‌به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) فاطمه مهاجری: روز دوشنبه ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۴، هم‌زمان با هفتمین روز از سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، آیین گرامیداشت استاد فقید فلسفه و حکمت اسلامی محمدحسین حشمت‌پور با حضور حسین سیمایی صراف وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و احمد مسجد جامعی قائم مقام دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در سرای گفتگو برگزار شد. در این مراسم شمار زیادی از چهره‌های فرهنگی همچون استاد مصطفی ملکیان و دکتر نجفقلی حبیبی حضور داشتند.

در هوای قرب الهی زندگی می‌کرد

در ابتدای این مراسم، احمد مسجدجامعی با اشاره به ویژگی‌های شخصیتی استاد حشمت‌پور عنوان کرد: او از تعلقات زمینی رها شده بود و در هوای قرب الهی زندگی می‌کرد. وی تمام عمر خویش را صرف آموختن و آموزش فلسفه و الهیات اسلامی کرد، چرا که معتقد بود راه تعالی و تقرب به پروردگار، از مسیر اندیشیدن و خردورزی که عمدتاً با آموختن همراه است، می‌گذرد.

وی افزود: اگر بخواهم شخصیت استاد را در چند نکته خلاصه کنم، نخست باید به ویژگی خاص ایشان در کتاب‌خوانی مستمر اشاره کنم. هر جا که می‌دیدیمش، کتابی همراه داشت؛ چه در صف، چه در سفر، چه در مسیرهای کوتاه شهری.

وی ادامه داد: نکته دوم به توانایی استاد در متن‌خوانی برمی‌گردد. ایشان از جمله معدود افرادی بود که توانایی مطالعه، تحلیل و توضیح متون متعدد را داشت. این ویژگی در جامعه ما کمیاب است. وی به‌صورت خودآموخته، به متون کلاسیک و دشوار دست می‌زد، دشواری‌های آن‌ها را برطرف می‌کرد و مفاهیم پیچیده‌شان را منتقل می‌ساخت.

مسجد جامعی گفت: استاد حشمت‌پور باور داشت که میان سطح سواد و سطح فرهنگ، هم‌ترازی ضروری وجود ندارد. او می‌پرسید، آیا با وجود رشد سواد و مدارک دانشگاهی، ظرفیت فرهنگی نیز رشد کرده است؟ و پاسخ می‌داد که تنها با تعمیق در متون اصیل می‌توان به این ظرفیت رسید.

وی در ادامه گفت: بسیاری از بزرگان از «متن‌خوانی» استاد سخن گفته‌اند. او متون کهن، مانند شاهنامه و گلستان سعدی را نه‌تنها مطالعه، بلکه تحلیل می‌کرد. این علاقه در دوران کودکی بسیاری از ایرانیان دیده می‌شد اما امروزه به حاشیه رانده شده است. استاد حشمت‌پور، این سنت را زنده نگاه داشت.

مسجد جامعی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: استاد هیچ‌گاه بهره‌مندی از عقل و اندیشه را در مرتبه‌ای پایین‌تر از سایر مستحبات قرار نمی‌داد. در نزد ایشان، هیچ چیز بالاتر از علم و اندیشه نبود و همین باعث می‌شد به دشوارترین حوزه‌ها، یعنی تفکر فلسفی و الهیاتی وارد شود.

وی با اشاره به تقوای شخصی استاد افزود: استاد حشمت‌پور سه ماه رجب، شعبان و رمضان را روزه می‌گرفت. همچنین بارها پیاده‌روی اربعین را انجام داده بود، اما از مناسک‌گرایی ظاهری پرهیز داشت. وی معتقد بود که برخی نمودهای دینی، اگر بدون اندیشه باشند، مانع تفکر می‌شوند.

مسجد جامعی عنوان کرد: استاد حشمت‌پور در مصاحبه‌ای گفته بود که گاهی در فهم یک مسئله چنان خسته می‌شد که می‌خواست سرش را به دیوار بکوبد، چون کسی نبود با او در آن بحث شریک شود. او بارها مطالبی را که می‌نوشت، مرور می‌کرد و دوباره بازمی‌نگریست تا مطمئن شود که به حقیقت دست یافته است.

وی افزود: استاد از فلسفه عبور نکرده بود، بلکه به عمق آن رفته و از دل آن معرفت استخراج کرده بود. از نظر وی، خرافات و کرامات جایگاهی نداشتند و عقل و برهان را بر همه چیز مقدم می‌دانست، استاد حشمت‌پور در زندگی شخصی بسیار متواضع بود. هرگز ادعای استادی نمی‌کرد و حتی کسانی که سال‌ها در درس‌هایش شرکت کرده بودند، خود را شاگرد رسمی او نمی‌دانستند. وی همواره در صف‌های طولانی، همچون سایر مردم، منتظر می‌ماند و با وسایل ساده سفر می‌کرد. رفتارهایش گواه بر زهد و فروتنی‌اش بود.

