سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): ادبیات بومی چهارمحال و بختیاری تاریخی دیرینه دارد که برخی پژوهشگران آن را تا دوران زبان پهلوی ردیابی کرده‌اند. این پیوستگی تاریخی نشان از آن دارد که عناصر زبانی و سبکی این ادبیات از میراث کهن ایران‌زمین تأثیر پذیرفته‌اند.
با توجه به ماهیت شفاهی این ادبیات، نقش فولکلور و ادبیات عامه در انتقال مفاهیم و بازتاب جهان‌بینی مردم منطقه بسیار پررنگ است. ترانه‌های عامیانه، لالایی‌ها و مثل‌ها نه‌تنها بخشی از زندگی روزمره مردم هستند، بلکه بستری برای ارتباط فرهنگی و اجتماعی میان نسل‌ها فراهم می‌کنند. ادبیات محلی این استان همچون آیینه‌ای، آداب و رسوم، احساسات و عواطف جمعی مردم را به تصویر می‌کشد، به‌ویژه در رویدادهایی نظیر سوگواری‌ها، جشن‌ها و محافل آیینی.
به بیان دیگر، گویش‌های محلی این منطقه نه‌تنها وسیله‌ای برای ارتباط میان افراد، بلکه حامل هویت فرهنگی و تاریخی جامعه هستند. این ویژگی، ادبیات بومی را در جایگاهی قرار داده که از طریق ترجمه به دیگر زبان‌ها، می‌تواند پیام‌های انسانی و عاطفی خود را به گستره‌ای فراتر از مرزهای جغرافیایی منتقل کند.
سبک‌های زبانی و پیوند آن‌ها با دیگر مناطق
همایون علیدوستی، دکتری زبان و ادبیات فارسی و دبیر محفل ادبی بام ایران در گفت‌وگو با ایبنا به تأثیر متقابل گویش‌های بومی چهارمحال و بختیاری بر دیگر مناطق اشاره و بیان کرد: شباهت گویش بختیاری با برخی گویش‌های دیگر، از جمله گویش مشهدی، نشان‌دهنده تبادل زبانی و فرهنگی میان اقوام مختلف است. این تعاملات زبانی در طول تاریخ نه‌تنها موجب غنای واژگان و ساختارهای دستوری شده، بلکه به شکل‌گیری سبک‌های ادبی منحصربه‌فردی انجامیده که قابل مشاهده در متون، اشعار و داستان‌های محلی هستند.
از این منظر، ادبیات بومی چهارمحال و بختیاری نه یک جزیره جدا افتاده، بلکه بخشی از یک جریان فرهنگی وسیع‌تر است که به مکتب‌ها و سبک‌های مختلف ادبی کشور پیوند دارد.
چهره‌های شاخص؛ نمایندگان یک سنت ادبی ریشه‌دار
همایون علیدوستی، در یکی دیگر از بخش‌های گفت‌وگوی خود به معرفی شاعران و نویسندگان تأثیرگذار این استان از داراب افسر بختیاری تا حیدرآقا طالب‌پور پرداخت و گفت: این افراد با آفرینش آثار بومی، نه‌تنها هویت فرهنگی این منطقه را حفظ کرده‌اند، بلکه از رهگذر سبک و زبان خاص خود، به ادبیات ملی ایران نیز غنا بخشیده‌اند.
این چهره‌ها اغلب از سنت‌های شفاهی تغذیه کرده‌اند و شعر و نثر خود را بر پایه ارزش‌های ادبی و فرهنگی منطقه‌ای شکل داده‌اند. استفاده از وزن‌های خاص، اصطلاحات محلی، روایت‌های فولکلوریک و تمثیل‌های اقلیمی در آثار آن‌ها، نوعی زبان ادبی ویژه را به وجود آورده که درک آن بدون شناخت زمینه‌های فرهنگی منطقه دشوار است.
وی اظهار داشت: در این میان، آن دسته از شاعران که به زبان ترکی یا گویش‌های دیگر محلی سروده‌اند، نقش مهمی در تنوع‌بخشی به منظومه ادبی استان داشته‌اند و باعث شده‌اند که ادب بومی صرفاً محدود به یک زبان نباشد، بلکه تحت تأثیر ویژگی‌های زبانی و سبک‌های مختلف قرار گیرد.
نهادها و انجمن‌های ادبی؛ بسترهای حفظ و گسترش میراث فرهنگی
دبیر محفل ادبی بام ایران افزود: از دیگر نکات کلیدی در این بحث، نقش انجمن‌های ادبی در حفظ و توسعه ادبیات بومی است. مجموعه‌ای از انجمن‌های فعال ادبی در سطح استان وجود دارد که محلی برای تجمع نویسندگان، شاعران و علاقه‌مندان به ادبیات هستند. این انجمن‌ها از جلسات شعرخوانی گرفته تا نقد ادبی، نشست‌های پژوهشی و حمایت از نشر آثار بومی، وظیفه مهمی در زنده نگه‌داشتن فرهنگ ادبی دارند.
وی افزود: نهادهای فرهنگی، به‌ویژه نهاد کتابخانه‌های عمومی استان، می‌توانند نقش کلیدی در تقویت این انجمن‌ها ایفا کنند. حمایت از نویسندگان بومی، تشویق به انتشار آثار در قالب کتاب و دیجیتال و برگزاری همایش‌های بین‌استانی از جمله اقداماتی است که می‌تواند به شکوفایی بیشتر جریان‌های ادبی منجر شود.
چالش‌های پیش روی ادبیات بومی؛ خطرات و فرصت‌ها
این محقق و پژوهش‌گر حوزه ادبیات بیان کرد: ادبیات بومی در معرض تهدیدهایی قرار دارد. از جمله این چالش‌ها، عدم رسمیت گویش‌های محلی در نظام آموزشی، کاهش توجه خانواده‌ها به انتقال زبان بومی به نسل‌های جدید و بی‌توجهی به ظرفیت‌های ادبیات منطقه‌ای است. این مسائل در بلندمدت می‌تواند به کمرنگ شدن هویت فرهنگی و فاصله گرفتن نسل‌های جدید از میراث ادبی پیشینیان منجر شود. یکی از راهکارهای ممکن، گسترش پروژه‌های ترجمه و آموزش است. ترجمه آثار بومی به فارسی معیار و دیگر زبان‌های بین‌المللی، در کنار برنامه‌هایی برای آموزش زبان‌های محلی، می‌تواند به حفظ این میراث فرهنگی کمک کند.
چشم‌انداز آینده؛ امید به شکوفایی ادبیات محلی
این مدرس دانشگاه، با نگاهی امیدوارانه به آینده ادبیات استان چهارمحال و بختیاری اشاره و بر ضرورت حمایت از فعالان این حوزه تأکید کرد و افزود: رشد نسل جدیدی از نویسندگان و شاعران، همراه با پیشرفت‌های رسانه‌ای و دیجیتال، می‌تواند به توسعه بیشتر این ادبیات کمک کند. اگر برنامه‌های حمایتی مناسب اجرا شوند، نه‌تنها ادبیات بومی از خطر فراموشی نجات پیدا خواهد کرد، بلکه می‌تواند الهام‌بخش جریان‌های ادبی نوین در سطح ملی باشد.
نظر شما