به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، نگارنده اين اثر، احكامي را كه شهيد اول(ره) براي اثبات آنها به آيات قرآن استناد كرده، با ذكر آيات مربوط، يكجا جمعآوري، تحليل و بررسي كرده است.
نام، كنايه، لقب و تولد شهيد اول
شيخ ابوعبدالله محمدبن مكيبن محمدبن حامد عاملي ملقب به «شمسالدين» و مشهور به «شهيد» و «شهيد اول». وي در سال 734 هجري در روستاي «جزين» از منطقه جبل عامل (لبنان) در خانهاي كه به علم و تقوا و پرهيزكاري معروف بود، به دنيا آمد.
دانش و فضل شهيد اول
او گام نخستين كسب دانش را در روستاي «جزين» نزد استاداني توانمند به ويژه پدرش، شيخ جمالالدين مكي و پدر همسر و عموي پدرش، شيخ اسدالدين صائغ آغاز كرد و سپس به بيشتر مراكز اسلامي آن زمان مثل حله، كربلا و بغداد مسافرت كرد. در حله با فخرالمحققين ـپسر علامه حليـ ملاقات و نزد او تلمذ كرد. او به سفر به مناطق شيعه بسنده نكرد، بلكه به مراكز فكري اسلامي عامه، مثل مكه مكرمه، مدينه منوره، قدس و شام مسافرت كرد و نزد دانشمندان بزرگ آن شهرها درس خواند و بسياري از آنان به او اجازه دادند.
شهيد اول در فراگيري دانش به فقه، اصول، فلسفه و رياضيات بسنده نكرد، بلكه اديب، شاعر و نويسنده نيز بود.
جهاد و شهادت
شهيد در زندگي خود افزون بر كسب دانش و جهاد با قلم و زبان، در ميدان سياست نيز وارد شد و در برابر فتنههاي ناصبيها (دشمنان اهلبيت"عليهمالسلام") به پا خاست و در دمشق كه مركز آشوبها و اضطرابهاي سياسي آن زمان بود، سكونت گزيد و دعوت عليبن مويد، حاكم خراسان براي سفر به آن سامان و بر عهده گرفتن مرجعيت مسائل ديني و ارشاد مردم را نپذيرفت.
او در مدت زندگي خود در دمشق، موقعيت اجتماعي بزرگي يافت و پايگاه مردمي او بسيار گسترده شد و مردم در نيازهاي ديني خود به او رجوع ميكردند و دانشمندان شيعه و سني براي كسب دانش نزد او بار مييافتند.
از سوي ديگر، علماي درباري در آن روزگاران، پيش از هجرت شهيد به دمشق در ميان مردم موقعيت اجتماعي و ديني مناسبي داشتهاند و آن گاه كه مردم موقعيت شهيد(ره) را درك و با سعه صدر او انس پيدا كردند به گرد او حلقه زدند و از اطراف علماي درباري پراكنده شدند، از اينرو موقعيت و پايگاه اجتماعي آنان ضعيف و سست شد و باقي ماندن شهيد در دمشق را براي مصالح و موقعيت خويش خطرآفرين ديدند.
دشمنان شهيد اول، در گام نخست با حيلهاي كه انديشيدند، شهيد را در خانهاش زنداني و ارتباط مردم را با او قطع كردند و سرانجام با اتهامات بياساس به قتل او حكم كرده و در روز پنجشنبه نهم جماديالاول سال 786 هجري او را با شمشير گردن زدند. ولي كينه آنان به اين مقدار ستم فروكش نكرد، بلكه پيكر بيجان او را به دار آويختند و سنگسار كردند و آن گاه جنازه شريفش را به پايين كشيده و به آتش كشيدند. و اين بود سرانجام حيات مردي بزرگ از تبار فقيهان راستين و پيروان صادق اهلبيت پيامبر(ص).
توشهاي براي محققان
از آن جا كه اصليترين مستند فتواهاي شهيد(ره) كتاب خدا(قرآن) بوده، نويسنده اين اثر، بر آن شده تا با مطالعه در كتابهاي او، آن دسته از احكام را كه شهيد به گونهاي به قرآن مستند كرده است، جمعآوري و در اين مجموعه به خوانندگان اين اثر تقديم كند تا بدين وسيله، افزون بر واقف شدن خوانندگان بر اهميت كتاب خدا نزد آن شهيد(ره)، توشهاي براي محققاني باشد كه بخواهند احكام الهي را در درجه نخست از كتاب خدا به دست آورند. ضمن اين كه روش استفاده از قرآن براي اثبات احكام الهي نيز اهميتي خاص دارد كه در فصل نخست اين كتاب طبق ديدگاه شهيد(ره) بيان شده است.
معناي «حكم» و مقصود از آيات احكام
«حكم» در لغت به معناي منع(بازداشتن) بوده و در اصطلاح علم اصول براساس راي مشهور «خطابي است شرعي كه به افعال مكلفان تعلق ميگيرد.»
برخي بر اين باورند كه حكم شرعي همواره به افعال مكلفان تعلق نميگيرد، بلكه گاهي به ذوات مكلفان يا به امور ديگر مربوط به مكلفان نيز تعلق ميگيرد، زيرا هدف از حكم شرعي، تنظيم زندگي انسان است و اين هدف، چنان كه با خطابهاي متعلق به افعال مكلفان مانند «صل و صم و لا تشرب الخمر» محقق ميشود؛ با خطابهاي متعلق به ذوات مكلفان، مانند «زوجيت» و خطابهاي مربوط به امور آنان، مانند «ملكيت» نيز محقق ميشود؛ از اينرو، بهتر است حكم شرعي، اين گونه تعريف شود: «حكم شرعي تشريعي است از جانب خداوند براي تنظيم زندگي انسان، اعم از اين كه به افعال يا ذات و يا به اشياي ديگر مربوط به زندگي انسان تعلق بگيرد.»
