سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): استان البرز و شهر کرج در سالهای اخیر توانسته جایگاه خود را به عنوان یکی از قطبهای فرهنگی فعال کشور تثبیت کنند؛ استانی با بیش از ۲۹۰ ناشر دارای مجوز که بیش از نیمی از آنها در حوزه نشر فعالیت دارند و سالانه هزاران عنوان کتاب منتشر میکنند. این گستردگی نشان میدهد زیرساختهای فرهنگی و ادبی در این منطقه وجود دارد و زمینه برای رشد تولیدات مکتوب فراهم است.
با این حال، واقعیت این است که نشر بومی در کرج و استان البرز با چالشهایی جدی روبهروست؛ از جمله تمرکز امکانات در پایتخت، ضعف شبکههای توزیع محلی و فاصله میان نویسندگان و ناشران بومی. آسیبشناسی این وضعیت نهتنها برای بهبود عملکرد ناشران و دیده شدن آثار محلی ضروری است، بلکه برای حفظ هویت فرهنگی، گردش سرمایه فرهنگی در استان و ایجاد فضای پویا برای نویسندگان بومی اهمیت دارد.
در همین راستا و برای بررسی وضعیت نشر بومی در استان البرز، گفتوگویی با ابراهیم دمشناس، رماننویس و ساناز اسفندیاری، مدیر انتشارات «آنیک»، انجام شده است. نویسنده از زاویه تجربه و دغدغه فرهنگی سخن میگوید و ناشر از نگاه اجرایی و ساختاری. هر یک با نگاهی متفاوت اما در نهایت با دغدغهای مشترک: تقویت نشر بومی.
ابراهیم دمشناس در پاسخ به این پرسش که معمولاً نویسندگان بومی ترجیح میدهند آثارشان را در تهران چاپ کنند. شما فکر میکنید این انتخاب بیشتر از کجا میآید؟ کیفیت چاپ؟ دیده شدن بیشتر؟ یا بیاعتمادی به ناشران بومی؟ گفت: همه مواردی که گفتید در این مسئله نقش دارند. با این حال، به نظرم اصطلاح «نویسنده بومی» چندان درست نیست و شاید بهتر باشد موضوع را بر اساس تفاوت میان نویسنده حرفهای و آماتور بررسی کنیم. طبیعی است نویسنده حرفهای از جنبههای مختلف ترجیح میدهد کتابش در تهران چاپ شود؛ از کیفیت چاپ گرفته تا شبکه پخش و دیده شدن. با این همه، بخشی از ناشران تهرانی همان ناشران شهرستانی هستند که در نتیجه تمرکزگرایی شدید فرهنگی ناچار شدهاند فعالیت خود را به پایتخت منتقل کنند.
وی در پاسخ به پرسشی دیگر در خصوص اینکه آیا تا کنون تجربه کار با ناشر بومی را داشتهاید؟ اگر بله، آن تجربه چطور بوده و چرا ادامه ندادید (یا برعکس، از آن راضی بودید)؟ گفت: اولین کتاب چاپی من توسط اصطلاحاً ناشر بومی چاپ و منتشر شد که البته در تهران هم دفتر داشت. اساساً تجربه خوبی نبود. با وجود موفقیت کتاب، تا سالها امکان تجدید چاپ نداشت و در کل تجربهای آسیبزا بود، چون وجه فرهنگی قضیه نه تنها ثانویه، بلکه اساساً محلی از اعراب نداشت.
این رماننویس در خصوص اینکه ناشران بومی برای جلب اعتماد نویسندهها چه کارهایی میتوانند بکنند که اکنون نمیکنند؟ گفت: مسئله فقط به ناشران برنمیگردد. تا فضای عمومی در راستایی فرهنگی قرار نگیرد، نمیشود خوشبینانه راهکار داد. ناشران بومی راهی ندارند جز حرفهای شدن و حرفهای عمل کردن؛ که آن هم منوط به شکلگیری یک فضای باز ادبی و فرهنگی است.
