سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - اکرم عباسی: انجمن کتابخوانی «ذهن سیال» در حالی به شصتوسومین جلسه خود رسیده که طی سه سال گذشته، بدون وقفه به مسیر مطالعه و گفتوگوی جمعی درباره آثار شاخص ادبیات ایران و جهان ادامه داده است.
سه سال از آغاز این مسیر گذشته و ذهن سیال، برخلاف نامش، به ثبات و پایداری در ترویج تفکر عمیق و گفتوگوی فرهنگی دست یافته است. بیشک استمرار چنین حرکتهایی، نیازمند حمایت و حضور نسلهای تازهنفستر است اما همواره عشق به کتاب نقطه شروع آن بوده است.
حالا انجمن کتابخوانی ذهن سیال، با انتخابی جسورانه در آخرین نشست خود به سراغ یکی از چالشبرانگیزترین آثار ادبیات جهان یعنی «برادران کارامازوف» رفته و این انتخاب، تنها بخشی از مسیر سهسالهای است که این گروه طی کرده تا ثابت کند مطالعه گروهی، میتواند بستری برای رشد فکری، شکلگیری پرسش و عمقبخشی به نگاه مخاطبان باشد.
امین کریمیراد یکی از چهرههای شناخته شده در عرصه ترویج کتابخوانی است که از او به عنوان یکی از بنیانگذاران انجمن کتابخوانی «ذهن سیال» یاد میشود. وی سعی کرده کتاب را به زندگی روزمره مردم نزدیکتر کند و حالا علاقمندی او به مطالعه و نیز باورش به تاثیر قدرت کلمات باعث شده تا در کنار گروهی از همراهان دغدغهمند، بستر و مسیری برای گفتوگو پیرامون کتاب و نویسندگان فراهم کند.
در این گفتوگو قرار است با امین کریمیراد گپوگفتی درباره چگونگی ایجاد چنین فضایی و نگاهی به آینده این حرکت داشته باشیم.
درباره پیشینه انجمن بگویید؛ چطور و از چه زمانی آغاز به کار کردید؟
انجمن «ذهن سیال» در تاریخ ۷ آذر ۱۴۰۰ شکل گرفت. در ابتدا، به دلیل شرایط ناشی از شیوع کرونا، جلسات به صورت مجازی برگزار میشد. هرچند در آن دوران استقبال چندان قابلتوجهی از جلسات آنلاین نشد، ولی ما تسلیم نشدیم و به کارمان ادامه دادیم. خوشبختانه با فروکش کردن نسبی پاندمی، در تیرماه ۱۴۰۱ توانستیم اولین جلسه رسمی و حضوری را با بررسی نمایشنامهای از هارولد پینتر برگزار کنیم که نقطه عطفی در مسیر انجمن ما بود. از آن زمان تا امروز، این گروه بدون وقفه جلسات خود را ادامه داده و در تابستان امسال سهساله خواهد شد.
چرا «ذهن سیال»؟
دبیر انجمن ذهن سیال درباره انتخاب نام گروه گفت: به دلیل علاقه خودم و برخی دوستان به مکتب مدرنیسم و سبک روایت جریان سیال ذهن، این عنوان را برای انجمن برگزیدیم. این شیوه روایت، به کاوش درونی انسان، شکها، تضادها و لایههای ناپیدای شخصیت میپردازد؛ درست همانچیزی که ما در تحلیل آثار ادبی بهدنبال آن هستیم و هدف ما از انتخاب این نام، تأکید بر اهمیت جریان آزاد اندیشه و تجربهگری در خواندن و تحلیل متون ادبی بود.
