سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): قم معمولاً بهعنوان شهری مذهبی و زیارتی شناخته میشود، اما حلقههای ادبی و علمی در این شهر روایت دیگری از فرهنگ را رقم میزنند. یکی از چهرههایی که سالهاست چنین فضاهایی را زنده نگه داشته، محمدحسن عشرتی است؛ باستانیکار، استاد فلسفه، دارای سطح چهار حوزه علمیه و دکترای تاریخ، که هر روز در ساختمان ناشران قم محفلی ادبی برپا میکند و همراه شاگردان و علاقهمندان به خوانش متون کهن فارسی میپردازد.
حلقههایی برای نفس کشیدن ادبیات
محمدحسن عشرتی سالهاست در قم جلسات علمی و ادبی متعددی برگزار میکند. او درباره این مسیر گفت: از سالها پیش حلقهها و نشستهای علمی و ادبی داشتیم. بهتدریج، بخش ادبی پررنگتر شد، هم به دلیل استقبال زیاد مخاطبان و هم به دلیل علاقه شخصی من به ادبیات عرفانی. امروز هم جلسات علمی و ادبی متعددی داریم که رو به رشد هستند؛ اما مسیر آسانی نیست. فضای فرهنگی و اجتماعی امروز چندان همراهی با اینگونه برنامهها ندارد. حتی آن اقلیتی هم که علاقهمندند، بیشتر در فضای مجازی پیگیرند و کمتر به مراجعه حضوری روی میآورند. همین باعث شده فعالیتهای حضوری محدودتر شود.
عشرتی بر اهمیت تجربه جمعی در این جلسات تأکید کرد و افزود: در این حلقهها، حضور فیزیکی و مشارکت مستقیم، هم آشنایی عمیقتری با حوزههای ادبی ایجاد میکند و هم از نظر اجتماعی جذابیتهای خاصی دارد. چیزی که در فضای مجازی دستنیافتنی است.
قم؛ ناشناختهترین کلانشهر فرهنگی ایران
عشرتی قم را فراتر از کلیشههای رایج میبیند و میگوید: واقعیتهای فرهنگی قم حتی برای نخبگان هم ناشناخته است. اغلب با کلیشههای غلط شناخته میشود، در حالیکه بارها گفتهام قم مهمترین کلانشهر فرهنگی ایران است. اگر نسبت جمعیت را با فعالیتهای علمی و فرهنگی بسنجیم، قم حتی از تهران هم جلوتر است. با وجود ظرفیت بالا، از این امکان کمتر استفاده شده، اما همین ظرفیت اجتماعی، نویدبخش آیندهای روشن برای فعالیتهای ادبی و فرهنگی است.
او تأکید کرد: قم در کنار حوزههای مذهبی، دارای جامعهای متنوع است که بخش بزرگی از آن با فعالیتهای علمی، فرهنگی و حتی ادبی گره خورده است؛ ظرفیتی که میتواند بنیان تحولات مهمی در عرصه فرهنگ باشد.
طلاب؛ متنوعتر از آنچه تصور میشود
بخش مهمی از مخاطبان این جلسات طلاب هستند، اما عشرتی میگوید این تنها یک بُعد ماجراست. وی افزود: اغلب تصور میکنند طلاب یکدستاند، در حالیکه تنوع فکری و سلیقهای بسیاری در میان آنها وجود دارد. همین تنوع، جلسات ما را جذاب کرده است. بسیاری از شرکتکنندگان شاید اصلاً از ظاهرشان متوجه نشوید که طلبهاند. ما از این فضای بهشدت متنوع استفاده کردهایم تا حلقههای علمی و ادبی متفاوتی شکل بگیرد.
شیوه برگزاری جلسات هم متفاوت است
ما جلسات را کتابمحور برگزار میکنیم. هر فرد باید بخواند و مشارکت کند. اصل جذابیت در خود متن است، نه در گزارشهای سطحی و خلاصهگویی. اگر جلسات فقط سخنرانی باشند، مثل یک پوسته توخالی خواهند بود.
