سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - ماریه رحیمی، کتابدار و فعال فرهنگی: از همان روز اول که اخبار تجاوز ناجوانمرادانه اسرائیل به خاک ایران به گوشم رسید، از خودم پرسیدم: «تکلیف من کتابدار چیست؟!». یا بهتر بگویم: «نقش کتابخانه عمومی در این شرایط غیرمنتظره و هولناک چیست؟». اگرچه به لحاظ مکانی، کتابخانه محل خدمت من تقریباً دور از آسیبهای فیزیکی حملات بود اما این امنیت چیزی از میزان استرس و حتی نگرانیام برای کشور و هموطنانم کم نکرد. دو سه روز از آغاز حملات گذشت و نه در کتابخانه بسته شد و نه برخلاف انتظار رفت و آمد اعضا به کتابخانه کم شد! این پایبندی اعضا به حضور معمول خود در کتابخانه باعث شد که مجدد از خود بپرسم کتابخانه دارای چه ویژگی یا ارزشی است که در شرایط بحرانی همچنان محل رجوع مردم است؟
گشتوگذاری در متون و بررسی و مرور عملکرد کتابخانهها به ویژه کتابخانههای عمومی، نشان میدهد که آنها در شرایط بحرانی مانند جنگ و یا هنگام وقوع بلایای طبیعی، همواره نقشی پویا و چندوجهی و فراتر از عملکرد سنتیشان از خود نشان دادهاند و علاوه بر نقش اصلی خود به عنوان مراکز حمایتی و فرهنگی عمل نمودهاند. مسئلهای که در دوران همهگیری کووید ۱۹ هم شاهد آن بودهایم. در همه این بحرانها، کتابخانهها پوسته ظاهری خود را شکافته و از دل خدمات روزمره و همیشگی خود، ابتکاراتی برای تطبیق خود با شرایط ویژه اندیشیدهاند و به عنوان مراکز انعطافپذیر و سازگار با بحرانهای اجتماعی، همدلانه کنار مردم بودهاند و با ارائه انواع متنوعی از نقشها وظایف خود را به نحو موثر و خلاقانهای ایفا کردهاند.
کتابخانه حافظ هویت فرهنگی، منبع معتبر اطلاعات و مروج سواد رسانهای
در طول تاریخ کتابخانهها به عنوان حافظان میراث فرهنگی کشورها، سردمدار بودهاند و بسیار دیدهایم که در جنگها، دشمنان با هدف از بین بردن این میراث اغلب به این مراکز حمله کرده و قصد تخریب و از بین بردن منابع موجود در آنها آنها را داشتهاند. کتابخانهها بهترین منبع برای یادآوری گذشته سرزمینها و حفظ حافظه تاریخی، ارزشها و هویت فرهنگی مردم از طریق نگهداری آرشیوهای اسناد تاریخی، عکسها، کتابهای نایاب، و آثار تاریخی و هنری محلی هستند که میتوانند در هنگام بحران آسیب دیده و حتی به کل از بین بروند. آنها همچنین میتوانند محلی برای جمعآوری خاطرات و روایتهای مردمی (تاریخ شفاهی) از دوران بحران باشند. حفظ و نگهداری و اشاعه زبان و ادبیات بومی از دیگر نقشهای کتابخانههاست که با فرآهمآوری کتبی که تاریخ و فرهنگ محلی مردم را دربردارند، حس تعلق فرهنگی افراد را تقویت میکند.
کتابخانهها از دیرباز مراکز انتشار اطلاعات معتبر و موثق به ویژه هنگام قطع شدن کانالهای ارتباطی دیگر بودهاند، فرآهمآوری روزنامههای متنوع، خبرنامهها، بروشورهای متنوع خبری و ایجاد امکانات و دسترسی مجازی به اخبار برای افرادی که فاقد امکانات لازم برای دسترسی هستند، از نقشهای مهم و موثر کتابخانههاست. آنها میتوانند دادههای کاربردی مانند فهرست مراکز امن، بیمارستانها و مراکز درمانی در هر محله، شمارههای اضطراری و فهرست وبسایتهای معتبر ملی و بینالمللی مورد نیاز مردم را تهیه و در دسترس مردم بگذارند. همچنین با ایجاد شبکههای بینکتابخانهای به تبادل اطلاعات معتبر از سایر نقاط کشور بپردازند.
کتابخانهها همیشه مروج سواد رسانهای بوده و راههای تشخیص اطلاعات درست از نادرست را به مردم آموزش دادهاند و آنها را در برابر بمباران اخبار جعلی واکسینه نمودهاند. مهارت سواد اطلاعاتی (توانایی یافتن، ارزیابی انتقادی و استفاده موثر از اطلاعات) برای درک جدید از تحولات و شرایط جامعه به افراد کمک میکند تا حقایق معتبر را از اطلاعاتی که قصد آسیب رساندن یا تحریک خشونت و یا انحراف اذهان عمومی دارند تشخیص دهند. کتابخانهها میتوانند با هدف بررسی صحت اخبار و شایعات رایج در بحران به عنوان «مرکز راستیآزمایی» به اطلاعات کسب شده از سازمانهای معتبر، نهادهای علمی و گزارشهای رسمی استناد نمایند. در واقع کتابخانهها میتوانند در اقیانوس پرتلاطم اطلاعات، مانند فانوس تنها حقایقی را روشن کنند، که با ترازوی دقت و انصاف سنجیده شده است.
