به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بیرجند، آیین «شب بیرجند» با هدف بازخوانی کتاب «دولت یاد» و بررسی جنبههای اجتماعی، فرهنگی و تاریخی قهستان در کتابخانه سعیدی بیرجند برگزار شد. در این نشست که با حضور پژوهشگران، علاقهمندان تاریخ محلی و جمعی از فعالان فرهنگی همراه بود، ناصح نویسنده کتاب و الهام درستکار پژوهشگر مطالعات مردمنگاری روایتهایی متفاوت اما مکمل از زیست تاریخی مردم منطقه ارائه کردند.
این رویداد، نهفقط بازخوانی یک کتاب بلکه بازنگری در بخشی از هویت تاریخی خراسان جنوبی بود؛ هویتی که تحت تأثیر انزوا، ساختار طبقاتی و روابط فرامرزی شکل گرفته است.
روایت ناصح از «دولت یاد»؛ تاریخی برخاسته از حافظه جمعی قهستان
ناصح، نویسنده کتاب «دولت یاد»، سخنان خود را با اشاره به شیوه تدوین اثر آغاز کرد.
وی توضیح داد: «دولت یاد» حاصل گردآوری خاطرات خانوادگی و دستنوشتههای پدربزرگ اوست؛ اسنادی که سالها محفوظ مانده و تصویری صریح از زندگی اجتماعی مردم بیرجند در دورههای گذشته ارائه میکند.
قهستان؛ واژهای تاریخی، نه جغرافیای امروز
وی در تحلیل مفهوم «قهستان» گفت: کاربرد نام قهستان امروز ضرورتی ندارد. این واژه بیشتر در حوزه تاریخ ارزشمند است و عنوان خراسان جنوبی بیان دقیقتر و امروزیتری از هویت منطقه ارائه میکند.
ناصح در ادامه با رد برخی نظریات درباره مشتق بودن قهستان از «قناتستان» افزود: این دو هیچ پیوند زبانی و تاریخی با یکدیگر ندارند.
روابط بیرجند و هرات؛ پیوندی دیرینه و فرهنگساز
یکی از مهمترین بخشهای سخنان وی، روایت از ارتباط تاریخی میان بیرجند و هرات بود؛ پیوندهایی که به گفته وی نقش تعیینکنندهای در رشد علمی و فرهنگی منطقه داشتهاند.
وی اظهار کرد: از گذشتههای دور مکاتبات امنیتی و سیاسی میان حکام بیرجند و هرات برقرار بوده است. ازدواج دختر حاکم کابل با امیر اسماعیلخان و حضور وی در حرمسرای شوکتالملک نمونهای از این ارتباطات است.
ناصح یادآور شد: بسیاری از بزرگان بیرجند از جمله عبدالعلی بیرجندی، تحصیلات خود را در هرات گذراندهاند.
فقر ساختاری و زیست حداقلی مردم
وی در تشریح شرایط معیشتی بیرجند در گذشته گفت: بیرجند منطقهای دور از مرکز و گرفتار بیچارگی مطلق بود. مردم با گذر فصلی میوهها زندگی میکردند؛ پوشاک ساده و پارهپوره بود و بیشتر خانوادهها با نخریسی روزگار میگذراندند. مردم در عین فقر، قانع و دور از جاهطلبی بودند.
شوکتیه؛ آغاز تحول فرهنگی
وی مدرسه شوکتیه را نقطه عطف تحول فرهنگی بیرجند دانست و افزود: تحول زمانی رخ میدهد که مردم آن را بپذیرند. مدیران و معلمان نقش داشتند اما پذیرش مردم مهمترین عامل بود.
الهام درستکار؛ بازخوانی مردمشناختی قهستان
الهام درستکار، بخش دوم برنامه را با ارائه تحلیلی از اسناد تاریخی و روایتهای محلی آغاز کرد؛ روایتی که ساختارهای اجتماعی، سبک زندگی، باورها و نظام حکمرانی قهستان را بهدقت تشریح میکرد.
انزوای جغرافیایی و گسترش خرافات
وی با اشاره به شرایط طبیعی منطقه گفت: کوهستانی بودن و خشکی شدید هوا سبب شده بود روستاها ارتباطی محدود با یکدیگر داشته باشند. بسیاری از افراد مسن ممکن بود تا پایان عمر حتی روستای مجاور خود را نبینند.
به باور وی، همین انزوا زمینهساز گسترش خرافات، پذیرش بیچونوچرای روایتها و روحیه فرمانبرداری شده بود.
درستکار با تشریح مشاغل و صنایع دستی منطقه گفت: جوراببافی، گیوهچینی، چرمسازی و کوزهگری از مشاغل رایج مردان بود. زنان بسیاری نیز پارچههای ابریشمی ظریف تولید میکردند. ابریشم در قائنات محصولی پربازده بوده و نقش مهمی در اقتصاد محلی داشته است.
عشایر و نظام مالیات
درستکار در بخشی دیگر از سخنانش، به وضعیت عشایر پرداخت و طایفه بهلولیها را مهمترین گروه چادرنشین معرفی کرد و گفت: مالدارها بر اساس شمارش دام باید مالیات میدادند اما بهدلیل باور به این خرافه که شمارش دام باعث مرگ آنها میشود، معمولاً بدون چانهزنی، مبلغ اعلامشده از سوی مأموران را میپذیرفتند.
وی افزود: تلاش رضاشاه برای یکجانشینی عشایر با مقاومت آنان روبهرو شد.
شوکتیه؛ نقطه تغییر رویکرد فرهنگی
درستکار نیز همانند نویسنده کتاب، مدرسه شوکتیه را یکی از مهمترین عوامل تغییر اجتماعی منطقه دانست و گفت: ورود آموزش رسمی باعث ایجاد طبقه جدید آگاه شد و نفوذ معلمان و مدیران مصلح، زندگی مردم را دگرگون کرد.
نظر شما