سیامک محبوب، مدیر‌کل دفتر برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های عمومی در گفت‌و گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، درباره  «استاندارد خدمات کتابخانه عمومی برای سالمندان» که  بهار سال گذشته ازسوی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منتشر شده، اظهار کرد: این استاندارد  اکنون در فاز طراحی خدمات کلی و اولویت دادن به سالمندان در کتابخانه‌های عمومی است. بحث‌های اولیه در گروه‌های مختلف به مشورت گذاشته شده و امیدوارم در نیمه دوم امسال در این بخش از خدمات کتابخانه‌ای، به نکات مهم و قابل عرضه‌ای حداقل درباره کاغذ برسیم؛ نتایجی که البته قابل ارائه‌ شدن در کتابخانه‌های عمومی باشد. اکنون در مرحله طراحی و تصمیم‌گیری برای چگونگی ارائه این خدمات هستیم.

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های عمومی درباره اجرای این استانداردها در کتابخانه‌های عمومی گفت: در مرحله نوشتن این استانداردها یکسری نکات برای ارائه خدمات مطرح می‌شود اما در عمل باید بررسی شود که این خدمات چگونه ارائه شوند؛ به‌عنوان مثال کتابخانه‌ای که قرار است این خدمات را ارائه کند، کجا باشد؟ مسئولیت این خدمت با چه کسی باشد؟ برای ارائه این خدمت آن فرد چه آموزش‌هایی باید ببیند؟ ساختمان کتابخانه برای ارائه خدمات به سالمندان چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ چه فناورهایی باید در این مراکز وجود داشته باشند؟ یا سرفصل‌های برخورد مناسب با سالمندان چیست؟ 

  

محبوب درباره موانعی که کتابخانه‌های عمومی برای  ارائه خدمات به سالمندان دارند، گفت: این خدمات نیازمند بودجه، ساختمان و  فناوری‌های مناسب، کتابدار آموزش دیده و به‌طور کلی تجهیزات و امکانات مناسب برای استفاده این گروه در کتابخانه‌های عمومی از افراد سالم تا معلول و دارای محدودیت‌های جسمی مختلف است. در این صورت کتابخانه‌های عمومی می‌‌توانند یک فضای تعاملی را برای استفاده سالمندان ایجاد کنند.

وی با بیان اینکه این دیدگاه که هر کسی در سن بهره‌وری اقتصادی و فعالیت اجتماعی است ،باید مورد توجه و حمایت قرار بگیرد و در مقابل کسانی که خارج از این چرخه قرار دارند، باید از دایره خدمت‌رسانی خارج شوند، صد البته، غیر انسانی و غلط است، اظهار کرد:‌ کتابخانه‌های عمومی باید بدون درنظر گرفتن سن و سال به مخاطبان خود خدمات ارائه کنند. هر چند شرایط اجتماعی اکنون طوری است که سالمندان در حوزه خدمات فرهنگی و اجتماعی در واقع بدون غرض و از روی بی‌توجهی در جامعه کنار گذاشته شده‌اند و در تدوین استاندارد خدمات کتابخانه‌های عمومی به سالمندان؛ بی توجهی به این گروه در جامعه یک دغدغه مهم بود.

 محبوب با اشاره به نبود هیچ خدمت تعریف شده‌ای برای سالمندان در سطح کتابخانه‌های عمومی گفت: پیش از این نیز نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور استانداردهایی را برای کودکان،  نوجوانان و نابینایان به‌عنوان  استانداردهای کتابخانه‌ای برای گروه‌های خاص نوشته و منتشر کرده بود اما متاسفانه در زمینه سالمندان حتی یک خدمت طراحی‌شده  در حوزه کتابخانه‌ای وجود نداشت و این مساله باعث شد به بحث خدمات کتابخانه‌های عمومی به سالمندان به‌عنوان یک ضرورت فکر کنیم.

استفاده از خرد جمعی و مشورت با نهادهای درگیر پدیده سالمندی
محبوب با اشاره به مزیت «استاندارد خدمات کتابخانه‌‌‌های عمومی برای سالمندان» گفت: یک نمونه از سرمشق‌ و فعالیت‌هایی که در کتابخانه‌های عمومی دنیا در ارتباط با سالمندان انجام شده، به‌صورت پیوست مفصل در کتاب «استاندارد خدمات کتابخانه‌‌‌های عمومی برای سالمندان» آمده است و کتابخانه‌های عمومی براساس موقعیت خود می‌توانند از تجربه‌های کشورهای دیگر در این زمینه استفاده کنند. ویژگی مهم دیگر این استاندارد، استفاده از خرد جمعی و مشورت با تمام ارگان‌هایی است که به نوعی با مساله سالمندی در ارتباط بودند.همچنین تعیین سن سالمندی براساس اسناد بالادستی،یکی دیگر  از ویژگی‌های این استاندارد است. در این استاندارد پیوستی به نام کتابدار سالمندی و آموزش هایی که کتابداران باید در برخورد با سالمندان و کمک به آن‌ها بدانند نیز آمده است، که بسیار کاربردی است.