عشرتی هشدار داد: مخاطب امروز به سطحیخوانی عادت کرده و این برای ادبیات سمّ مهلک است. تنها راه، خواندن خطبهخط متون کهن است تا حقیقت آنها آشکار شود.
پیوند نسل جوان با متون کهن
به باور عشرتی، ادبیات کلاسیک هنوز ظرفیت بالایی برای پاسخگویی به دغدغههای نسل جوان دارد و معتقد است: نگرانی اصلی این است که متون کهن اصلاً خوانده نمیشوند. وقتی نسل جوان دیوان حافظ یا مثنوی را بخواند و بفهمد، بیتردید با آنها ارتباط میگیرد. این آثار مانند آینهای هستند که هر کس تصویر خود را در آن میبیند. حتی در سطح جهانی میبینیم که آثار مولوی با وجود ترجمههای ناقص، جادوی خود را حفظ کردهاند.
او افزود: مشکل ما بیربط بودن این متون به زندگی امروز نیست؛ مشکل این است که ما آنها را نمیخوانیم و نمیفهمیم. تجربه نشان داده هر کس این متون را بخواند، در نهایت از آنها لذت میبرد و آنها را به زندگی خود پیوند میزند.
آیندهای دشوار اما امیدوار
پرسش از آینده ادبی قم پاسخی محتاطانه دارد. عشرتی پاسخ داد: پیشبینی آسان نیست. چالش اصلی این است که آیا میتوانیم این حلقهها را زنده نگه داریم و فاصله با ادبیات کهن را بیشتر نکنیم؟ متأسفانه میان نخبگان امروز نوعی گسست از سنتهای گذشته پدید آمده. در حالیکه توجه دوباره به ریشههای فرهنگی و میراث ادبی میتواند منشأ اتفاقات مهمی باشد. اگر ارتباط با گذشته حفظ شود، آینده ادبی قم هم روشن خواهد بود.
او معتقد است این گسست نهتنها در قم، بلکه در کل جامعه فارسیزبانان مشهود است و بازگشت آگاهانه به گذشته فرهنگی میتواند عامل تحول باشد.
ظاهر متفاوت، هویتی از درون
چهره متفاوت عشرتی، با موهای بلند و سیمای شاعرانه، بارها موضوع بحث بوده است. خودش اما توضیح داد: ظاهر من خواهناخواه بازتابی از شخصیت من است، هرچند بسیاری آن را صرفاً به شعر و ادبیات ربط میدهند. واقعیت این است که این تغییر بیشتر به گرایش من به سنتهای فرهنگی و عرفانی مربوط است. احساس میکنم امروز ظاهر بیرونیام بیش از همیشه به میل درونیام نزدیک است؛ انگار خود واقعیام را زندگی میکنم.
به باور او، ظاهر نیز بخشی از هویت فرهنگی است و دراینباره بیان میکند: خیلیها میگویند ظاهر مهم نیست، اما من معتقدم ظاهر هم اثرگذار است. نوع پوشش و سیمای بیرونی خواهناخواه با علایق درونی ما پیوند دارد. در سالهای اخیر این گرایش در من بیشتر شده و حالا ظاهر من هم بازتاب همان سنتها و ارزشهایی است که درونی کردهام.
محافل ادبی محمدحسن عشرتی در قم تنها جلساتی برای خواندن متون کهن نیستند، بلکه تلاشی برای بازشناسی ریشههای فرهنگی و ایجاد پل میان گذشته و امروزند. او باور دارد که قم، این «کلانشهر فرهنگی ناشناخته»، اگر ظرفیتهای خود را جدی بگیرد، میتواند جایگاه تازهای در نقشه ادبی و فرهنگی ایران پیدا کند.
نظر شما