات خود را به كتابخانه عرضه كرده‌اند. همچنين، اين خاطرات فقط جنبه سیاسی ندارند بلکه خاطرات هنرمندان برجسته، اهالی فرهنگ در حوزه سینما، تئاتر و موسیقی نیز  گردآوری شده اند. 

  معاينه آثار در درمانگاه كتابخانه ملي

یکی از وظایف بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی تلاش براي آشناسازي همه دنیا با ايران و اسلام و تهيه منابع ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی است. در این حوزه همایش‌های مختلفی برپا شده   كه کنگره شیخ بهایی در مشهد يكي از آنها بود. همچنين سال آینده، شكل تکامل یافته اين كنگره به‌ صورت بین‌المللی در تهران برگزار خواهد شد. 

 ایران، بعد از اسلام، دانشمندان زیادی را به‌ خود ديده كه آثارشان به صورت خطی، اعم از دست نوشته‌های شخصي و نوشته‌های کاتبان و نسخه‌نویسان باقی مانده است. بسیاری از متن‌هاي دینی مثل قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه دست نوشته‌هاي زیبایی دارند که  بخشی از این آثار در کتابخانه‌هاي بزرگ و بخشی ديگر در دست مردم است. آثاري كه نزد مردم است، شرایط لازم را برای حفظ ایمنی كتاب ندارند و در معرض هوا، رطوبت، انواع آلودگی و گرد و غبار قرار دارند. كتابخانه درخواست كرده است این افراد آثار را به كتابخانه ملي هدیه دهند تا به نام خود آنها ثبت يا اين كه با قیمتی توافقی از افراد خریداری شوند. پيشنهاد سوم هم اين است كه این آثار به صورت امانی در كتابخانه ملي برای افراد نگه‌داری شوند و تنها یک نسخه دیجیتالی از این آثار گرفته و در نهايت، آثار همان‌طور به صاحبانشان بازگردانده شود. برخی مراجع تقليد معتقدند که اثر وقف شده به یک مکان را نمي‌توان جابه‌جا کرد. در چنين مواردي كتابخانه ملي آمادگی دارد به صاحبان اين آثار آموزش استاندارد بدهد يا این آثار را در درمانگاه اسناد معاینه کند تا اثر آلودگی‌ها در این کتاب‌ها از بین برود. 

برگزاري كلاس كتابداري در آن سوي مرزها

كتابخانه ملی ایران براي غني سازي گنجینه‌های آرشیو و اسناد ملی با استفاده از فنون و روش‌های خوب تلاش مي‌كند. اين كار با هدف سرعت بخشيدن به خدمات و استفاده از دانش‌های مختلف، باعث مي‌شود با استفاده از پروژه‌های تحقیقاتی گوناگون و مطالعه با روش‌های نوین، هزینه گنجینه‌های کتابخانه پايين آمده و كتاب‌ها واکسینه شوند، زیرا هر برگ از کتاب‌ها صفحه‌ای از شناسنامه ملت ماست. 

براي گسترش كتابداري بايد دو كار انجام داد، یکی تشكيل كلاس‌هاي دومین دوره کارشناسی ارشد کتابداری كه قرار است به صورت الکترونیکی انجام شود. همچنین این دوره‌ها به ‌علت این که در بين كشورهاي فارسی زبان مانند تاجیکستان، افغانستان و پاکستان متقاضی دارند، مقدماتی با همکاری دانشگاه شهید بهشتی براي ايجاد اين كلاس‌ها در كشورهاي مذكور ايجاد شده است. دوم اين كه دوره آموزش کتابداری به زبان عربی نيز از سال دیگر برای کشورهای دیگر راه‌اندازي می‌شود. البته اكنون ایران تنها کشوری است که دانش کتابداری را بومي مي‌كند. 

