نقشه‌های معتبری که گوشه‌های تاریک جغرافیای تاریخی سرزمین کهن ارمنستان را آشکار می‌کند

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، جلسه نقد و بررسی کتاب «ارمنستان در نقشه‌های تاریخی جهان» از سوی انجمن ایرانشناسی با همكاری موسسه جغرافیایی و كارتوگرافی سحاب با حضور مولف کتاب و شخصیت‌های فرهنگی برگزار شد. این نشست با حضور دکتر روبن گالیچیان (مولف کتاب)، دکتر محمود جعفری دهقی (استاد دانشگاه و رئیس انجمن ایران‌شناسی)، دکتر آندرانیک سیمونیان (مدیر گروه زبان و ادبیات ارمنی دانشگاه آزاد اسلامی) و مهندس محمدرضا سحاب (رئیس موسسه جغرافیائی و کارتوگرافی سحاب) در فضای مجازی «اسکایپ» برگزار شد و دبیری نشست نیز برعهده محمدعلی عزت‌زاده بود.

در ابتدای جلسه دکتر محمدعلی عزت زاده ضمن معرفی شخصیت علمی و فرهنگی دکتر روبن گالیجیان و توضیحاتی درباره کتاب و آثار منتشره ایشان در گذشته در زمینه نقشه های کهن و تاریخی اظهار داشت که نخستین اثر وی در سال 2004 به نام نقشه های تاریخی ارمنستان به زبان انگلیسی منتشر شده و به پاس خدمات فرهنگی استاد آکادمی علوم ارمنستان به ایشان دکترای افتخاری اعطاء کرده است.

در ادامه دکتر محمود جعفری رییس انجمن ایرانشناسی ضمن خیرمقدم و تقدیر از فعالیتهای فرهنگی دکتر گالیچیان و انتشار این کتاب توسط موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب، خلاصه ای از سوابق جغرافیایی در آثار باستانی ایران بویژه در اوستا و دیگر کتاب‌های زرتشتیان از نظر نام‌های شهرها و مناطق ایران پرداخت و نبود نقشه‌های جغرافیایی ایران باستان را مطرح کرد.

رئیس انجمن ایران‌شناسی گفت: جغرافیا در ایران باستان مطرح بوده و شواهدی که امروزه در دست داریم این مساله را تایید می‌کند کهن‌ترین شواهدی که در باب جغرافیای تاریخی ایران در دست داریم کتاب اوستاست که در فرگرد یکم وندیداد از سرزمین‌هایی نام می‌برد که نشان می‌دهد در ایران باستان نیاکان ما به جغرافیا می‌اندیشدند و از سرزمینی به نام ایجه نام می‌برد یعنی سرزمین ایرانیان و از سرزمین‌هایی که اهورامزدا آفریده مثل سغدی، باخته.

سخنران بعدی دکتر روبن گالیجیان (مولف کتاب) به شرح چهل سال تلاش خود در زمینه گردآوری نقشه ها و اسناد تاریخی از منابع مختلف در موزه‌ها و کتابخانه‌ها و کلکسیون‌های شخص پرداخت که حاصل آن یازده جلد کتاب به زبان‌های انگلیسی، ارمنی، روسی، ترکی و فارسی است و دوازدهمین آن کتاب حاضر است که به زبان فارسی منتشر می‌شود.

در ادامه وی با ارایه چند نمونه از نقشه‌های تاریخی و کهن در این کتاب منتشر شده از نخستین نقشه بصورت لوحه گلی بابلی جهان 3000 سال قبل را نشان می‌دهد تا نقشه بطلمیوس و نقشه‌های استخری و جغرافیدانان قرون وسطی در اروپا و نقشه‌های دوره مدرن اظهار داشت که بیش از 80 نقشه در این کتاب ارایه و معرفی شده است.

وی گفت: در این کتاب، با استفاده از منابع جغرافیایی و نقشه‌نگاری، به اثبات ادعای خلاف ترکیه و آذربایجان پرداخته‌ شده است. بر اساس نقشه‌های معتبر جهان، از بیش از 2600 سال پیش، ارمنستان و ایران در این منطقه بوده‌اند، در صورتی‌که نام ترکیه، فقط در اواسط قرن چهاردهم میلادی، در نقشه‌ها نمایان شده است. درباره جمهوری آذربایجان، مسئله پیچیده‌تر است، چرا که در منطقه شمال رود اَرَس تا سال ۱۹۱۸م، کشوری به نام آذربایجان وجود نداشته است.

گالیجیان افزود: در این کتاب، گزیده آثار نقشه‌‌نگاران برجسته جهان مربوط به حوزه جغرافیایی ارمنستان چاپ شده است؛ نقشه‌هایی از دوران یونان باستان، روم باستان، دوران اولیه مسیحیت، دوره اسلامی و قرون وسطی، و همچنین نقشه‌هایی از نقشه‌نگاران مهم غربی. نسخه‌های اصل نقشه‌های منتشر شده در این کتاب، در موزه‌ها و کتابخانه‌های مختلف دنیا نگهداری می‌شوند، و تعداد کمی نیز متعلق به مجموعه شخصی روبن گالیچیان بوده است.

