سرویس دین و اندیشه خبرگزاری ایران (ایبنا) - مهراوه مجتهد؛ پنجمین پیشنشست دومین همایش ملی فلسفه برای کودکان و نوجوانان با عنوان «تفکر خودباورانه؛ دریچهای به سوی فرهنگ ایرانی» همزمان با هفته پژوهش، در روز ۲۳ آذر ۱۴۰۴ در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
این نشست با هدف بررسی ابعاد نظری و اجرایی فلسفه برای کودکان (فبک) و نسبت آن با فرهنگ ایرانی شکل گرفت.
در این برنامه، پنج تن از فعالان حوزه فبک در ایران شامل سعید ناجی، روحالله کریمی، نورالدّین محمودی، دکتر مهرنوش هدایتی و دکتر علی اصغری به سخنرانی پرداختند. سخنرانان ضمن تبیین مفاهیم بنیادین فبک، به معرفی منابع و کتابهای تازه منتشرشده در این حوزه نیز پرداختند.
محور اصلی نشست، گفتوگو درباره «تفکر خودباورانه» و «تفکر انتقادی» با تأکید بر فرهنگ ایرانی و شیوههای اجرای گفتوگوهای حلقهگونه در کلاسهای فبک بود. در همین راستا، چند اثر پژوهشی و آموزشی رونمایی شد، که بیانگر تلاشهای پژوهشگاه علوم انسانی در بومیسازی فبک به شمار میآیند.
نخستین کتاب معرفیشده، «سیاستهای استعمار فکری و فرهنگی با تاکید بر ضرورت تحول نظام آموزشی ایران» تالیفل نورالدین محمودی است که با تکیه بر اندیشههای جان دیویی و ابنسینا، به پرورش ذهنهای پویا و تغییر رویکرد کلاس درس از انتقال صرف محتوا به آموزش مسئلهمحور و تجربهمحور
میپردازد.
دومین کتاب با عنوان روشنگری در مقابل امپراطوری توسط سید علی اصغری معرفی و رونمایی شد که به مفهوم شناسی روشنگری و نظریه های این حوزه پرداخته شد.
کتاب سوم با عنوان «ورود داستانهای کهن ایرانی به کلاس فبک» تالیف سعید ناجی، بازسازی داستانهای ایرانی متناسب با نیازهای آموزشی کلاسهای فلسفه برای کودکان را دنبال میکند.
چهارمین اثر، مجموعه سهجلدی «ماجراجوییهای اخلاقی» تالیف مهرنوش هدایتی و روح الله کرمی بود که شامل طرح درسها، بازیها و فعالیتهایی پیرامون مفاهیم اخلاقی و معنوی همچون اعتمادبهنفس، عزتنفس، احترام، بخشایش و مسئولیتپذیری است.
در بخش نظری نشست، یادگیری از مسیر گفتوگو، تجربهاندیشی و مسئلهمحور بودن کلاس درس، شرط اساسی پرورش «ذهنهای زنده» معرفی شد. در این میان، دیدگاه جان دیویی درباره تعلیم و تربیت مطرح شد؛ دیدگاهی که آموزش را سازنده زندگی میداند و با مدل بانکی و انباشتی آموزش مخالفت میورزد.
همچنین نقد الگوهای سنتی آموزشی و ضرورت رویکرد انتقادی در آموزش مطرح شد. بر این اساس، فبک باید کودکان را به بازاندیشی در ارزشها و انتخابهای اخلاقی دعوت کند و امکان بازتولید محتوا با توجه به بافت فرهنگی و تاریخی را فراهم آورد. پیوند مفاهیم فلسفی با سنتها و داستانهای کهن ایرانی، راهی برای ایجاد ارتباطی عمیقتر میان کودکان و مفاهیم انتزاعی دانسته شد.
بخش دیگری از نشست به بررسی موانع اجرایی فبک اختصاص یافت. از جمله این موانع میتوان به بروکراسی میان نهادهای آموزشی، ضعف همکاریهای بینسازمانی، نگرانی درباره پذیرش محتوای فبک در نظام رسمی آموزش، کمبود کارگاهها و طرحهای اجرایی در مدارس، و نیز چالشهای اقتصادی و ساختاری مدارس و دانشگاهها اشاره کرد. همچنین بر ضرورت همکاری با والدین و تقویت آموزشهای غیررسمی برای ایجاد فضاهای امن رشد تفکر مستقل در کودکان و نوجوانان تأکید شد.
در ادامه، به نقش تفکر مستقل و در عین حال مشارکتی پرداخته شد. تفکری که در بستر گروه و از طریق گفتوگو، شنیدن دیدگاههای متفاوت و شکلگیری تفکر مراقبتی و اخلاقی در حلقههای کندوکاو تقویت میشود. نقش والدین و معلمان بهعنوان عاملان اصلی پذیرش تدریجی فبک در خانواده و مدرسه برجسته شد و اهمیت صبر، بازخورد مستمر و تجربههای موفق کارگاهی مورد توجه قرار گرفت.
در بخش پرسش و پاسخ، این پرسش مطرح شد که محتوای فبک باید برگرفته از سنت فلسفی ایران باشد یا ترجمه و بومیسازی شود. پاسخ غالب بر این بود که فبک نیازمند بازسازی محتوا متناسب با بافت فرهنگی تاریخی ایران است تا برای کودکان معنادار و قابل فهم باشد. استفاده از داستانهای کهن همراه با بازتولید مفاهیم فلسفی، در عین حفظ اصالت و پرهیز از قالبیسازی خشک، بهعنوان راهکاری مؤثر معرفی شد.
در پایان نشست، پیشنهادهایی مطرح شد؛ از جمله تولید و انتشار کتابها و مواد آموزشی کاربردی برای مدارس، گسترش کارگاههای حضوری و غیررسمی، تقویت همکاری میان پژوهشگاهها، دانشگاهها، مدارس و نهادهای فرهنگی، و ایجاد شبکههای حمایتی برای کاهش موانع اجرایی. سخنرانان با وجود چالشهای موجود، آینده فبک در ایران را امیدوارکننده دانستند و بر ظرفیت بالای کودکان و نوجوانان ایرانی برای نقشآفرینی در عرصه تفکر انتقادی و خودباورانه تأکید کردند.
نظر شما