به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قزوین، کتاب «نسخه عطر» با موضوع تصحیح دیوان حافظ، حاصل پژوهش حمید عابدی‌ها، آرزو فرخ‌نژاد و محبوبه امیدواری همزمان با جشن ۲۵ سالگی انجمن حافظ – مولانا پژوهی، در سالن سینما بهمن قزوین رونمایی شد.

محمدرضا امامقلی، مدیرکل حوزه هنری و انقلاب اسلامی استان قزوین در این مراسم گفت: به نظرم همه ما مردم و مسئولان باید این پند از شعر حافظ را به خوبی بیاموزیم. «درختِ دوستی بنشان که کامِ دل به بار آرد / ‏ نهالِ دشمنی بَرکن که رنج بی‌شمار آرد».

وی افزود: آنچه را که حافظ به ما می‌آموزد عموماً دوستی، وفاق و همدلی است. اگر ربع قرن در جلسات حافظ خوانی حضور داشته باشیم یا حتی یک قرن حافظ خوانی کنیم و دیوان حافظ را هر سال در سفره‌های هفت سین بگذاریم ولی به پند و اندرز حافظ جامه عمل نپوشانیم، حق حافظ را ادا نکرده‌ایم.

مدیر حوزه هنری و انقلاب قزوین بیان کرد: امروز برای پیشبرد اهداف فرهنگی، بیش از هر زمان دیگری به هم‌افزایی نیاز داریم. در مدت چهار سالی که مدیریت حوزه هنری قزوین را بر عهده دارم آموختم که باید کنار یکدیگر باشیم و تا زمانی که دوقطبی‌ها و جبهه‌گیری‌ها را کنار نگذاریم، نمی‌توانیم به اهدافمان برسیم.

وی خاطرنشان کرد: آیین رونمایی از این کتاب در سالن سینما برگزار می‌شود ولی بهتر بود در یک سالن مناسب و با امکانات بهتر پذیرای شما بودیم. باید زیرساخت‌های فرهنگی را ارتقا دهیم. اگر وفاق و همدلی نداشته باشیم حتی نمی‌توانیم زیرساخت‌های فرهنگی شهرمان را ارتقا دهیم.

ادبیات ایرانی مایه فخر ماست

سیداسماعیل قافله‌باشی، عضو بازنشسته هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ه) قزوین نیز در ادامه این برنامه گفت: روزی برای انجام یک کار به حوزه هنری مراجعه کردم. مرحوم فرشاد نادرنیا به من گفت قصد داریم جلسات حافظ – مولانا پژوهی، راه‌اندازی کنیم. شما حاضر به همکاری با ما هستید؟ من موافقت کردم و به اتفاق او به اتاق آقای احمدی، مدیر وقت حوزه هنری قزوین رفتیم. موضوع را مطرح کردیم و جلسات شروع شد. اوایل جلسات با حضور ۱۰ نفر برگزار می‌شد و در ادامه با استقبال مخاطبان مواجه شدیم و از اساتیدی نظیر قاسم انصاری، سمیع‌زاده و عابدی‌ها و خلیل قافله‌باشی نیز دعوت کردیم تا از دانش و حضورشان استفاده کنیم.

این استاد ادبیات و زبان فارسی تشریح کرد: سه موضوع مهم سبب شد جلسات حافظ – مولانا پژوهی تا امروز، یعنی ۲۵ سال ادامه داشته باشد. اول اخلاص مرحوم نادرنیا و بعد وجود خانم‌ها و آقایانی که ما را همراهی کردند. اگر حضور آن‌ها ادامه پیدا نمی‌کرد، عمر جلسات انجمن هرگز به ۲۵ سال نمی‌رسید. اما مهم‌ترین دلیل را باید در غنای فرهنگ و ادب پارسی جست. ادبیات ایرانی مایه فخر و اعتبار ماست. بدون تعصب و با افتخار می‌گویم هیچ کشوری در دنیا، حافظ، فردوسی، خیام و مولانا ندارد. این موضوع یک واقعیت است و باید آن را بپذیریم.

قافله‌باشی در خاتمه با اشاره به کتاب «نسخه عطر»، این پژوهش را حاصل برگزاری جلسات حافظ و مولانا پژوهی دانست و بیان کرد: کتاب «نسخه عطر» گام بزرگی در مسیر حافظ پژوهی است.

تصحیح بیش از ۱۰۰ اختلاف در نسخ حافظ

در بخش دیگر از برنامه نویسندگان نیز به توضیحاتی در مورد کتاب پرداختند. محبوبه امیدواری یکی از نویسندگان کتاب گفت: ما در این کتاب به بررسی بیش از ۱۰۰ اختلاف در نسخ دست نویس حافظ پرداختیم که برای نمونه به یکی از آن‌ها اشاره می‌کنم. «چون غمت را نتوان یافت مگر در دلِ شاد / ‏ ما به امید غمت خاطرِ شادی طلبیم».‬ در این بیت، کلمه مورد اختلاف «دل تنگ» در مصرع اول است. در برخی از نسخه‌های دست نویس کلمه دل تنگ، دل ریش و دل شاد ثبت شده است. ما باید از این سه نمونه، نمونه صحیح را انتخاب می‌کردیم.

