به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست تخصصی «پرورش تخیل و تفکر کودک با ادبیات فارسی؛ ضرورتها و راهبردها» با حضور استادان دانشگاه، کارشناس گروه ادبیات سازمان پژوهش و برنامهریزی وزارت آموزشوپرورش و فعالان حوزه نشر کودک و نوجوان، به همت مؤسسه فرهنگیهنری «نورا منادی فرهنگ» و همکاری اندیشکده فرهنگ و توسعه در خانه اندیشهورزان برگزار شد. در این نشست، ابعاد مختلف نقش ادبیات فارسی، بهویژه متون کلاسیک، در تربیت ذهن، تخیل و هویت فرهنگی کودک مورد بررسی قرار گرفت و دیدگاههای متنوعی از سوی پژوهشگران، سیاستگذاران آموزشی و فعالان نشر ارائه شد.
در ابتدای نشست، زینب زینالدینی، مدیر مؤسسه فرهنگیهنری «نورا منادی فرهنگ» و دبیر نشست، ضمن خوشامدگویی به استادان، پژوهشگران و معلمان حاضر، به ضرورت توجه جدی به پرورش تخیل و تفکر کودک در شرایط فرهنگی امروز اشاره کرد. وی با بیان اینکه کودکان معاصر در معرض حجم گستردهای از اطلاعات و تصاویر قرار دارند، تأکید کرد: ادبیات میتواند یکی از مهمترین ابزارهای فرهنگی برای ایجاد فرصت تأمل، پرسشگری و تجربه خلاقانه جهان پیرامون برای کودک باشد.
زینالدینی هدف از برگزاری این نشست را ایجاد فضایی برای گفتوگوی علمی میان حوزه دانشگاه، آموزشوپرورش و نهادهای فرهنگی عنوان کرد و افزود: ادبیات فارسی، بهویژه میراث کهن ما، ظرفیتهای ارزشمندی برای تربیت ذهن کودک دارد که بهرهگیری از آنها نیازمند نگاه علمی، برنامهریزیشده و متناسب با شرایط امروز جامعه است.
این نشست تخصصی همراه با ارائه پژوهشی با عنوان «تأثیر حافظخوانی بر تقویت هوش معنوی دانشآموزان دبستان پسرانه امام حسن مجتبی (ع)» برگزار شد.
در این بخش، زهرا پیرودیننبی، کارشناس ارشد مدیریت امور فرهنگی و دبیر آموزشوپرورش، به تشریح یافتههای پژوهش خود پرداخت.
پیرودیننبی با بیان اینکه این پژوهش با هدف بررسی تأثیر حافظخوانی بر مؤلفههای هوش معنوی دانشآموزان انجام شده است، گفت: جامعه آماری این مطالعه شامل ۱۲۰ دانشآموز بود که ۴۰ نفر از آنها بهصورت تصادفی انتخاب و در دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند. گروه آزمایش در طول دوره پژوهش با اشعار حافظ آشنا شدند و دادهها با استفاده از روش تحلیل کوواریانس مورد بررسی قرار گرفت.
وی با اشاره به نتایج پژوهش افزود: یافتهها نشان میدهد حافظخوانی موجب افزایش معنادار هوش معنوی، توانایی مقابله با مشکلات، خودآگاهی، عشق و علاقه و توجه به ارزشهای اخلاقی در دانشآموزان شده است. میزان تأثیر حافظخوانی بر هوش معنوی حدود ۸۵ درصد، بر توانایی مقابله با مشکلات ۸۰ درصد و بر مؤلفههای خودآگاهی و عشق نزدیک به ۸۹ درصد گزارش شده است.
پیرودیننبی تأکید کرد: اشعار حافظ که الهامگرفته از قرآن و سرشار از مفاهیمی چون اخلاص، آزادگی، محبت و صداقت هستند، میتوانند نقشی مؤثر در ارتقای سلامت روان، رشد معنوی و تربیت اخلاقی دانشآموزان ایفا کنند. به گفته او، در شرایطی که جامعه با کمرنگشدن برخی ارزشهای اخلاقی و معنوی مواجه است، بهرهگیری هدفمند از حافظ در آموزشوپرورش میتواند به تقویت هویت فرهنگی و معنوی نسل جدید کمک کند.
در ادامه نشست، دکتر علیرضا صالحی، استادیار زبان و ادبیات فارسی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، به تبیین نقش ادبیات فارسی در آموزش و تربیت فرهنگی پرداخت.
صالحی در ابتدای سخنان خود با اشاره به تجربهای شخصی از دوران کودکی، بر تأثیر مواجهه زودهنگام با شعر و ادبیات تأکید کرد و گفت: حفظ یک غزل از حافظ در سالهای ابتدایی تحصیل، مسیر زندگی علمی او را تغییر داده و سبب شده است که با وجود ورود اولیه به رشته علوم تجربی، در نهایت مسیر خود را به سوی ادبیات فارسی تغییر دهد. به گفته او، آموزش ادبیات امری تزئینی نیست، بلکه نقشی سرنوشتساز در شکلگیری باورها، ذائقه فرهنگی و زیست فکری افراد دارد.
