سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، یکصد و شصت و هشتمین شماره مجله بخارا (ویژه خرداد و تیر ۱۴۰۴) با تصویری از داریوش مهرجویی منتشر شد. بخارا دوماهنامهای فرهنگی و هنری به مدیر مسئولی و سردبیری علی دهباشی است که در آن مقالات، نقدها و خبرهای مربوط به ایرانشناسی، ادبیات و هنر ایران و جهان منتشر میشود. انتشار بخارا از مرداد و شهریور ۱۳۷۷ آغاز شده است.
ژاله آموزگار در ابتدای مجله در مقالهای با نام «دریای پارس از دیرباز» دیدگاه دیگری به خلیج فارس داشته و جایگاه خلیج فارس را در تاریخ اساطیری جستوجو کرده است. وی به این مساله پرداخته که دریاهای اساطیری ما چگونه به وجود آمده است و در میان این دریاها کدام یک را میتوان با خلیج فارس بهگونهای همسانی داد.
چگونگی به وجود آمدن دریاهای اساطیری
ژاله آموزگار چنین مینویسد: در سه هزاره دوم از دوران پررمز و راز دوازده هزار ساله تاریخ اساطیری ما که به چهار دوره سه هزار ساله تقسیم می شود: اورمزد اهریمن را با جادوی سخن خود به ناتوانی سوق می دهد و بر آن می شود که برای مقابله با شر حاکم بر هستی آفرینش پدیده های گیتی (مادی) را آغاز کند. او در شش نوبت یک دوران مینوی یعنی روحانی و فراسویی پیش نمونه های شش پدیده اصلی آفرینش را میآفریند که عبارتند از آسمان، آب، زمین، گیاه، جانور و انسان. اورمزد آفریدگان را از روشنی خویش به وجود می آورد. نخست آسمان را چون اخگری از سر خویش میآفریند. گوهر آسمان از آبگینه سفید است، سنگ است و چون الماس درخشان و آب از میان این آبگینه سفید بر جهان فرو خواهد ریخت. پس از آسمان، نوبت به دومین پیش نمونه میرسد که آب است. اورمزد آب را در زمین جاری خواهد شد. سپس به یاری آن و گوهر زمان و به روایتی از اشک خویش میآفریند. زلال و روشن، همچون قطرهای به پهنای همه آبهایی که بعداً در زمین جاری خواهد شد. سپس به باری آن آب، باد و باران را میآفریند و آب را در زمین به سه گونه به جلوه در میآورد: «درون زمین»، «روی زمین»، «در هوا».
در پایان سه هزاره دوم و آغاز سه هزاره سوم که بورش دوم اهریمن به آفرینش اورمزدی پای میگیرد، ایزد زمان به فرمان اورمزد آفرینش را به جنبش در میآورد و حملههای اهریمنی به پیش نمونههای گیتی آغاز میگردد. نخست اهریمن به آسمان میتازد و روشنایی آن را با تاریکی میآمیزد. سپس به آب یورش میبرد و بخشی از آن را شور و بدمزه و گل آلود میسازد. تیشتر، ایزد باران، به یاری میآید، با جام ابرگونه خود از آبهایی که در آغاز به عنوان پیشنمونه آب، آفریده شدهاند آب برمیدارد. باد آبها را به آسمان میبرد و از آسمان به زمین میباراند و باران بزرگ و یک ماهه تیشتری آغاز میگردد که طی آن نبردی بزرگ با دیو اپوش یا دیو خشکسالی در خواهد گرفت. سومین پیش نمونه یعنی زمین که از هراس یورش اهریمن لرزیده است و از لرزش او کوهها و پستیها و بلندیا به وجود آمدهاند، نمناک در زیر این باران بزرگ قرار میگیرد و به هفت پاره تقسیم میشود و هفت کشور به وجود می آیند، یکی در میان و شش در پیرامون.