سخنران بعدی آندرانیک سیمونیان، استاد دانشگاه آزاد ضمن نقد و بررسی کتاب و تقدیر از زحمات و تلاش دکتر گالیچیان در خصوص ارایه گوشه‌های تاریک جغرافیای تاریخی سرزمین کهن ارمنستان و شرح مفصلی از آثار نویسندگان در تنظیم و ارایه جای نامه‌ها و ثبت اسامی تاریخی و توجه به جغرافیای تاریخی و تدوین فرهنگنامه ها همراه با نقشه‌های کهن و توجه به قطع کوچک کتاب که شایسته بود با کمک وزارت ارشاد و دیگر موسسات دولتی این کتاب به قطع بزرگتر مثلا رحلی چاپ می‌شد که نقشه‌های آن خوانا و قابل مطالعه باشد مطرح کرد.

سخنران پایانی مهندس محمدرضا سحاب رئیس موسسه جغرافیائی و کارتوگرافی سحاب بعنوان ناشر کتاب بود که ضمن ارائه خاطراتی از شصت سال کار و فعالیت در موسسه سحاب و قدردانی از فعالیت‌های علمی و فرهنگی دکتر گالیچیان توضیحاتی در باره این کتاب و آشنایی با ایشان مطرح کرد و گفت: آشنایی بنده با دکتر گالیچیان در سال 1385 خورشیدی در نمایشگاه کتاب آغاز شد که اثر ارزشمند ایشان Historic Maps of Armenia را در غرفه انتشارات نایری دیدم و شیفته آن شدم. در سال 2008 میلادی به دعوت دانشگاه آریا و دوست مشترکمان دکتر گارنیک آساتوریان در حاشیه کنفرانس بین‌‏المللی ایران و قفقاز موفق به دیدار دکتر گالیچیان شدم. از همانجا همکاری مشترک ایشان و موسسه جغرافیائی سحاب در زمینه‏‌های مختلف کارتوگرافی تاریخی آغاز شد و مرتبا آثار ارزشمند ایشان به‌دستم می‌‏رسید. ملاقات بعدی ما در تهران بود که گالیچیان برای همایشی به تهران آمده بود و از مؤسسه جغرافیائی سحاب هم بازدید کرد.

وی افزود: گالیچیان نخستین کتاب را در 2004 بنام Historic Maps of Armenia در لندن منتشر کرد. این کتاب به زبان‏‌های ارمنی، روسی و انگلیسی در سال 2015 تجدید چاپ شده است. در سال 2008 آکادمی علوم ارمنستان به ایشان درجه دکترای افتخاری اعطاء کرد. همچنین در سال 2013 برای خدمات فرهنگی نشان افتخار «موسی خورونی» به ایشان اعطا شد. شخصیت‏‌های علمی و فرهنگی اروپایی از بخش‏‌های کارتوگرافی و نقشه‌‏نگاری آثار وی را ستوده‌‏اند. گالیچیان تاکنون موفق به تألیف و پژوهش 11(یازده) اثر ارزشمند به زبان‏‌های ارمنی، روسی، انگلیسی و فارسی شده که دوازدهمین آن کتاب حاضر : ارمنستان در نقشه‏‌های تاریخی جهان است.

سحاب به ویژگی‌‏های کتاب «ارمنستان در نقشه‏‌های تاریخی جهان – میراث نقشه‌نگاری» اشاره کرد و گفت: کتاب شامل 63 نقشه کهن و تاریخی از ارمنستان و مناطقی که ارمنستان را در بر می‏گیرد از آغاز تاریخ تا سال 1910 میلادی است و مؤلف و پژوهشگر با گردآوری این نقشه‏‌ها از موزه‌‏ها و کتابخانه‌‏های عمومی و تخصصی و حتی مجموعه‏‌های شخصی کوشش کرده تا کلیه نقشه‏‌های مربوط به این منطقه را به زبانهای مختلف گردآوری و معرفی کند. مؤلف برای هر یک از نقشه‌‏ها چندین سطر مطلب و اطلاعات در باره خصوصیات و ویژگی‏‌های نقشه و نام کارتوگراف و محل ترسیم، محل نگهداری اثر بسیاری اطلاعات دیگر ارائه کرده که خود یک مجموعه تاریخ کارتوگرافی علاوه بر نقشه‌‏های ارائه شده است.

نگاهی به کتاب «ارمنستان در نقشه‌های تاریخی جهان»
گالچیان در این کتاب به توضیح چند مسئله بسیار مهم پرداخته است:
۱/ از نظر نقشه‌نگاران خارجی، ارمنستان کجا و از چه زمان در نقشه‌های جهان وجود داشته است؟ در اولین و قدیمی‌ترین نقشه جهان‌نما، که یک لوح رُسی بابلی مربوط به ششصد سال قبل از میلاد است، دریاها جهان را احاطه کرده‌اند. کارشناس‌های بریتانیایی اظهار داشته‌اند طبق سنگ‌نوشته لوح رُسی، نام سه کشور آشور، بابِل و ارمنستان (سرزمین آرارات) در مرکز جهان ذکر شده است.