همه کشورهای منطقه سیادت کتابخانه ملی ایران را قبول دارند

با توجه به این که بیشتر کتابخانه‌های دنیا را از نزديك دیده‌ام، مي‌توانم بگويم ایران یکی از بهترین کتابخانه‌های دنیا را دارد، زيرا از نظر شاخصه‌های تعداد مواد موجود در کتابخانه‌ها، استفاده از روش‌هاي فنی و الکترونیکی، معماری ساختمان و نوع خدمات به مراجعه‌کنندگان بسيار عالي است. تنها ضعف كتابخانه ملي، کم بودن منابع کتابی است زيرا بعضی کشورها مانند روسیه آمار 20 میلیونی از آرشیو کتاب‌های خود ارائه مي‌كنند اما آمار ما تنها دو میلیون كتاب است.

البته همه کشورهای منطقه سیادت کتابخانه ملی ایران را قبول دارند. دليل آن‌ هم رفت و آمدهای مکرر رئیس کتابخا‌نه‌هاي ملی فرانسه، اسلواکی و امضاي موافقت‌نامه‌هایی با آنهاست. همچنین رئیس کتابخانه ملی اتریش و روسیه نيز درخواست سفر به ایران را داده‌اند. 

 اينجا قرائت‌خانه نيست!

کتابخانه ملی محلی برای كتابخواني نيست بلكه بايد براي اين كار به كتابخانه‌هاي عمومي مراجعه شود. بنابراين براي برآورده كردن نياز محيط قرائت‌خانه‌اي مردم، به تجهيز كتابخانه‌ها نيازمنديم. اكنون روزانه 1500 نفر براي مطالعه به كتابخانه ملي مراجعه مي‌كنند، در صورتی که تعداد صندلی‌ها 1000 عدد است. بنابراين از شهرداری تقاضا شده است که در هر منظقه تهران قرائت‌خانه ایجاد کند تا كتابخانه ملي برای کار محققان و پژوهشگران آرام‌تر و بهتر باشد. 

علاقه دكتر احمدي‌نژاد به كتاب و كتابخواني

از آنجا كه رئيس‌جمهور يك چهره فرهنگي و دانشگاهي نيز هست، علاقه‌ زیادی به کتاب و كتابخواني دارد. در زمان مديريت ايشان در شهرداری، طرح «یاد یار مهربان» و رونمایی از کتاب‌ها ایجاد شد. 

یکي از فعاليت‌هاي مهم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي دولت نهم، طرح حذف یارانه‌ها و سوق دادن آن به سمت مصرف كننده است. بنابراين سعي مي‌شود که محور کار در مشاوره با رئیس جمهور حول و حوش کتاب باشد. 

* آغاز با ماهي سياه كوچولو

 دوران نوجوانی من با مواجهه با جریان روشنفکری و کنجکاوی و علاقه به دانستن گذشت. دانشگاه تهران محل اسقرار من و دوستانم بود و کتابخانه بزرگي نيز در خانه داشتيم.

من مطالعه را با آثار صمد بهرنگی نظير ماهي سياه كوچولو و الدوز و كلاغ‌ها آغاز کردم و رمان‌های ماکسیم گورکی و جک لندن را مي‌خواندم. در زمان انقلاب نیز کتاب‌های دکتر شریعتی و استاد مطهری را مطالعه می‌ كردم. در هر حوزه كاري نيز به مطالعه  در آن حوزه مي‌پرداختم، مثلا در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي کتاب‌های حوزه مطبوعات را مي‌خواندم و اكنون کتاب‌های کتابداری و اطلاع‌رسانی را مطالعه می‌کنم. البته بیشتر اوقات کتاب‌هایی را که دیگران تقاضا می‌کنند، می‌خوانم و تقريبا روزي يك ساعت مطالعه دارم. 

بهترین کتاب‌هایي که خوانده‌ام، مجموعه كامل آثار شهید مطهری است. به نظر من اين مجموعه قابل خلاصه کردن نيست. البته در زمان همکاری با نشر آثار مقام معظم رهبری، کل آثار ایشان را چند بار مطالعه کردم.