سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه مهاجری: کتاب «تکوین جهان مدرن» نوشته‌ی مری اونز، استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه کنت و با ترجمه محمد نبوی، یکی از مهم‌ترین متون انتقادی درباره مفهوم «مدرنیته» است. این کتاب با رویکردی ترکیبی از جامعه‌شناسی تاریخی، فلسفه سیاسی و نظریه فمینیستی، می‌کوشد مسیر تحولات فکری، علمی، سیاسی و اجتماعی‌ای را بررسی کند که جهان مدرن را پدید آوردند. اما برخلاف بسیاری از روایت‌های کلاسیک، این کتاب مدرنیته را نه به‌عنوان یک پروژه‌ی پیروزمند پیشرفت، بلکه به‌عنوان روندی پر از تناقض، حذف، خشونت ساختاری و نابرابری تحلیل می‌کند.

شکل گیری امر مدرن

در این بخش، مری اونز به بررسی زمینه‌های تاریخی تولد مدرنیته می‌پردازد. او آغاز مدرنیته را از دل تحولات عمیق فرهنگی و اجتماعی در اروپای قرون وسطی، مانند نهضت رفرماسیون (دین‌پیرایی)، ظهور علم جدید، و ظهور بورژوازی شهری می‌داند.

این دوره، زمانی است که جهان از ساختارهای سنتی مبتنی بر دین، اشرافیت و فئودالیسم فاصله می‌گیرد و به‌سمت عقلانیت علمی، فردگرایی و دولت متمرکز حرکت می‌کند.

اما اونز هشدار می‌دهد که چنین نگاهی به مدرنیته، بیش از حد «اروپامحور» و «مردمحور» است. او تأکید دارد که جهان مدرن، فقط محصول اروپا و مردان سفیدپوست نبوده و صدای گروه‌های بسیاری از این روایت حذف شده است. این نقد، نقطه‌ی شروع نگاه انتقادی او به تاریخ مدرنیته است.

خرد، انقلاب، واپس گرایی

دوران روشنگری، یکی از برجسته‌ترین بخش‌های تاریخ مدرنیته است. متفکرانی چون ولتر، روسو، کانت و دیدرو، عقل را به‌عنوان راه رهایی بشر از سلطه‌ی جهل و نابرابری معرفی کردند. انقلاب فرانسه، با شعارهایی چون «آزادی، برابری، برادری»، نماد سیاسی این عقلانیت شد.

اما مری اونز این عصر را با نگاهی دوباره بررسی می‌کند. از نظر او، عقلانیت روشنگری، در کنار دستاوردهایش، ابعاد تاریکی نیز داشت.

این عقلانیت، گاه ابزاری شد برای سرکوب سنت، تحقیر دین، نادیده گرفتن احساسات انسانی و تثبیت سلطه طبقات خاص.

از نگاه اونز، برخی انقلاب‌ها نه‌تنها رهایی‌بخش نبودند، بلکه قدرت جدیدی را جایگزین قدرت‌های پیشین کردند و در برخی موارد، استبداد نوینی با چهره‌ای عقلانی ایجاد شد.

انقلاب فن آوری

در این بخش، به انقلاب صنعتی و تأثیر آن بر جامعه پرداخته می‌شود. مری اونز نشان می‌دهد که ظهور ماشین‌آلات، توسعه کارخانه‌ها، گسترش حمل‌ونقل و ارتباطات، همه باعث تحولی بنیادین در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی شدند.

اما برخلاف روایات سنتی که این دوره را عصر طلایی پیشرفت و ثروت می‌دانند، نویسنده به پیامدهای منفی انقلاب صنعتی نیز می‌پردازد:

- بهره‌کشی شدید از نیروی کار (از جمله کودکان و زنان)

- ایجاد طبقات فرودست شهری

-آلودگی، بی‌خانمانی، و فروپاشی ساختارهای سنتی خانوادگی

از نگاه اونز، پیشرفت صنعتی بدون عدالت اجتماعی، فقط باعث تعمیق شکاف‌های طبقاتی و تثبیت ساختارهای سلطه می‌شود

مدرنیته زیر تیغ تردید

این بخش، به معرفی منتقدان بزرگ مدرنیته اختصاص دارد؛ فیلسوفانی که از درون خود مدرنیته به نقد آن پرداختند. مری اونز به آراء افرادی مانند

ماکس وبر که از «قفس آهنین عقلانیت» سخن گفت، نیچه که مدرنیته را مسبب مرگ معنا و خدا می‌دانست، آدورنو و هورکهایمر که از «دیالکتیک روشنگری» گفتند و نشان دادند عقلانیت می‌تواند به خشونت و کنترل منجر شود، می‌پردازد. این منتقدان بر آن بودند که مدرنیته با همه پیشرفت‌هایش، به ابزاری برای کنترل ذهن‌ها، تکنوکراسی، و سرکوب فردیت تبدیل شده است.

در تاریخ چه روی داد

در بخش پایانی، مری اونز پیشنهاد می‌دهد که ما به بازنگاری تاریخ مدرنیته نیاز داریم. او تأکید می‌کند که تاریخ نگاشته‌شده تاکنون، روایت مردان سفیدپوست اروپایی از بالا به پایین است، که زنان، مردم استعمارشده، کارگران و اقلیت‌ها را نادیده گرفته‌اند. اونز خواهان گشودن فضا به‌سوی روایت‌های چندصدایی، پسااستعماری، فمینیستی و طبقاتی است؛ روایت‌هایی که می‌توانند تاریخ را از زاویه دید فرودستان، حذف‌شدگان و حاشیه‌ها بازگو کنند.

«تکوین جهان مدرن» نوشته مری اونز با ترجمه محمد نبوی در ۱۶۸ صفحه از سوی انتشارات بی‌گاه منتشر شده است.