مسجدجامعی در پایان گفت: استاد حشمت‌پور به‌واسطه تولد در مشهد، ارتباطی قلبی با امام رضا (ع) داشت و بسیاری از رویدادهای زندگی‌اش را در چارچوب این نسبت تفسیر می‌کرد. حتی در شب ولادت آن حضرت نیز رویدادهایی رخ داد که برای ایشان معنادار بود. با این حال، او هیچ‌گاه به کرامات و جلوه‌های غیرعقلی دل نمی‌بست و همواره اندیشه و تحلیل را اصل می‌دانست.

وزیر علوم: استاد حشمت‌پور فلسفه‌دان ساده زیست

در ادامه آیین نکوداشت استاد فقید دکتر محمدحسین حشمت‌پور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با حضور در این مراسم، سخنان خود را با عرض تسلیت به جامعه علمی و فرهنگی کشور و خانواده استاد آغاز کرد.

وی با اشاره به جایگاه برجسته علمی و اخلاقی استاد حشمت‌پور گفت: مرحوم حشمت‌پور شخصیتی وارسته، عارف و معلمی فلسفه‌دان بود که زیست ساده و خصلت‌های اخلاقی او همگان را تحت تأثیر قرار می‌داد. نگاه ایشان به فلسفه، نگاهی برای تعالی انسان بود و فلسفه را مقدمه‌ای برای رسیدن به حقیقت می‌دانست.

وزیر علوم تأکید کرد: فلسفه اسلامی نیازمند انسان‌هایی است که سه ویژگی اساسی را با هم دارا باشند: عشق به تحقیق، دقت علمی، و امانت‌داری. استاد حشمت‌پور هر سه ویژگی را در بالاترین سطح داشت. اگر مطلبی را نمی‌دانست، صادقانه می‌گفت و اگر موضوعی را می‌خواست نقل کند، با وسواس علمی و دقت بسیار آن را مستند می‌کرد.

وی افزود: در دورانی که بسیاری حوصله تحقیق عمیق را ندارند، دقت استاد در ارجاع‌دهی و تلاش برای دستیابی به منابع اصیل، نشان از وارستگی علمی ایشان دارد. او هرگز به سنت فلسفی تعصب نداشت و تنها به دنبال حقیقت بود؛ حقیقتی که از مسیر مواجهه و تفکر حاصل می‌شود.

وی گفت: مرحوم حشمت‌پور علاقه خاصی به متون کهن داشت، متونی که متولی مشخصی نداشتند و اغلب به فراموشی سپرده شده بودند. او با شجاعت به سراغ این منابع رفت، حتی وقتی که ادبیات زمانه و تفاسیر کلاسیک آن‌ها را نادیده گرفته بودند. این اقدام او مصداقی از ایثار علمی و حفظ میراث فلسفی کشور است. استاد تنها منتقل‌کننده مفاهیم نبود، بلکه تلاش می‌کرد روح تفکر عقلانی را در شاگردان خود پرورش دهد. او همواره از دیگران دعوت به اندیشه‌ورزی می‌کرد.

وزیر علوم با انتقاد از نظام ارزیابی دانشگاهی فعلی گفت: اگر بخواهیم بر اساس معیارهای رسمی و مهندسی‌شده امروز استاد حشمت‌پور را ارزیابی کنیم، شاید او حتی واجد شرایط ارتقا نمی‌بود. ارزیابی‌های ما به قدری کلیشه‌ای و محدود به موضوعات تخصصی و فرم‌های اداری است که بسیاری از بزرگان ما، مانند مرحوم حشمت‌پور یا حتی چهره‌هایی چون مریم میرزاخانی، در همان چارچوب نمی‌گنجند و نظام اداری و استخدامی ما نیاز به بازنگری جدی دارد. نباید با تبعیض‌های ساختاری، فرصت شکوفایی را از اساتید و دانشجویان بگیریم. اگر بخواهیم استعدادهایی همچون استاد حشمت‌پور در آینده نیز پرورش یابند، باید این نظم ناکارآمد را با همدلی و همفکری اصلاح کنیم.

