جلال ذکایی، نایب رئیس اتحادیه لیتوگرافان تهران در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، با اشاره به چشم‌انداز چاپ دیجیتال در افق پیش رو با آغاز سال 1402 بیان کرد: تحولاتی در حوزه صنعت نشر کشور اتفاق افتاده که بی‌ارتباط با تحولات جهانی هم نبوده است، تعدد آثار منتشر شده در کشور که به گواه اطلاعات مؤسسه خانه کتاب و ادبیات، حدود یک‌صد هزار عنوان در سال است؛ همچنین تنوع عناوین کتاب‌ها و یکسری عوامل دیگر در اقبال از چاپ دیجیتال نقش بسزایی داشت.
 
وی با اشاره به دیگر عوامل مؤثر در این زمینه، افزود: امروزه تعداد زیادی از ناشران که به شیوه حرفه‌ای یا مبتدی در سراسر کشور مشغول فعالیت هستند؛ همچنین کاهش شمارگان کتاب و توزیع  در نقاط مختلف کشور، گسترش فضای مجازی و فروش اینترنتی، امکان دسترسی به کتاب از طریق فضای مجازی و گران شدن نهاده‌های کتاب مثل کاغذ، مقوا و خدمات چاپی موجب شده است که دست‌اندرکاران حوزه نشر به تبع تحولات جهانی و تحولات داخلی نگاه ویژه‌ای به چاپ دیجیتال در حوزه کتاب داشته باشند.
 
ذکایی با بیان اینکه سال‌های اخیر با پدیده سرمایه‌گذاری برای تأسیس چاپخانه‌های دیجیتال روبه‌رو هستیم، ادامه داد: سمت و سوی این پدیده به سمت تأسیس چاپخانه‌های خُرد است. دهه 70 نیز شبیه این موضوع را در حوزه چاپخانه‌های افست شاهد بودیم؛ عموما چاپخانه‌های خُرد با ورود دستگاه‌های یک ورقی یا دو ورقی چاپخانه تأسیس می‌کردند و در کوتاه‌مدت به دلیل نا‌توانی چاپخانه‌‌ها در رقابت با چاپخانه‌های بزرگ، ناچار به تعطیلی می‌شدند.

وی تأکید کرد: در حوزه چاپخانه‌های دیجیتال هم با شرایط مشابه روبه‌رو هستیم، ازجمله این موارد می‌توان به ورود دستگاه‌های دست دوم یا به اصطلاح «اروپا کارکرد»‌ مواجه هستیم. دستگاه‌های کارکرده و فرسوده‌ای وارد کشور می‌شوند که اغلب آن‌ها خدمات پس از فروش ندارند، امکان تأمین قطعات به سختی امکان‌پذیر و تعمیر و نگهداری آن‌ها با چالش جدی مواجه است.
 
آفت دستگاه‌های دست دوم
ذکایی همچنین در ادامه صحبت‌های خود به وارد نشدن دستگاه‌های نو و جدید به دلیل برخی تحریم‌ها و شرایط اقتصادی اشاره کرد و گفت: همین دلایل موجب شده است که ناشران و چاپخانه‌داران به سمت ورود ماشین‌های دست دوم بروند؛ نکته مهمی که در این میان وجود دارد این است که درباره کارآزمودگی و کاربری این دستگاه‌ها هم با دو مشکل جدی روبه‌رو هستیم.
 
وی با اشاره به این مشکلات یادآور شد: یکی اینکه درباره اپراتوری این دستگاه‌ها بسیاری از کسانی که در این حوزه‌ها کار می‌کنند از روش‌های استاد – شاگردی استفاده می‌کنند و صرفا با دسترسی و دانش حداقلی به چند نرم‌افزار گرافیکی تصور می‌کنند که به اصول حرفه‌ای چاپ واقف هستند، درحالی که اینگونه نیست.
 
ذکایی افزود: نکته دیگر این است که در موضوع چاپ کتاب، به‌خصوص در حوزه چاپ دیجیتال که بسیاری از فرایندهای چاپ افست مرسوم را مثل آماده‌سازی فایل و پیش از چاپ را ندارد، بسیاری از فعالان این حوزه با اصول حرفه‌ای صفحه‌آرایی و آماده‌سازی فایل، آشنا نیستند و همین مسئله موجب هدررفت بسیاری از سرمایه‌ها می‌شود؛ همچنین حجم استهلاک نیروی انسانی، استهلاک مواد مصرفی و استهلاک دستگاه‌ها را افزایش می‌دهد.
 