 توجه کتابخانه‌های عمومی به گروهی فراموش شده به نام سالمندان
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های عمومی درباره محورهای مختلف این استاندارد کتابخانه‌ای گفت: براساس این استاندارد؛ اساس خدمات به سالمندان ازسوی کتابخانه‌های عمومی، جمعیت‌محور تعریف شده است به این معنا که هرجا جمعیت قابل توجهی از سالمندان وجود داشته باشد، کتابخانه‌های عمومی کشور باید برای آن‌ها خدمات تعریف کنند.
 
وی افزود: به‌عنوان مثال، در محدوده‌ای که جمعیت سالمندان آن بیش از 10 درصد کل جمعیت یا بیش از 2500 نفر باشد، کتابخانه‌های عمومی کشور باید براساس این استاندارد، یک برنامه 6ماهه تا یک‌ساله برای ارائه خدمات به این گروه  سنی داشته باشند. واحد تصمیم‌گیری برای سالمندان معمولا منطقه‌ای است. به این معنا که در اطراف یک کتابخانه ممکن است ترکیب‌های مختلفی از سالمندان با تحصیلات و ویژگی‌های جسمی و سنی مختلف وجود داشته باشند و براساس این ویژگی‌های جمعیتی است که کتابخانه‌ها می‌توانند خدمات متناسبی را برای این گروه ارائه کنند.

کتابخانه‌‌ای عمومی باید برای سالمندان خدمات طراحی شود
مدیر‌کل دفتر برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور درباره ارائه خدمات کتابخانه‌های عمومی به سالمندان با درنظر گرفتن بخش ویژه برای آنان گفت: نگاه مدرن به کتابخانه‌های عمومی بخش‌محور نیست زیرا طراحی خدمات در کتابخانه‌های عمومی جدید این جداسازی را نمی‌پذیرد. درباره کتابخانه‌های مدرن اعتقاد این است که ترکیب جمعیتی در کتابخانه‌ها را نباید از بخش‌های مختلف جدا کرد زیرا این اتفاق باعث شکاف جمعیتی می‌شود. افراد با سنین مختلف در کتابخانه‌ باید یکدیگر را ملاقات کنند. کتابخانه‌های عمومی برای ارائه خدمات به سالمندان باید طراحی شود.

ارتباط کتابخانه‌ها با مراکز نگهداری از سالمندان
محبوب درباره راهکارهای این طراحی خدمت گفت: کتابخانه‌های عمومی می‌توانند با مراکز نگهداری سالمندان  که در اطرافشان وجود دارد، ارتباط برقرار کنند و به‌صورت هفتگی برای آنان برنامه‌ریزی کنند؛ یا در قالب خدمات برون کتابخانه‌ای، منابعی را برای مطالعه در اختیار آنان قرار دهند؛ همچنین کتابخانه‌ها می‌توانند سالمندانی که مرجع دانش مشخص هستند و اکنون بازنشسته شدند، در ارائه بخشی از خدمات کتابخانه‌های عمومی مشارکت دهند.

وظیفه کتابخانه‌های عمومی حفظ ارتباط سالمندان با اجتماع است
محبوب با بیان اینکه دلیل  اهمیت حضور سالمندان در کتابخانه‌های عمومی  به‌ویژه در زمان بازنشستگی، دور شدن این افراد از تنهایی و انزواست، اظهار کرد: یکی از وظایف کتابخانه‌های عمومی در قبال سالمندان مشارکت و نگهداشتن آنان در اجتماع است تا این قشر از تنهایی رهایی پیدا کنند. در واقع می‌توان از دانش این نسل برای نسل‌های آینده استفاده کرد.
 
مدیر‌کل دفتر برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور  با تاکید بر اینکه بحث «عدالت محوری» در ارائه خدمات کتابخانه‌های عمومی یک رکن مهم برای نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است، اظهار کرد: کتابخانه‌های عمومی هر چقدر بتواند به قشرهای خاص و گروه هایی که در حاشیه جامعه قرار گرفته‌‌اند، کمک کند و آن‌ها را به آغوش کتابخانه‌های عمومی بازگردانند، به عدالت محوری در بخش خدمات کتابخانه‌ای نزدیک‌تر می‌شوند.