مقصود از آيات احكام نيز آياتي از قرآن كريم است كه در آنها حكم يا احكامي ـتكليفي و يا وضعيـ آمده و يا با تفقه و اجتهاد مجتهد، دليلي براي اثبات حكم شرعي شمرده ميشود.
اهميت آيات احكام
در شريعت مقدس اسلام براي به دست آوردن و استنباط احكام و قوانين فرعي مربوط به اعمال مكلفان، منابعي وجود دارد كه براي مجتهد و فقيه بدون رجوع به آنها استنباط ميسر نيست و تفقه و اجتهاد در گرو رجوع به آنهاست و مجتهد را از اين جهت مجتهد ميگويند كه براي به دست آوردن احكام الهي، رنج زحمت، هجرت، درس و تحقيق را بر خود هموار كرده و به درجهاي رسيده است كه با تلاش و مراجعه مستقيم خود به اين منابع ميتواند آن احكام را خود استنباط و اجتهاد كند. و او را فقيه مينامند از اين جهت كه احكام را از منابع خود به دست آورده است.
از ميان اين منابع، كتاب خدا(قرآن كريم) منبع و مستند اصلي و نخستين فقيهان و عالمان دين است؛ تا آن جا كه بعضي از علماي علم اصول در ميان اماميه، موضوع علم اصول را ادله اربعه (كتاب، سنت، عقل و اجماع) و در اين ميان كتاب خدا را نخستين منبع و موضوع استنباط شرعي دانستهاند و آنان كه موضوع را ادله اربعه ندانستهاند، بلكه عنوانهاي ديگر براي موضوع علم اصول برگزيدهاند، ادله اربعه به ويژه كتاب خدا را محور اصلي استنباط دانستهاند. از اينرو، علماي علم اصول براي اثبات حجيت و اعتبار ظواهر الفاظ، آن را حجت و معتبر دانستهاند، هرچند در صورت اجمال و يا براي تفسير ظواهر ـكه از نظر دلالت قطعي نيستندـ در گام بعدي به روايات پيامبر(ص) و اهلبيت(ع) رجوع ميكنند، آن هم در استناد به قرآن و تصريح بعضي از آيات آن است كه بر حجيت و اعتبار كلام پيامبر(ص) و اهلبيت (ع) دلالت دارند.
قرآن؛ نخستين منبع استنباط نزد شهيد اول
شهيد اول نيز سيره و روش فقيهان در استنباط احكام را باور داشته و در آثار خود از آن پيروي كرده است. او كتاب خدا را از منابع استنباط و نخستين آنها ميداند.
تعداد آيات احكام نزد شهيد اول
شهيد اول(ره) درباره تعداد آيات قرآن كه به احكام و تكاليف و افعال مكلفان مربوط است، نوشته : «تعداد آيات احكام بيش از پانصد آيه است». ظاهرا مقصود او از محدود كردن آيات احكام به عدد، آن آياتي از قرآن است كه در آنها حكم يا احكامي از قرآن صريحا بيان شده، مانند آياتي كه سهمهاي ششگانه ارث در آنها بيان شده است.
قرآن؛ منبع حجيت اجتهاد
آنچه فقيه براي به دست آوردن احكام شريعت انجام ميدهد و تلاش و مراجعه او به منابع استنباط احكام براي تحقق اين هدف را اجتهاد و استنباط مينامند.
استناد به اجماع و قرآن
شهيد اول(ره) در بسياري از موارد، حكم را نخست به اجماع مستند ميكند و سپس دليل براي اثبات آن حكم را كتاب خدا قرار ميدهد.
نقل احكام قرآن بدون ذكر سند
شهيد(ره) در بسياري از موارد تنها به ذكر احكام صريح قرآن بسنده كرده است، بدون اين كه سند و منبع آن احكام را بيان كرده باشد؛ چنان كه در موارد حدود، جنايات و قصاص اين روش او در بيان احكام مشاهده ميشود. بديهي است كه ذكر نكردن سند و منبع احكام به سبب روشن بودن سند و منبع است، به ويژه اين كه در اين گونه احكام، اعتراض و اشكالي از سوي ديگر فقيهان مشاهده نميشود، بلكه در ميان آنان اتفاق وجود دارد. در اين كتاب از آوردن اين گونه احكام كه ظاهرا به قرآن مستند نيستند خودداري شده است، در حالي كه اگر شهيد(ره) در صدد تاليف كتاب آيات احكام ميشد، اين احكام را نيز با استناد به منابع قرآني ذكر ميكرده است.
كتاب حاضر در سه فصل سامان يافته است:
فصل اول: مباحث كلي كه زمينه دو فصل بعدي به شمار ميآيد، مثل اهميت آيات احكام و اصل بر منبع بودن قرآن براي ارتباطهاي فقهي و نيز روشهاي استناد شهيد(ره) به قرآن.
فصل دوم: قواعد فقهياي كه شهيد(ره) براي اثبات آنها به قرآن استناد كرده و يا برداشتهاي فقهي خود را به آنها مستند كرده است.
فصل سوم: احكامي كه در ابواب مختلف فقه از سوي شهيد، به قرآن استناد شده و يا اگر ديگران استناد كردهاند مورد تاييد او واقع شده است.
در انتهاي اين اثر، نمايهاي از آيات، روايات، اعلام و موضوعات نيز درج شده است.
چاپ نخست كتاب «آيات احكام در كتابهاي شهيد اول» در شمارگان 1200 نسخه، 360 صفحه و بهاي 72000 ريال راهي بازار نشر شد.
پنجشنبه ۳۰ دی ۱۳۸۹ - ۰۸:۰۰
نظر شما