انجمن ذهن سیال با چه رویکرد و نگاهی آغاز به کار کرد؟
انجمن ذهن سیال با رویکردی آزاد و گفتوگو محور، فارغ از قالبهای خشک رسمی، تلاش کرده تا ذهن خواننده را نه تنها با محتوای کتابها بلکه با جریان اندیشه درگیر کند و در دنیایی که سرعت اطلاعات مجال تأمل را ربوده، هنوز هستند کسانی که با تمام توان برای زنده نگهداشتن فرهنگ کتابخوانی تلاش میکنند؛ تمامی مخاطبین ذهن سیال با نگاهی عمیق و ریشهدار به مقوله مطالعه، تلاش کردهاند فضای متفاوتی برای علاقهمندی به کتاب در محفلی که در سه سال گذشته توانسته با نشستها، گفتوگوها و برنامههای خلاقانهاش، بستری برای تبادل اندیشهها و معرفی آثار ماندگار ادبی و فکری فراهم آورد.
ساختار جلسات و نشستهای کتابخوانی ذهن سیال چگونه است؟
نشستهای انجمن ذهن سیال با یک ارائه ۳۰ تا ۴۰ دقیقهای آغاز میشود که از ارائه تخصصی تا مشارکت جمعی ادامه پیدا میکند.
بدین صورت که ارائه اولیه توسط یکی از اعضا انجام میشود که مروری بر زندگی نویسنده، پیشزمینه تاریخی اثر و نکات مهم آن دارد. این ارائه برای کسانی که مطالعه کردهاند مرور مجدد است و برای آنهایی که نخواندهاند آشنایی اولیهای فراهم میکند تا اگر علاقهمند شدند، پس از جلسه سراغ کتاب بروند و در ادامه، فضای مشارکتی شکل میگیرد که همه اعضا آزادانه تحلیلها و دیدگاههای خود را مطرح میکنند.
نهادینهکردن گفتوگو در انجمن ذهن سیال با مشارکت پیوسته اعضا، چگونه در این سه سال انجام و ماندگار شده است؟
مطالعه جمعی ما را از تجربه انفرادی خواندن فراتر میبرد. اینجا با هم فکر میکنیم، با هم شک میکنیم و یاد میگیریم که شنیدن دیدگاه دیگران، فهم ما را عمیقتر میکند. امیدوارم در آینده، این حلقه فکری با حضور مهمانانی چون نویسندگان، مترجمان و منتقدان، غنیتر شود.
در ذهن سیال چه آثاری را به اشتراک خوانش میگذارید؟
در سه سال گذشته، آثار متنوعی از ادبیات کلاسیک، مدرن، روسی، انگلیسی، ایرانی و حتی نمایشنامهها در این گروه بررسی شده است. انجمن ذهن سیال بر خلاف بسیاری از محافل فرهنگی و ادبی که به سرعت افول میکنند، با استمرار، تعهد و کیفیت در حال تبدیل شدن به یک نهاد تأثیرگذار در ترویج کتابخوانی است.
چشمانداز ذهن سیال را کجا میبینید و چگونه ارزیابی میکنید؟
با گذشت ۳ سال چشمانداز ذهن سیال را ترویج ادبیات با محور مشارکت جمعی پیشبینی میکنم که این گروه مطالعاتی که اکنون به دور از هیاهوی تبلیغاتی، با تکیه بر استمرار، علاقهمندی اعضا و کیفیت تحلیلها توانسته به یکی از حلقههای فرهنگی مؤثر در حوزه ترویج کتابخوانی بدل شود.
باید گفت این مسیر با تلاش، استمرار و تعهد اعضا طی شده و امروز به نقطهای رسیدهایم که هر نشست، به فرصتی برای رشد فکری و گسترش ارتباطات انسانی بدل شده و امیدواریم در ادامه، با برنامهریزی دقیقتر، تعامل با نویسندگان، منتقدان و ناشران و همچنین ورود به حوزههایی چون تحلیل، ترجمه و تاریخ ادبیات، گامهای مؤثرتری در مسیر ترویج فرهنگ کتابخوانی برداریم.