وی افزایش قیمت تمام‌شده کتاب را نتیجه و ثمر همه این مسائل دانست و با اشاره به معضلاتی که در چاپخانه‌های دیجیتال وجود دارد، گفت: آشفتگی در بازار رقابت چاپخانه‌های دیجیتال یک مشکل جدی است، به دلیل رشد قارچ‌گونه بسیاری از این چاپخانه‌ها که بدون ساماندهی تأسیس می‌شوند، مثل سایر حوزه‌ها بسیاری از مدیران آن از رقابت منفی و قیمت‌شکنی استفاده می‌کنند که همین مسئله آسیب جدی به چاپ دیجیتال و صنعت نشر وارد می‌کند.
 
کنسرسیوم‌های چاپ دیجیتال تشکیل شود
ذکایی کاهش بهره‌وری و افت کیفیت آثار منتشر شده را از دیگر نتایج این آشفتگی در چاپخانه‌های دیجیتال دانست و افزود: در این میان راهکارهایی برای بخش خصوصی، دولت و تشکل‌های صنفی وجود دارد تا بخش زیادی از این معضلات و مشکلات، کاهش پیدا کند و زمینه فعالیت حرفه‌ای برای فعالان این بخش ایجاد شود.

 وی درباره برخی از این راهکارها، گفت: نخستین نکته این است که باید بانک اطلاعاتی چاپ دیجیتال را ایجاد کنیم؛ این کار می‌تواند در قالب همکاری مشترک بین صنف، بخش خصوصی و دولت محقق شود. باید ببینیم داشته‌های داخلی در حوزه چاپ دیجیتال به‌‌ویژه در حوزه چاپ کتاب چیست و بر مبنای آن نقاط قوت و ضعف خود را ارزیابی کنیم.
 
نایب رئیس اتحادیه لیتوگرافان از ارائه خدمات مشاوره‌ای برای تأسیس چاپخانه‌های دیجیتال به‌عنوان راهکار دیگر برای برون‌رفت از وضعیت فعلی نام بُرد و ادامه داد: اتحادیه‌ها می‌توانند به چاپخانه‌های دیجیتال و کسانی که قصد تأسیس چاپخانه‌های جدید دارند این مشاوره را ارائه دهند و به‌عنوان یک راهبر و راهنما کمک کنند تا افراد قبل از سرمایه‌گذاری با مخاطرات و فرصت‌ها و تهدیدها آشنا شوند؛ همچنین ارائه تسهیلات مناسب و ارزان‌قیمت از سوی دولت می‌تواند کمک کند تا افراد برای سرمایه‌گذاری در این حوزه با اطمینان‌خاطر و آرامش اقدام کنند.
 
ذکایی در بخش دیگر صحبت‌های خود بار دیگر با اشاره به فعالیت چاپخانه‌های خُرد و متوسط گفت: یکی از راهکارهایی که می‌تواند آسیب و خطرات تأسیس چاپخانه‌های جدید را به حداقل برساند، تشکیل کنسرسیوم‌ها و تأسیس مجتمع‌های چاپ دیجیتال با مشارکت ناشران و چاپخانه‌داران است.
 
وی با ارائه توضیح درباره این راهکار و پیشنهاد، تاکید کرد: در این طرح ناشران می‌توانند برای تأسیس یک چاپخانه دیجیتال مدرن امروزی سرمایه‌گذاری مشترکی انجام دهند، این اقدام از چند زاویه مزیت دارد؛ نخست اینکه سرمایه‌گذاری میان تعداد زیادی از ناشران توزیع می‌شود، دوم اینکه خطر آسیب‌های این حوزه به نسبت تعداد مشارکت‌کنندگان در هر مجموعه کمتر می‌شود، نکته سوم این است که این مجتمع در حوزه بازار کار، آسودگی خاطر دارد و می‌داند که می‌تواند بازار خوبی از طریق ناشران و چاپخانه‌های مجموعه تأمین کند.
 
ذکایی همچنین استفاده از دستگاه‌ها و ماشین‌های به‌روز، به‌عنوان دیگر مزیت تشکیل این کنسرسیوم‌ها نام برد و گفت: با ورود دستگاه‌های مدرن جدید با سرمایه خوب مشارکت‌کنندگان، مشکلاتی مثل ضمانت پس از خرید، تأمین قطعات و روزآمدسازی دستگاه‌ها از بین می‌رود، اما این مسئله نیاز به کمک دولت نیاز دارد تا ناشران و چاپخانه‌داران را به تشکیل این مجتمع‌ها ترغیب کند و از تأسیس چاپخانه‌های کوچک پرهیز کنند تا به تجربه و آفت چاپخانه‌های افست دهه 70 دچار نشوند.
 
به گفته وی، در این صورت می‌توان با مشارکت تعداد زیادی از ناشران، چاپخانه‌داران و حتی سایر فعالان حوزه نشر شاهد تأسیس چاپخانه‌های مدرن باشیم، در این زمینه باید از یک مدل آزمایشی، کار را آغاز کرد و در صورت موفق بودن به سایر استان‌ها تعمیم داده شود.