سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): حسینیه اعظم زنجان، نامی آشنا برای همه ایرانیان است، حسینیهای که قدمت آن به دوران صفویه میرسد. آنطور که در کتابهای مربوط به دوره صفویه چاپ شده، با ظهور سلسله صفویه در سال ۹۰۷ هجری قمری به قیادت شاه اسماعیل صفوی، مذهب رسمی ایران «تشیّع اثنی عشری» اعلام شد.
در واقع یکی از دستاوردهای سلسله صفویه، تداوم عزاداری در شهرهای مختلف و زیارت عتبات عالیات بوده است، به همین خاطر است که گفته میشود؛ نخستین نمونههای واژه حسینیه (یعنی مکانی برای عزاداری امام حسین (ع)) در دوران صفویه به ویژه در متون تاریخی دوره «شاه عباس صفوی» از جمله «عالم آرای عباسی» ثبت است.
در همین زمان نیز در داخل شهرها، قلعه یا تکیه یا مسجدی به نام حسینیه احداث کردند. یکی از شهرهای مورد توجه در این دوره «زنجان» بود. از همان ایام حسینیه اعظم زنجان که محلی برای عزاداری است در جنوب شهر زنجان ساخته شده و به مرور زمان توسعه آن شکل گرفت و حالا قدمت آن به بیش از یک قرن میرسد.
آنطور که اسناد وقفی نشان میدهد؛ این حسینیه توسط دو تَن به نامهای حاج میرزا محمدنقی و حاج میرزا بابایی وقف شده و در واقع حسینیه اعظم یکی از موقوفات شاخص استان زنجان است.
حسینیه اعظم زنجان در دی ماه سال ۱۳۸۷ و با شماره ۱۰ در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده و به عنوان دومین قربانگاه جهان نام گرفت. این حسینیه مساحتی حدود ۱۲ هزار مترمربع داشته و دارای فضاهای مختلف مذهبی، فرهنگی، درمانی و خدماتی بوده و علاوه بر اینها موزه تعزیه حسینیه اعظم، مکانی مناسب برای افرادی است که موفق به حضور در مراسم یومالعباس زنجانیها نشدهاند.
حسین حسینعلی پژوهشگر حوزه تاریخ درباره قدمت و تاریخچه حسینیه اعظم زنجان تحقیقات متعددی انجام داده و به گفته خودش به اسناد متعددی در این زمینه دست پیدا کرده است.
این پژوهشگر زنجانی درباره قدمت حسینیه اعظم زنجان گفت: ۵ سند درباره حسینیه اعظم زنجان و قدمت آن وجود دارد که در کتاب «تاریخ دارالعرفان خمسه» تألیف «رستمالحکما» آورده شده است.
او با اشاره به اینکه کتاب مذکور مربوط به دوره فتحعلی شاه قاجار با روایت دو نفر به نامهای «میر اشرف بیگزنجانی» و «میر افضل بیگزنجانی» تالیف شده است، ادامه داد: این کتاب مربوط به شرح حال حاکمان زنجان از زمان نادرشاه افشار تا دوره قاجار است و مطالعه این کتاب قدمت حسینیه را بیش از پیش نشان میدهد.
حسینعلی با اشاره به اینکه سند دوم درباره حسینیه اعظم زنجان مربوط به دوره زندیه است، افزود: پژوهشهای تاریخی نشان میدهد که در آن زمان یکی از درباریان کریم خان زند به نام ذوالفقار در حسینیه اعظم زنجان سکونت داشته است.
وی بیان کرد: اسناد دیگری بر قدمت حسینیه اعظم زنجان موجود است که از جمله آن تاریخ حک شده بر روی علم فلزی حسینیه اعظم است که به سال ۱۲۲۱ برمیگردد.
حسینعلی با اشاره به اینکه از دیگر اسناد تاریخی حسینیه اعظم زنجان، سنگ نوشته مربوط به سال ۱۲۶۱ هجری قمری است، گفت: آنطور که پژوهشهای تاریخی نشان میدهد؛ دو نفر به نامهای «حاج میرزا لطفالله شیخالاسلام» و «آخوند ملاکاظم» در سال ۱۲۹۵ حسینیه اعظم زنجان را وقف عزاداری برای اهل بیت (ع) میکنند و این موضوع هم سند مستند دیگری بر قدمت هزار ساله حسینیه اعظم زنجان است.