این استاد دانشگاه با مقایسه سرمایههای مادی و معنوی ایران اظهار کرد: هر سرزمینی دو نوع سرمایه دارد؛ سرمایههای مادی مانند نفت و منابع طبیعی، و سرمایههای معنوی همچون حافظ، سعدی، مولوی، نظامی و ابنسینا. داشتن این سرمایهها بهتنهایی افتخارآمیز نیست، بلکه نحوه بهرهبرداری از آنها اهمیت دارد. او با انتقاد از کمتوجهی به میراث ادبی در نظام آموزشی گفت: همانگونه که با وجود منابع عظیم انرژی با بحران انرژی مواجهایم، در حوزه فرهنگی نیز با وجود میراثی بینظیر، از آن بهرهبرداری مؤثر نمیکنیم.
صالحی با اشاره به جایگاه جهانی حافظ و تأثیر او بر ادبیات جهان، تأکید کرد که ادبیات کلاسیک فارسی میتواند نقشی مهم در معنویتسازی، اخلاقپروری و سلامت روان جامعه ایفا کند. به گفته او، ادبیات، راهی غیرمستقیم اما عمیق برای آموزش معنا و انتقال مفاهیم قرآنی و انسانی است.
در بخش بعدی نشست، دکتر معصومه خیرآبادی، کارشناس گروه ادبیات سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی وزارت آموزشوپرورش، با نگاهی کارشناسانه به سیاستگذاری آموزشی، به تشریح رویکردهای حاکم بر آموزش زبان و ادبیات فارسی در نظام رسمی پرداخت.
خیرآبادی با تأکید بر ضرورت نگاه واقعبینانه به نظام آموزشی کشور گفت: تدوین محتوای کتابهای درسی فرآیندی پیچیده و چندلایه است که باید همزمان به اهداف تربیتی، شرایط اجتماعی، تنوع زبانی و توانمندیهای دانشآموزان توجه کند. وی افزود: تصمیمگیری در این حوزه در سطح کلان انجام میشود و نیازمند هماهنگی میان نهادهای مختلف و حضور تصمیمگیران اصلی است.
وی با اشاره به چالش آموزش زبان فارسی در مناطق دوزبانه و مرزی اظهار کرد: یکی از اولویتهای آموزشوپرورش، تقویت مهارتهای پایه زبان فارسی برای همه دانشآموزان است. در این مسیر، ادبیات فارسی میتواند نقشی پیونددهنده میان زبان و هویت فرهنگی ایفا کند، به شرط آنکه انتخاب متون و شیوه آموزش متناسب با واقعیتهای اجتماعی و آموزشی کشور باشد.
خیرآبادی همچنین از پژوهشگران دعوت کرد نتایج تحقیقات خود را در تعامل مستقیم با سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی مطرح کنند تا زمینه بهرهگیری از این یافتهها در بازنگریها و تصمیمسازیهای آموزشی فراهم شود.
در ادامه، فتحالله فروغی، رئیس انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان، به نقش نهادهای فرهنگی غیردرسی و نشر کودک در ترویج ادبیات فارسی پرداخت. او با اشاره به متمرکز بودن ساختار نظام آموزشی گفت: کتابهای درسی ظرفیت محدودی دارند و نمیتوان انتظار داشت تمام بار آموزش فرهنگی و ادبی بر دوش آنها باشد.
فروغی با تأکید بر اهمیت نشر کودک و نوجوان افزود: ناشران کودک میتوانند با تولید آثار خلاقانه، سادهسازیشده و متناسب با ذائقه نسل جدید، نقش مؤثری در آشنایی کودکان با متون کلاسیک ایفا کنند. به گفته او، تجربه برخی کشورهای منطقه نشان میدهد که رسانهها، نشر غیردرسی و فعالیتهای فرهنگی مکمل میتوانند تأثیری عمیقتر از متون رسمی درسی داشته باشند.
وی خاطرنشان کرد: پیوند میان ادبیات کلاسیک و کودک امروز، نیازمند زبان روایت، تصویر و خلاقیت است و نشر کودک میتواند این نقش واسطهای را بهخوبی ایفا کند.
در بخش پایانی نشست، محبوبه زارعی، کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی و دبیر بازنشسته آموزشوپرورش، با نگاهی تاریخی به حضور حافظ در کتابهای درسی، به بررسی سیر این حضور پرداخت. زارعی گفت: از دهه ۱۳۴۰ تاکنون، سهم حافظ در متون درسی محدود و عمدتاً به مقاطع بالاتر تحصیلی اختصاص داشته است.
وی با اشاره به دشواری زبان و مفاهیم اشعار حافظ برای کودکان تأکید کرد: انتخاب متون ادبی برای دوره ابتدایی باید متناسب با سطح درک مخاطب باشد. به گفته او، آثاری چون گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی و داستانهای مثنوی مولوی، ظرفیت بیشتری برای آموزش مفاهیم اخلاقی و فرهنگی به کودکان دارند.
زارعی همچنین بر نقش بخش خصوصی و همکاری میان آموزشوپرورش و ناشران کودک تأکید کرد و گفت: تولید کتابهای آموزشی و سادهسازیشده میتواند به غنای منابع فرهنگی کودک و نوجوان کمک کند و فاصله میان ادبیات کلاسیک و مخاطب امروز را کاهش دهد.
نظر شما