در نشست اخیر انجمن کتاب «برادران کارامازوف» از فئودور داستایفسکی به عنوان یکی از پیچیدهترین و عمیقترین رمانهای تاریخ ادبیات را مورد بررسی قرار دادهاید؛ دلیل انتخاب این کتاب چه بوده است؟
در نشست شصتوسوم که در هفته سوم فروردین برگزار شد، تصمیم گرفتیم سراغ اثری مهم و حجیم برویم، چون بین نشست شصتودوم و شصتوسوم، فاصلهای تقریباً یکماهه از ۱۹ اسفند تا ۱۷ فروردین وجود داشت؛ این بازه زمانی به ما فرصت داد کتابی سنگینتر را انتخاب کنیم. از اینرو «برادران کارامازوف» را انتخاب کردیم که به عقیده بسیاری از منتقدان، بهترین اثر داستایفسکی و یکی از شاهکارهای بیبدیل ادبیات روسیه است.
اعضای انجمن با جدیت کتاب را مطالعه کردند و در نشست حضور فعالی داشتند و زکیه گریوانی نیز ارائهای جامع، علمی و بسیار تأثیرگذار درباره کتاب، ساختار روایی، شخصیتها و درونمایههای فلسفی آن داشت که به غنای جلسه بسیار کمک کرد و با توجه به پیچیدگیهای روانشناختی، فلسفی و اجتماعی این رمان، گفتوگوی عمیقی میان اعضا شکل گرفت.
پیش از این هم آثاری از داستایفسکی در گروه خوانده شده بود؟
بله، ما پیشتر در انجمن آثار کوتاهتری از داستایفسکی را مطالعه کرده بودیم که اعضا استقبال خوبی از آنها داشتند. این پیشزمینه باعث شد مخاطبان ما با جهانبینی و سبک نگارش داستایفسکی آشنایی داشته و در مواجهه با «برادران کارامازوف» دچار شوک یا سردرگمی نشوند.
برگزاری چنین نشستهایی چه تأثیری بر روند مطالعاتی اعضای انجمن دارد؟ آیا تغییری در سلیقه یا مسیر خوانش مشاهده شده است؟
قطعاً ما در انجمن ذهن سیال با این هدف گردهم آمدهایم که مطالعه را از سطح سرگرمی صرف به سطح تأمل و مشارکت فرهنگی ارتقاء دهیم. پس از بررسی چنین اثری، اعضا با جسارت بیشتری به سراغ نویسندگان جدی، آثار فلسفی یا متون کلاسیک میروند. افزون بر آن، بسیاری به ارزش خواندن آهسته و عمیق پی بردهاند. «برادران کارامازوف» نشان داد که کتاب، وقتی با هم خوانده میشود، میتواند به تجربهای جمعی و تحولآفرین بدل شود.
خوانش این رمان حجیم و دشوار چه جایگاهی در مسیر کتابخوانی انجمن دارد؟
خوانش آثار کلاسیک در این مسیر هم تمرینی برای تعمق بیشتر و هم گشایشی برای بحثهایی فراتر از روایت است. «برادران کارامازوف» برای ما صرفاً یک رمان نبود، بلکه میتوان گفت بستری برای ورود به جهان فلسفه، روانشناسی، الهیات، اخلاق، و حتی جامعهشناسی بود.
به نظرتان چرا «برادران کارامازوف» هنوز بعد از این همه سال موضوع بحث است؟
چون مسائلی که داستایفسکی مطرح میکند، تاریخ مصرف ندارند. سؤالهایی درباره وجود خدا، اختیار، اخلاق، و رنج انسان دارد که اینها مسائلیاند که ذهن بشر همیشه درگیرشان بوده و در واقع، ما وقتی این کتاب را میخوانیم، داریم با خودمان حرف میزنیم.
و اما سخن پایانی؟
مطالعه، تنها خواندن نیست؛ نوعی مشارکت برای سفری جمعی به جهانهای نادیده است. انجمن ذهن سیال برای ما فرصتی برای با هم خواندن، با هم فکر کردن و با هم رشد کردن است و امیدوارم این مسیر، الهامبخش گروههای دیگری هم باشد که به قدرت کتاب و گفتوگو ایمان دارند.
نظر شما