این پژوهشگر زنجانی به دیگر اسناد مکتوب موجود در ارتباط با حسینیه اعظم زنجان اشاره کرد و افزود: در بخشی از کتاب تاریخ دارالعرفان خمسه، کتابهای نزهه القلوب، قابوسنامه، کتاب طبقات الشافعیه نیز به موضوع قدمت حسینیه اعظم زنجان اشاره شده است.
حسینعلی با اشاره به سفرنامه مهندس عبدالهی مربوط به سال ۱۳۱۷ در دوره مظفرالدین شاه عنوان کرد: فردی که مسیر سفر شاه را به فرانسه معماری میکرده، نام حسینیه و زینبیه را ذکر کرده است.
وی در ارتباط با انتخاب عنوان حسینیه اعظم زنجان نیز بیان کرد: در قدیم تکیههایی که زائران برای زیارت به کربلا میرفتند در حسینیه شهرهای مسیر، عزاداری و اقامت میکردند را حسینیه مینامیدند.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه حسینیه اعظم زنجان نیز در زمان قاجار محل اقامت زائران بوده است، اضافه کرد: در همان زمان تکایایی مثل تکیه نصرالله خان ایجاد شده است.
او با اشاره به اینکه در کتاب دارالعرفان خمسه، چهار بار از حسینیه یاد شده است، گفت: این کتاب در دوره فتحعلی شاه نوشته شده ولی راوی حوادث مربوط به دوره نادرشاه و آقا محمد خان قاجار را روایت میکند و این موضوع نشان میدهد حسینیه قبل از این دوران بوده و میتوانیم قدمت آن را به اواخر دوره صفویه برسانیم.
حسینعلی در ارتباط با روال تاریخی عزاداری در حسینیه اعظم زنجان گفت: در سالهای قبل روال عزاداری در حسینیه اعظم زنجان یعنی همان روز هشتم محرم به این شکل بوده که دسته عزاداری از یک محلی شروع شده و از میان بازار زنجان عبور میکرده که در جریان برگزاری این مراسم، بازاریانی که مسیر دسته از مقابل مغازه آنها میگذشته با تعطیل کردن غرفههای خود به عزاداری میپیوستند.
وی ادامه داد: البته قبل از انقلاب دسته عزاداری با نفرات و قربانیهای کمتر برگزار میشد و رفته رفته بعد از انقلاب و دهه ۶۰ تعداد شرکتکنندگان در عزاداری، قربانی و نذریها زیادتر شد و در اوایل دهه ۷۰ رشد عزاداران در این دسته شتاب بیشتری به خود گرفت و اکنون به میراث معنوی کشور تبدیل شده است.
او با اشاره به اینکه روال عزاداری در طول زمان دستخوش تغییرات شده و به شیوه کنونی درآمده است، اضافه کرد: در زمان انقلاب؛ دسته عزاداری از حسینیه وارد خیابان ضیایی میشد و با عزاداری ادامه مییافت و به دلیل سرمای زیاد زمستان، برگشت عزاداران از مسیر بازار زنجان انجام میشد اما اکنون چندین سال است که شیوه عزاداری در حسینیه اعظم زنجان تغییر کرده و از محل مشخص یعنی خیابان فردوسی شروع شده و در امامزاده سید ابراهیم (ع) به پایان میرسد؛ البته پس از اذان مغرب و عشاء جمعیت عزاداری که باقی ماندهاند؛ همان مسیر را دوباره برمیگردند و در مسجد نماز را به جماعت اقامه میکنند.
حسینعلی در ارتباط با نذورات حسینیه اعظم زنجان نیز گفت: روال اهدای نذورات به حسینیه اعظم زنجان از قدیم الایام وجود داشته و حتی در قدیم از محل همین نذورات ولیمه عزا (آبگوشت) نیز تهیه میشده و همسایگان مسجد نیز به آن مراسم دعوت میشدند؛ اما در شیوه فعلی نذورات پس از قطعه قطعه کردن گوشت در بین نقاط مختلف شهر توزیع میشود.
گفتنی است؛ مراسم هشتم محرم و یومالعباس زنجان، یکی از باشکوهترین عزاداریهای حسینی در کشور است که به عنوان دهمین میراث معنوی در یونسکو به ثبت رسیده است.
در این مراسم صدها هزار عزادار در روز هشتم محرم سینه زنان مسیر حسینیه اعظم زنجان تا امامزاده سید ابراهیم (ع) را طی کرده و به عزاداری میپردازند.
نظر شما