دمشناس در پاسخ به این پرسش که اگر ناشر بومی امکانات و حمایت کافی داشته باشد، حاضرید با او همکاری کنید؟ گفت: برخی از ناشران بومی چیزی کمتر از ناشران مرکز ندارند؛ هم امکانات دارند و هم حمایت. با این حال، شخصی عمل کردن همیشه راهگشا نیست. اینکه ناشری در شهرستان پیدا شود و کتابی برایش بفرستند و او حمایت کند، معمولاً منوط به روابط شخصی است. طبیعی است اگر محمود دولتآبادی کتابش را برای سبزوار بفرستد، آن کتاب خاک نخواهد خورد و مخاطبان خود را پیدا میکند. مهم این است که شهرستان بتواند نویسندگان آتیهدار را معرفی کند و روی آنها سرمایهگذاری کند در حالی که فضای بسته فرهنگی در شهرستانها حتی قفسهها را هم از نویسندگان دریغ میکند.
در ادامه، ساناز اسفندیاری، مدیر انتشارات آنیک در کرج، از نگاه ناشر به این موضوع پرداخته و چالشها و برنامههای نشر بومی را توضیح داده است.
اسفندیاری در پاسخ به این پرسش که شما در حوزه نشر بومی فعالیت دارید. از نگاه شما، دلیل اصلی بیمیلی نویسندهها به همکاری با ناشران محلی چیست؟ گفت: شاید دلیل اصلی این بیمیلی را بتوان در دو عامل «دیدهشدن» و «در دسترس بودن» جستوجو کرد. بسیاری از نویسندگانی که به دنبال شهرت یا فروش بالاتر هستند، ترجیح میدهند کتابهایشان را در قفسه کتابفروشیهای سراسر کشور ببینند. به همین دلیل اغلب به سراغ ناشران تهرانی میروند، چون باور دارند آن ناشران به شبکه توزیع کشوری دسترسی دارند. بهنظر من، مهمترین دلیل بیاعتمادی نویسندگان به ناشران بومی همین مسئله دیدهشدن و در دسترس بودن آثار است.
البته باید پذیرفت که در این زمینه برای ناشران بومی مشکلاتی وجود دارد؛ ما در استان البرز شبکه توزیع قوی و گستردهای نداریم و همین باعث میشود بسیاری از نویسندگان ترجیح دهند با ناشران تهرانی همکاری کنند.
مدیر انتشارات آنیک در پاسخ به این پرسش که فکر میکنید مشکلات نشر بومی بیشتر از درون صنف ناشی میشود (مثل نبود تبلیغ، ضعف پخش و طراحی)، یا از بیرون (مثل تمرکز امکانات در پایتخت)؟ گفت: از نگاه من، مشکلات نشر بومی مسئلهای چندوجهی است؛ یعنی هم از درون خود صنف میآید و هم از بیرون آن. اگر بخواهم از درون صنف بگویم، شاید بتوان به مشکلات عملیاتی اشاره کرد. بسیاری از ناشران بومی هنوز در استانداردسازی فرایندها تجربه و مهارت کافی ندارند. گاهی کتابهایی که چاپ و وارد بازار میشوند، کیفیت مطلوبی ندارند؛ ویراستاری آنها ایراد دارد، طراحی جلد ضعیف است یا صفحهآرایی حرفهای انجام نشده. اینها نمونههایی از مشکلات درونی نشر بومیاند. اما از بیرون هم فشارها و محدودیتهایی وجود دارد. تمرکز امکانات در پایتخت باعث شده بسیاری از ناشران بومی بهسختی به کاغذ دسترسی داشته باشند. نمایشگاههای مهم در تهران برگزار میشوند، توزیعکنندگان قدرتمند در پایتخت فعالیت میکنند و رسانههای پرمخاطب هم همانجا هستند. همه اینها باعث شده فرصت رشد و دیدهشدن برای ناشران بومی کمتر باشد و همین موضوع، به یکی از مهمترین چالشهای نشر بومی تبدیل شده است.