سفیر ایران در درباره ناپلئون اول
در بخش تاریخ قاجار نوشتهای با نام سفیر ایران در درباره ناپلئون اول آمده است. در این بخش میخوانیم: «در تاریخ ۶ مه ۱۸۰۷ پیمان فینکن اشتاین میان فرانسه و ایران به امضا رسید و راه را برای برقراری روابط دیپلماتیک میان فرانسه ناپلئونی و ایران هموار ساخت. در حالی که ناپلئون یکی از افسران پیشین خود ژنرال کلود متیو دو گردان، را به عنوان وزیر مختار به ایران اعزام کرد، شاه ایران، فتحعلی شاه، عسکرخان افشار یکی از فرماندهان مشهور کشورش را برای نمایندگی در پاریس برگزید. عسکرخان افشار اهل ارومیه، در غرب آذربایجان ایران بود و به شاخه ای از طایفه افشار به نام «ایمانلو» تعلق داشت در جوانی به عنوان سواره نظام والی ارومیه خدمت کرده بود و بعدها در نبردهای ایران با روسیه از خود رشادت نشان داد تصویری از او که توسط بانویی به نام «مادام وون» نقاشی شده و در موزه کاخ ورسای به نمایش درآمده او را مردی بسیار خوش چهره نشان میدهد در توصیفی از او آمده: «سفیر فتحعلی شاه، حدود پنجاه و پنج سال داشت، قدبلند، لاغراندام خوش چهره با لباسی ساده ولی شیک، و همچون پادشاهش و ولیعهدی که زمانی همراه جنگهایش بود، ریشی بلند و پرپشت داشت…»
پرسه در آثار استاد باستانی پاریزی
در بخش حکایتهای باستانی و پرسه در آثار استاد باستانی پاریزی به تاریخ تاراج اشاره شده است. متأسفانه تاریخ ایران در تمام ادوار خود در معرض سوء استفادههای مالی رجال قوم سیر میکند از سوء استفادههای جزئی و رشوه و ارتشاء و مرسوم و پیشکش و هدیه شروع میشود و به مالوجهات و اخراجات و خارجیات رسیده شامل علفه و علوفه و قتلغا و الاغ و بارخانه و الام و بیگار و شکار و طرح و دست انداز و عیدی و نوروزی و سامدی و چریک و ده نیم و ملکانه و محصلانه و صد چهار ورسم الصدارة و رسم الوزراة و حق السعی و رسوم داروغگی و رسم التحریر و رسم الاستیفاء و اخراجات قلاع و طوایل و ص و صد یک و صد دو و و تکالیف سلطانی می رسید و بالاخره مالیات های عجیبی مثل نزول و کیالی و قپانداری و مُهر دفنِ موتی و بدرقه و سرشمار و جزیة المجوس و خانه شمار و خدمتانه و مالیاتهائی مثل «چوب بلوچستان» و امثال اینها، برای مردم این مملکت طی چند هزار سال، تاریخ عادی و بالاخره در دوران بعد از مشروطه و شکفتگی اقتصادی عناوین تازه و موارد خاص یافته بود که آخرین آنها، کمیسیون گرفتن از معاملات خارجی و داخلی بود و بسیاری از رجال به آقای ده درصد و پانزده درصد معروف شده بودند.
تاریخ و هویت مادها
در بخش ایران باستان نوشتهای با نام تاریخ و هویت مادها نوشته تورج دریایی با ترجمه مهناز بابایی آمده است: کادها، تاریخ و حکومتشان دست کم در یک سده اخیر سه بازتاب متفاوت را در عرصه پژوهشهای علمی تجربه کردهاند هیچ خاندان شاهی در قلمرو ایران باستان همچون مادها دچار چنان نگرشهای متناقض و گوناگونی نبوده است؛ مردمی که جورج روزگاری در زمره امپراتوریهای شکوهمند جهان باستان شناخته میشدند. جورج راولینسون، تاریخنگار سده نوزدهم مادها را سومین امپراتوری بزرگ در میان هفت پادشاهی برجسته خاور نزدیک باستان بر میشمرد؛ امپراتوری که زمام قدرت را از بابل ستاند و آن را به سلسله چیش پیشیان هخامنشیان سپرد. این انگاره خطی از توالی امپراتوریهای خاور نزدیک تا پیش از نقد بنیادین رابرت رولینگر و همکارانش بر این دیدگاه جا افتاده، پارادایمی مسلط در مطالعات تاریخ باستان بود. دگرگونی پدید آمده در دریافت ما از مادها نه تنها نقطه عطفی در تاریخ پژوهشهای این حوزه است، بلکه پس از نقش آفرینی رولینگر در بازخوانی تاریخ مادها، پرسشهای ژرفی را در اذهان برانگیخته است.
