سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) -کوروش دیباج: اقتباس، یکی از مسیرهای خلق اثر نمایشی است؛ به ویژه وقتی منبع، اثری کلاسیک و پرمحتوا مانند شاهنامه فردوسی باشد. اقتباس موفق تنها به بازگویی روایت محدود نمیشود، بلکه هنرمند باید با شناخت ژانر، فرم و جهان ذهنی شخصیتها، متن کهن را با دغدغهها و نیازهای مخاطب امروز پیوند دهد. این فرآیند، به بازتعریف قهرمانان، بازخوانی درگیریها و بازآفرینی تجربه انسانی منجر میشود و به مخاطب امکان همذاتپنداری با اسطوره را میدهد.
در هنر نمایش، اقتباس میتواند از ساحت صرفاً حماسی یا اسطورهای عبور کرده و به تجربهای روانشناختی و درونی تبدیل شود. جریان سیال ذهن، شکستن زمان و فضا، لایهبندی صحنه و توجه به جزئیات شخصیتی، ابزارهایی هستند که هنرمند مدرن برای بازآفرینی اسطورهها در اختیار دارد. چنین رویکردی علاوه بر حفظ اعتبار اثر اصلی، امکان کشف مضامین تازه، پیامهای اجتماعی و پرسشهای فلسفی درباره اختیار، مسئولیت و هویت انسانی را فراهم میکند.
نمایش «یکتن» نمونهای برجسته از این نوع بازخوانی است. اثر با تمرکز بر شخصیت گردآفرید و غیاب سهراب، حماسه کلاسیک نبرد او با تورانیان را به تجربهای مدرن و ذهنی تبدیل میکند. در گفتوگوی پیشرو با احسان جانمی، نویسنده و کارگردان اثر، به بررسی فرآیند اقتباس، چالشهای تبدیل حماسه به درام معاصر و فرم اجرایی چندلایه پرداختهایم تا مخاطب با رویکرد حرفهای بازخوانی شاهنامه در تئاتر آشنا شود.
آقای جانمی، در ابتدا توضیح مختصری درباره نمایش جدیدتان که روی صحنه رفته است، بدهید.
نمایش ما با عنوان «یکتن» بازخوانی نبرد گردآفرید و سهراب است. اما در این اقتباس، سهراب غایب است و تمرکز بر گردآفرید و داستان جدیدی است که از دل تخیل خودم خلق شده. بازیگران اصلی شامل مائده وحید، الهام رضایی، رزیتا کروندی، عباس فخری، احمدرضا ظهرابینژاد و حدود ۲۰ بازیگر دیگر هستند. اجرای عمومی از ۲۳ مهر تا ۹ آبان هر شب ساعت ۱۹:۱۵ در تالار اصلی اصفهان خواهد بود و پیش از آن در جشنواره ملی اقتباس هفت جایزه کسب کردیم.
چه چیزی باعث شد تمرکز نمایش روی گردآفرید باشد؟
تمرکز روی گردآفرید به من اجازه داد شخصیت زن را به عنوان قهرمان درون و فردی فعال نشان دهم. حذف سهراب به معنی تمرکز بر قدرت، تصمیمگیری و مقاومت او در برابر بحرانهای بیرونی بود. میخواستم حماسه کلاسیک را از ساحت صرفاً اسطورهای خارج کرده و به تجربهای ذهنی و معاصر برای تماشاگر تبدیل کنم.
پیام و هدف اجتماعی این بازخوانی چیست؟
«یکتن» درباره یافتن قهرمان درون هر فرد و مواجهه با چالشهاست. گردآفرید قربانی نیست، بلکه انسانی متفکر، تصمیمگیرنده و مسئول است. این اقتباس، امکان بررسی هویت و مسئولیت فردی در جامعه امروز را فراهم میکند و نشان میدهد که اسطورهها میتوانند الگوی عملی برای تجربه انسانی معاصر باشند.
چه تغییراتی در روایت و ساختار ایجاد کردید تا اقتباس ملموس شود؟
حدود ۷۰–۸۰ درصد نمایش در ذهن شخصیتها میگذرد و ۲۰ درصد در زمان حال. با جریان سیال ذهن، شکستن زمان و مکان و چندلایهسازی صحنه، تلاش کردیم حماسه کلاسیک را به درام مدرن تبدیل کنیم. فرم اجرایی به مخاطب اجازه میدهد با شخصیتها همذاتپنداری کند و تجربهای درونی و فلسفی از روایت داشته باشد.
چالشهای این اقتباس چه بود؟
بزرگترین چالش، تبدیل حماسه به درام و یافتن فرم مناسب برای نمایش درونیات شخصیتها بود. میخواستم متن اسطورهای را به شکلی نمایش دهم که هم فردیت و قهرمانی شخصیت مشخص شود و هم لایههای ذهنی و اجتماعی او قابل فهم برای مخاطب امروز باشد.
آیا این نمایش وجه فمینیستی دارد؟
نه، این نمایش فمینیستی نیست. قهرمان زن است اما وجه انسانی، فردی و مسئولیتپذیری او اهمیت دارد، نه جنسیتش. گردآفرید فعال و متفکر است و میتواند با مخاطب امروز همذاتپنداری کند.
«یکتن» نمایشی برای همه ایرانیان است؛ هر کسی که به هویت ملی و مسئولیت اجتماعی اهمیت میدهد، میتواند با آن ارتباط برقرار کند. این نمایش تجربهای جمعی و ذهنی از مواجهه با اسطوره ارائه میدهد و تلنگری برای تفکر درباره قدرت، انتخاب و مسئولیت فردی است.
این نمایش در تالار هنر سالن نقش جهان به روی صحنه رفته است.
نظر شما