ناشر باید امنیت شغلی داشته باشد
وی در پاسخ به این پرسش که اگر قرار باشد شرایط نشر بومی بهتر شود، از کجا باید شروع کرد؟ از نویسنده، از ناشر، یا از نهادهای حمایتی؟ گفت: بهبود شرایط نشر بومی پیش از هر چیز به حمایت نیاز دارد. اگر امکانات و تسهیلات ویژهای در اختیار ناشران بومی قرار گیرد، امنیت شغلی آنها تأمین میشود و در نتیجه میتوان انتظار رفتار و عملکرد حرفهایتری داشت. وقتی ناشران امنیت شغلی داشته باشند امکان تهیه و توزیع کتابهای با کیفیت برایشان فراهم میشود و نویسندگان نیز راحتتر به آنها اعتماد میکنند. در کنار این اعتماد، رونق کسبوکار در حوزه کتاب اتفاق میافتد. در این صورت، شبکههای توزیع هم میتوانند در استانها گسترش پیدا کنند و این چرخه در نهایت به تغییر و تحولات مثبت برای ناشران بومی منجر خواهد شد.
مدیر انتشارات آنیک همچنین در پاسخ به این پرسش که انتشارات آنیک چه برنامه یا ایدهای برای جلب اعتماد نویسندگان بومی و شناساندن خودش در فضای نشر دارد؟ گفت: از ابتدا که انتشارات آنیک شکل گرفت، هدف ما روشن و برنامهمحور بود؛ میخواستیم اعتماد نویسندگان بومی را جلب کنیم و تا امروز خوشبختانه تا حدی به این هدف رسیدهایم. ما همیشه بر دو اصل تأکید داشتهایم: کیفیت و ارتباط. در زمینه کیفیت، تیمی حرفهای تشکیل دادهایم که در تمام مراحل تولید کتاب از ویراستاری گرفته تا طراحی جلد و صفحهآرایی افراد باتجربه و متخصص حضور دارند.
مسئله نشر بومی در کرج ریشهای چندوجهی دارد
علاوه بر این، در تمام مدتِ آمادهسازی کتاب، با صاحب اثر در ارتباط هستیم و او در جریان همه مراحل قرار میگیرد؛ از ویراستاری و طراحی جلد تا ثبت درخواست مجوز. شفافیت در قراردادها و اطلاعرسانی مداوم به نویسنده از اصول کاری ماست. از طرف دیگر، برای گسترش دامنه انتشار، تلاش کردهایم به شبکه توزیع کشوری متصل شویم. تاکنون با چند توزیعکننده کتاب قرارداد همکاری رسمی بستهایم تا آثار منتشرشده بتوانند در سراسر کشور در دسترس مخاطبان قرار بگیرند. در کنار این، فروش آنلاین و استفاده از شبکههای مجازی نیز در دستور کار ماست. هدف ما این است که هم زیرساختهای لازم برای کیفیت و ارتباط را فراهم کنیم و هم آنها را بهطور عملی اجرا کنیم. به همین دلیل، خوشبختانه نویسندگان بومی به انتشارات آنیک اعتماد کردهاند و امیدواریم این روند و همکاری در آینده نیز ادامه پیدا کند.
در مجموع، آنچه از سخنان ابراهیم دمشناس و ساناز اسفندیاری برمیآید، این است که مسئله نشر بومی در کرج و استان البرز ریشهای چندوجهی دارد. نویسندگان از نبود اعتماد، ضعف شبکه توزیع و فضای محدود فرهنگی گلایه دارند، در حالی که ناشران از کمبود حمایت، تمرکز امکانات در پایتخت و دشواری رقابت با ناشران تهرانی سخن میگویند. با این حال، نقطه اشتراک هر دو دیدگاه، ضرورت حرفهایسازی و حمایت هدفمند از ناشران بومی است. اگر زیرساختهای فرهنگی، اقتصادی و رسانهای در استان تقویت شود، میتوان امیدوار بود که چرخه نشر در البرز به مرحله بالندگی برسد و کرج، نهفقط در صنعت و دانشگاه بلکه در حوزه فرهنگ و کتاب نیز به جایگاه واقعی خود در کشور دست یابد.
نظر شما