وی در پایان سخنان خود گفت: ما صرفاً توانستیم ایشان را ببینیم، نه اینکه او را درک کنیم. جایگاه او والاتر از آن بود که به‌سادگی شناخته شود. امیدواریم نسل‌های جدید، مسیر ایشان را ادامه دهند و همان نگاه ژرف به علم و تفکر را دنبال کنند.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی: او عاشق فهمیدن بود

در ادامه مراسم بزرگداشت استاد فقید دکتر محمدحسین حشمت‌پور دکتر سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، به بیان ویژگی‌های شخصیتی و علمی این استاد برجسته پرداخت. وی با ابراز تسلیت به جامعه علمی کشور و خانواده محترم استاد، گفت: یاد استاد را در چنین فضایی گرامی می‌داریم؛ فضایی که از جنس علم، اندیشه و کتاب است. نمایشگاه کتاب بهترین محل برای برگزاری چنین نکوداشتی است. اگر شرایط جسمانی ایشان در سال‌های پایانی اجازه می‌داد، قطعاً باید ساعت‌ها درباره او سخن گفته می‌شد، اما خود ایشان با همان طبع خاص و متواضعانه‌شان، چنین اجازه‌ای را در زمان حیاتشان نمی‌دادند.

صالحی با اشاره به تجربیات شخصی خود افزود: از اوایل دهه پنجاه، با استاد آشنا شدم. برادر کوچک ایشان با من هم‌مدرسه‌ای بود و از پدرم درباره ایشان پرس‌وجو می‌کردم. ایشان از سنین پایین در حوزه علمیه حضور داشت و کرسی درس را از همان جوانی تجربه می‌کرد. خاطرم هست که بعد از رحلت برخی بزرگان، شاگردان ایشان از کربلا به عشق ایران و درس استاد بازمی‌گشتند.

وزیر ارشاد با اشاره به جنبه‌های برجسته علمی استاد حشمت‌پور عنوان کرد: استاد سخت‌کوشی علمی غیرمتصور داشت. کسانی که از نزدیک با او ارتباط داشتند، می‌دانند که چگونه این سخت‌کوشی در وجود او نهادینه شده بود. او عاشق فهمیدن بود و این عشق در تمام ابعاد زندگی‌اش نمایان بود.

وی به خاطره‌ای از دوران نوجوانی استاد اشاره کرد و گفت: «در نوجوانی، پدر ایشان نگران کم‌خوابی‌اش شده بود و از او خواست استراحت کند. استاد اما با چراغ‌قوه زیر لحاف کتاب می‌خواند. این روحیه عاشقانه نسبت به علم، در تمام عمر با او همراه بود.

صالحی با اشاره به تنوع حوزه‌های مطالعاتی استاد حشمت‌پور افزود: ایشان در حوزه‌های مختلفی چون فلسفه، تفسیر، اخلاق، فقه، ریاضیات و حتی حوزه‌هایی که کمتر تدریس می‌شوند، تبحر داشتند. کتاب‌های بسیاری را بارها تدریس کردند. تدریس مکرر کتاب ملاصدرا و سایر متون فلسفی از نشانه‌های تسلط ایشان بود.

وزیر ارشاد همچنین تأکید کرد: نظم و دقت در یادداشت‌برداری‌ها و بازنویسی‌های استاد، نشان از رابطه عاشقانه او با علم داشت. هر سطر دست‌نوشته‌های ایشان، گویای انس و الفت با دانایی بود.

وی درباره اخلاق فردی استاد گفت: اگرچه قصد نداریم ایشان را مقدس یا معصوم معرفی کنیم، اما انصافاً باید گفت که استاد در رفتار و کردار فردی نیز نمونه بود. اهل قناعت، بی‌تکلف، و بی‌نیاز از مظاهر دنیوی بود. ما بارها دیدیم که دعوت به کلاس‌ها را با نهایت سادگی می‌پذیرفتند و هیچ‌گاه نگاه مادی نداشتند. انصاف در ایشان به‌طرز شگفت‌آوری برجسته بود.

وی افزود: استاد حشمت‌پور با آنکه در علوم نقلی از جایگاه والایی برخوردار بود، هیچ‌گاه مدعی نبود. نظریات او بسیار دقیق‌تر و پخته‌تر از بسیاری از مدعیان امروز بود، و این نشان از عمق و صداقت علمی او داشت.

در پایان سخنان خود، دکتر صالحی گفت: این تنها ادای دینی بود به یک استاد فرهیخته که هم جایگاه علمی رفیعی داشت و هم فضائل اخلاقی‌اش زبانزد بود. او به ما آموخت که راه رسیدن به قله‌های علم، بدون سخت‌کوشی و عشق به دانایی ممکن نیست. یادش گرامی، راهش پر رهرو.