وی افزود: در کتاب «نسخه عطر» به نظرات محققان و حافظ شناسان و حافظ پژوهان اشاره کردیم که اکنون بنابر ملاحظات زمان فقظ نظر خودمان را بیان می‌کنم. ما در کتاب این گونه مطرح کرده‌ایم؛ دل شاد، دل ریش و دل شاد کدام یک از این ادبیات به نظر حافظ نزدیک‌تر است؟ دریافت ما این است که دل تنگ و دل ریش هیچ‌گونه ایهام و پارادوکس وجود ندارند در حالی که ما می‌دانیم حافظ استاد ایهام پردازی و تناقض است. پس به این دلیل می‌توانیم «غم شاد» را بپذیریم؛ هم شاعرانه‌تر است و هم عارفانه‌تر.

این پژوهشگر تشریح کرد: اما به راستی غم شاد چیست! مگر ممکن است غم و اندوه، شادی آفرین باشد! لازم به ذکر است که یکی از مباحث عرفانی، شوق است و حافظ نیز یکی از عارفان نامدار است. عشق عرفانی، شادی آفرین و طربناک است زیرا از یک سو به خداوند باری تعالی اتصال دارد و از سوی دیگر می‌دانیم که ذات احدیت، کمال و زیبایی مطلق است. پس عشق متصل به او نیز شادی آفرین است.

این حافظ پژوه اضافه کرد: کسی که همواره دستش در دست خداست، قلبش سرشار از آرامش و رضایتمندی است و در نهایت ثمره آن می‌شود شادی و شوق قلبی. حتی اگر غم در نهان‌خانه دل او بنشیند، آن را به جان و دل خریدار است. حافظ در این بیت می‌گوید: حتی اگر اندوه در دل عارف عاشق بنشیند به دلیل توکل و رضایت‌مندی آن را به جان و دل خریدار است.

امیدوار تصریح کرد: از سوی دیگر حافظ همگان را ترغیب می‌کند تا دم، لحظه و اکنون را غنیمت شمرند و غم زمانه‌گذرا را نخورند و از لحظه لحظه زندگی خویش بهره جویند. حافظ حتی سوگواری بر مردگان را نیز نهی می‌کند. به عقیده ما نمونه اعلای «غم شاد» در وجود امام حسین (ع) دیده می‌شود. چنان که آورده‌اند «این سر حلقه عارفان هر قدر که به لحظه شهادت نزدیک‌تر می‌شدند صورتشان بر افروخته‌تر می‌گشت؛ گویی که با یک دنیا شوق و بهجت قلبی می فرمودند: لحظه دیدار نزدیک است». پس با عنایت به نظرات حافظ پژوهان و بررسی سیر تفکرات حافظ در دیگر غزل‌های او، انتخاب ترجیحی ما برای این بیت «غم شاد» است.

آرزو فرخ‌نژاد دیگر نویسنده کتاب «نسخه عطر» نیز گفت: به این بیت دقت کنید: «کِی شعر تر انگیزد خاطر که حزین باشد / ‏ یک نکته از این معنی گفتیم و همین باشد». دگرسانی‌های مورد بحث در این بیت بین «شعر تر» و «شعر خشک» است. ۷ نسخه از نسخه‌های دست‌نویس، «شعر خشک» را وجه موجه دانسته بودند و ۳۲ نسخه دست نویس دیگر «شعر‬ تر» را انتخاب کرده بودند.

وی افزود: ما در کتاب نسخه عطر «شعر تر» را انتخاب کردیم. البته ناگفته نماند گاهی ما در دگرسانی، یک نمونه از دگرسانی را به نمونه دیگر آن ترجیح می‌دهیم و گاهی آن را رد می‌کنیم و گاهی «به‌گزینی» می‌کنیم. ما در این مورد به نوعی «به‌گزینی» را انتخاب کردیم. برای این موضوع هشت دلیل وجود داشت که من یک مورد را به اختصار تشریح می کنم. «شعر خشک» با حزین آرایه تضاد ایجاد می‌کند ولی «شعر تر» هم از این حالت دور نیست. چون شعر، شادی برانگیز است و عشق را به ذهن می‌آورد و به همین دلیل با «خاطر حزین» آرایه تضاد ایجاد می‌کند.

حمید عابدی‌ها، عضو هیئت علمی ادبیات فارسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین در خاتمه از همه افرادی که در برگزاری و نگارش این کتاب مشارکت داشتند تشکر و قدرانی کرد.

کتاب «نسخه عطر» توسط انتشارات کجاوه سخن و با حمایت حوزه هنری و انقلاب اسلامی استان قزوین منتشر شده است.

مقدمه این کتاب به قلم زنده‌یاد استاد قاسم انصاری نوشته شده و در نهایت به علامه امینی، علامه دهخدا و استاد بهاالدین خرمشاهی تقدیم شده است.