کتابخانه عمومی، حامی مردم آسیب دیده و پایگاهی برای «دفاع مدنی»، مروج فعالیتهای فرهنگی و امیدبخش
کتابخانهها در طول تاریخ همیشه به عنوان مراکز داوطلب برای برنامههای حمایتی و به عنوان پایگاههای دفاع مدنی برای حفاظت از جان شهروندان و غیرنظامیان در برابر حملات نظامی تلاش کردهاند. آنها میتوانند در زمینه آگاهی رسانی به مردم برای مقابله با حوادث و ارائه خدمات حمایتی و روانی به آسیبدیدگان و کمک به حفظ نظم عمومی و آموزش همگانی در خصوص مسائل بهداشت جسمی و روانی افراد نقش موثری ایفا کنند. بسیاری از مواقع کتابخانهها پایگاههای جمعآوری کمکهای مردمی باشند و از سالنهای موجود در آنها میتوان به عنوان محل برگزاری جلسات و گردهماییهای نهادهای دولتی و مردمی در طول شرایط بحرانی استفاده کرد.
کتابخانهها همیشه مروج مفاهیم ارزشمندی چون صلح، دوستی و تفاهم بودهاند و با حفظ میراث ادبی و فرهنگی هر کشور، بیشترین تلاش را برای ساخت آیندهای صلح آمیز و جهتدهی به افکار عمومی کردهاند. زمان و تجربه نشان داده است که کتابها هم به لحاظ عملی و هم به لحاظ عاطفی میتوانند به مردم در جبهه داخلی کمکهای شایانی کنند. تهیه مطالب خواندنی و روحیه بخش، معرفی و خواندن کتابهایی با درونمایه طنز، شعر، زندگینامه، کتابهای ماجراجویی و معما به ذهنهای خسته آسودگی خاطر میدهند که برای تحمل فشار زندگی در شرایط جنگی و تمدد اعصاب در دوران بحران ضروری میباشند. کتابهای مرتبط با جنگهای قبلی می تواند به عنوان الگویی برای تقویت روحیه مقاومت و تاب آوری مردم معرفی شوند و همچنین کتب مرتبط با توانبخشی و غلبه بر ناتوانیها میتوانند برای کمکهای بعدی به سربازان برگشته از جنگ و نیز جانبازان مفید فایده باشند.
برگزاری کارگاههای مختلف و فرآهم کردن کتب مرتبط با مهارتآموزی و مشاغل مختلف فنی با هدف تقویت خودکفایی مردم و عدم وابستگی به دیگران برای انجام امور روزمره، که در زمان بحران برای عموم غیرقابلدسترس یا دچار کمبود است، از دیگر کارکردهای کتابخانههاست. مهارتهایی نظیر تعمیرات لوازم منزل، خیاطی، بافندگی، آشپزی، کمکهای اولیه، باغبانی و کاشت محصولات کشاورزی ضروری، برقکاری و… میتوانند مردم را برای رفع نیازهای ضروری و اولیه زندگی خود و فرزندان خود خودکفا کند. همچنین ارائه کتابهایی که به نقش زنان در مدیریت بحران از جمله حفظ آرامش و نظم زندگی و خانه و خانواده و فرزندان می پردازند، میتواند به تقویت روحیه زنان که نقش بسیار پررنگی در حفظ سلامت خانواده ها دارند، کمک کند. برگزاری مراسمهای سنتی در سادهترین شکل همراه با خوانش داستانهای اساطیری و یا افسانههای محلی که حاوی پیامهای مقاومت و وحدت هستند، به تقویت امید و تداوم فرهنگ کمک میکند. کتابخانهها به عنوان محلی امن برای کودکان میتوانند برنامههای مختلفی مانند کتابخوانی، قصهگویی و فعالیتهای هنری را با هدف دور کردن ترس از آنها در این دوران برگزار کنند.
کتابخانههای عمومی یک ارگان حیاتی و ضروری برای حفظ و بقای جامعه
به گواه تاریخ، کتابخانههای عمومی یک ارگان حیاتی و ضروری برای حفظ و بقای جامعه میباشند و این حقیقت گرچه گاهی با بیمهریها کمرنگ شده، اما در ماهیت وجودی آن خللی وارد نشده است، زیرا کتابخانهها با حفظ میراث فرهنگی و هویت ملی کشور، با تقویت وحدت ملی، با تداوم آموزش و همدلی با مردم، همیشه برای بهبود شرایط جامعه تلاش کردهاند. در دنیایی که بحرانها هرروزه با زندگی مردم عجین شدهاند، سرمایهگذاری بیشتر و هدفمندانهتر بر زیرساختهای فرهنگی مانند کتابخانههای عمومی به معنای مقاومتر کردن جامعه در برابر ترس، ناآگاهی و ناامیدی خواهد بود. کتابخانهها حتی پس از اتمام شرایط بحرانی، میتوانند به بازسازی جامعه و برگشت آن به حالت پیش از بحران کمک کنند.
از نظر من به عنوان یک کتابدار، کتابخانه عمومی فارغ از تمام نقشهای اساسی و کارکردهای زیربنایی خود، دارای دو ارزش حیاتی دیگر، یعنی امیدآفرینی و آرامشبخشی میباشد. کتابخانه به عنوان مکانی امن و امیدآفرین و محلی برای کسب آرامش و تقویت روحیه توسط مردم شناخته میشود. این ارزشها بی شک ارزشهای منحصربهفرد و بیرقیب کتابخانه ها میباشند. همان ارزشهایی که آنها را حتی در شرایط سخت به سمت کتابخانه میکشاند. حال که پاسخ پرسش اول خود را یافتهام، میتوانم بگویم: اینجا همیشه چراغی روشن است! چراغی از جنس آگاهی، امید و آرامش برای هموارکردن و روشن کردن مسیر در حرکت به سوی آینده!
نظر شما