فهرست مقالههای بخارا در ادامه آمده است:
خلیج فارس
دریای پارس از دیرباز / ژاله آموزگار
یادی از علامه دهخدا
دهخدا، منتسکیو / حسن انوری
سعدیپژوهی
پرتو قرآن در کلمات سعدی (۱۹)/ سیدمصطفی محقق داماد
شاهنامهپژوهی
ز یاقوت سرخ است چرخ کبود / سجّاد آیدنلو
تاریخ ایران
ساختار اقتصادی اتحادیۀ آققویونلو / رضا رضازاده لنگرودی
تاریخ قاجار
سفیر ایران در دربار ناپلئون اول / ایرج امینی / صدف محسنی
حقوق فراسرزمینی و کاپیتولاسیون در ایران دوران قاجار / هوشنگ اسفندیار شهابی و علی قیصری / علی معظمی
کوتهگویه
بهاءالدّین خرّمشاهی
پنج مقوله
ناصرالدین پروین
داستان داستاننویسی
حسن میرعابدینی
آویزهها (۶۷)/ میلاد عظیمی
فرهنگ
در متن و حاشیۀ فرهنگ (۳۲)/ عبدالحسین آذرنگ
یادنامۀ داریوش مهرجویی
یادداشت سردبیر / علی دهباشی
سالشمار زندگی و آثار داریوش مهرجویی
فیلمشناسی داریوش مهرجویی
کتابشناسی داریوش مهرجویی
به یاد داریوش مهرجویی / بهاءالدّین خرّمشاهی
مهرجویی و ورود به عرصۀ نامیرایی / سیدمحمد بهشتی
خاطرهای از داریوش مهرجویی / امیر نادری
وقتی بمیرم مرا دوست خواهند داشت / تهمینه میلانی
به یاد داریوش عزیز / محمد نیکبین
اولین دیدار… آخرین حرفها… / جمال امید
یادی از داریوش مهرجویی / بهمن مقصودلو
و جاودانگی رازش را با تو در میان نهاد / کامشاد کوشان
مورد عجیب داریوش مهرجویی / هوشنگ گلمکانی
سالهای دور از «خانه» / سرگه بارسقیان
به یاد داریوش مهرجویی… / ناصر زراعتی
ما سه فیلمساز ایرانی… / علیرضا شجاعنوری
سوختن در سفر… / سعید عقیقی
سی سال کار و دوستی با داریوش مهرجویی (گفتوگوی علی مصفا و مانی حقیقی)
من رو به آرزوم رسوند / لیلا حاتمی
پرسشهای بیپایان / نیکی کریمی
طعمِ زندگی کردن / همایون ارشادی
ما از نسل دیگری بودیم / هایده حائری
حکایتِ همچنان باقیِ یک پسرعمو / ساناز سیداصفهانی
خاطراتی از همکاری با داریوش مهرجویی / هارون یشایایی
داریوش مهرجویی: مردی که شبیه هیچکس نبود / محمود کلاری
آقا آمد… / امیر سیدی
برزخ مهرجویی / علیرضا رسولینژاد
خانۀ بزرگ / سوسن پیرنیا
نابغهای که خیلیهامان را با فیلمهایش تربیت کرد / مانوش منوچهری
برای دائی داریوش / مینا بزرگمهر
پشت پرده / هادی کمالی مقدم
راهش ادامه دارد… / مریم مهرجویی
باغِ کودکی / مریم مهرجویی
سلطان دروس / فریار جواهریان
چه سفرها رفتیم… / فریار جواهریان
منظر خیالم / فریار جواهریان
متون کهن
دو غزل زیبا از شاهطاهر اسماعیلی / عنایتالله مجیدی
حکایتهای باستانی
رسول رئیسجعفری
ایران باستان
تاریخ و هویت مادها / تورج دریایی / مهناز بابایی
تاریخ معماری در ایران
راز کاغذهای خاموش / امیر آروند
ادبیات فارسی در دیگر کشورها
از رکنآباد تا میلیاتسکا / محمدحسین انصاری
ادبیات جهان
چون «او» ست، چون من هستم… / کامی لورانس / گلنار گلناریان
گفتوگو
گفتگو با کانائه میناتو، نویسندۀ ژاپنی / رکسانا صادقزاده اردوبادی
گفتگو با فاضل اسکندر / آرزو آشتیجو
ورارود و یاران مهربان
مسعود حسینیپور
از دندان تا داستان
دکتر علیرضا زمانی
گزارش
معرفی کتاب
یکصد و شصت و هشتمین شمارۀ مجلۀ بخارا (ویژه خرداد و تیر ۱۴۰۴) در ۶۷۲ صفحه و با قیمت ۵۰۰ هزار تومان با تصویری از داریوش مهرجویی منتشر شد.
نظر شما