۲/ نقشه‌های یونان باستان و نقشه‌های کتاب «جغرافیای » بطلمیوس که اساس نقشه‌نگاری غرب محسوب می‌شوند، همگی نام ارمنستان را از دوران قبل از مسیحیت در بر دارند. در نقشه‌های بطلمیوس، نام ارمنستان، شامل ارمنستان بزرگ و ارمنستان کوچک، با ذکر بیش از 160 شهر آمده است. این نقشه‌ها از قرن دوم تا هفدهم میلادی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در نقشه‌نگاری این دوران، هیچ‌کجا نامی از جمهوری آذربایجان برده نشده است، زیرا فقط در سال 1918م، این منطقه جمهوری آذربایجان نامیده‌ شده است؛ قبل از آن، در نقشه‌ها، مدام استان‌های آذربایجان ایران مشهود بوده‌اند.

۳/ کشوری به نام آذربایجان چیست و کجا قرار دارد؟ جمهوری آذربایجان کنونی، تنها در سال 1918م به این اسم خوانده شده است. پیش از آن، منطقه مزبور را شیروان، طالش، داغستان و غیره می‌گفته‌اند، که سرزمین‌های باقی‌مانده از آغوانْک/اران کهن هستند. نام آغوانْک یا آلبانیای قفقاز، از قرن نهم تا یازدهم میلادی به بعد دیگر دیده نمی‌شود. در حقیقیت، آذربایجان، نام استان شمال غربی ایران واقع در جنوب رود اَرَس است، که از دو هزار سال پیش تا کنون به این اسم نامیده می‌شود. نامی که بر جمهوری آذربایجان نهاده‌اند، ترفندی سیاسی بیش نبوده که در حیطهٔ سیاست‌های پان‌ترکیستی برای ایجاد پلی ارتباطی بین ترکیه و آسیای مرکزی به آن متوسل شده‌اند. سرزمین واقعی آذربایجان [ استان ایران]، در همه نقشه‌های کتاب حاضر، از جمله در نقشه‌های اسلامی، مشاهده می‌شود. نقشه‌ها به دست نقشه‌نگارهای بی‌شمار غیر ارمنی کشیده شده‌اند.

۴/ طبق نقشه‌های اسلامی و همچنین کتاب‌های جغرافیایی عثمانی و عربی، کدام شهرها و منطقه‌ها در سرزمین ارمنستان قرار داشتند؟ نقشه‌ها گواه بر این دارند که شهرهای وان، آرجش، بتلیس، خلات، مانازگرت، دِوین، بِرکرْین، اِرزروم و غیره، شهرهای ارمنستان بوده‌اند. در این باره، جزییات فراوان در دست‌نوشته‌های جغرافیایی اسلامی و عثمانی یافت می‌شوند. در نقشه‌های عثمانی، نام ارمنستان حتی تا سال 1860م دیده می‌شود، ولی پس از آن، در مستندات عثمانی به تدریج نام ارمنستان کوچک و کوچک‌تر می‌شود تا این‌که به طور کل حذف می‌گردد و به جای آن، نام «آناتولی شرقی» به کار گرفته می‌شود، که معنی لغوی آن «شرق شرقی» است. در این رابطه، دیدن نقشه‌های عثمانی که چاپ مجدد شده‌اند و از ارمنستان در شرق ترکیهٔ کنونی اسم برده‌اند، بسیار چشمگیر است (به نقشه‌های شماره 49، 55، 56 و 57 مراجعه شود.)

۵/ در نقشه‌نگاری مسیحی قرون وسطایی، جهان با دریاها احاطه شده و مرکز آن اورشلیم است. در این نقشه‌های ساده نیز نام ارمنستان و کوه‌های آرارات با کشتی نوح، و رودهای دجله، فرات و اَرَس آمده است.

۶/ در نقشه‌‌های جغرافیایی اروپایی قرن شانزدهم تا نوزدهم میلادی، نام ارمنستان، نه به عنوان کشوری مستقل، بلکه تحت سلطه امپراتوری‌های ایران، عثمانی و سپس روسیه، همواره به وضوح ذکر شده است.

کتاب «ارمنستان در نقشه‌های تاریخی جهان» در 118 صفحه (106+12) به قطع وزیری بر روی کاغذ گلاسه ضد اسید اروپایی با جلد نرم بصورت تمام رنگی به شماره انتشاراتی 9906 ثبت شده و به قیمت 150 هزار تومان از سوی مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب به چاپ رسیده است. ترجمه فارسی این کتاب از زبان ارمنی توسط آرمنوش آراکلیان انجام شده و ویرایش متن توسط مریم فکوریان انجام شده است. این کارها و بازنگری ویرایش و صفحه‌بندی و چاپ در حدود دو سال بطول انجامیده است. این کتاب در روزنامه آلیک و فصلنامه پیمان نیز مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.