به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اردبیل، سال‌هاست دوره‌ها و کارگاه‌های متعدد آموزش داستان‌نویسی در سطح شهر اردبیل دایر می‌شود و هنرجویان زیادی را جذب خود کرده است. حال این سوال مطرح است که این همه آموزش و صرف وقت و انرژی تا چه حد بازدهی داشته و سبب پرورش نویسنده خلاق شده است.
بسیاری از پژوهشگران و نویسندگان عقیده دارند؛ مقوله آموزش از ارکان مهم ادبیات داستانی معاصر است. به نظر آنان با وجود اینکه اصل آموزش در دهه‌های اخیر رونق یافته، اما همچنان این مقوله به نحو جدی مورد توجه مجموعه‌ها، موسسه‌ها و نهادهای متولی ادبیات داستانی قرار نگرفته است.
آنان به جریانی به عنوان «ضد آموزش» در فضای ادبیات داستانی معاصر اشاره می‌کنند، در این جریان که برخی از مهمترین داستان‌نویسان و مشاهیر از طرفداران آن به شمار می‌آیند در مراتب و مدارجی مخالفت خود را با هرگونه آموزش، یا آموزش‌های کلاسیک یا اثربخشی تام و تمام آموزش یا اصالت آموزش در مقابل دیگر ارکان تربیتی و مهارت افزای نویسندگی اعلام داشته‌اند. گاهی در فضای مدیریتی ادبیات داستانی و البته ادبیات روایی، ناآشنایی مدیران از اهمیت آموزش، انواع آموزش، اهداف آموزش، لوازم آموزش و مراتب و مراحل آموزش، موجب تضعیف جریان آموزشی شده است.
به گفته معاون فرهنگی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل در چندین موسسه و انجمن ادبی خصوصی در استان اردبیل، دوره‌ها و کارگاه‌های داستان نویسی برگزار می‌شود ولی در ارگان‌های اداری از جمله حوزه هنری، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان بسیج و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان و شهرداری اردبیل نیز به صورت دائم یا دوره‌ای داستان نویسی تدریس می‌شود.
دوره‌های داستان‌نویسی اردبیل تخصصی می‌شود
رئوف موسوی بیان کرد: خیلی از نویسندگان صاحب کتاب از دل این کارگاه‌های آموزشی بیرون آمده‌اند ولی برای منسجم و اصولی کردن این آموزش‌ها، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل سال گذشته اقدام به تشکیل کارگاه آموزش داستان و رمان کرد و ۵۶ فراگیر از این دوره تخصصی با حضور اساتید مجرب داستان‌نویسی بهره‌مند شدند.
وی با بیان اینکه اردبیل نویسندگان خوبی دارد و دوره‌های تخصصی برای آنان گذاشته می شود، اضافه کرد: در این شهر خیلی‌ها به صورت خودجوش نویسنده و یا شاعر هستند و این شاید به اقلیمی که در آن زندگی می کنند، ارتباط دارد، با این وجود هر نویسنده و شاعر نیاز به کارگاه و آموزش اصولی دارد که اثرش آنجا نقد و بررسی شود تا کتب با کیفیت در حوزه ادبیات داستانی تولید کند.
یک مدرس داستان‌نویسی در اردبیل نیز با بیان اینکه آموزش صحیح در راس ادبیات داستانی قرار دارد، اظهار کرد: شیوه آموزش عملی طوری که فراگیر بتواند آنچه را که از فنون داستان‌نویسی می‌داند در اثرش پیاده کند و نیز بتواند اثر دیگران را نقد و تحلیل کند، موفق و موثر است.
کریم عظیمی ججین با بیان برخی از تجربه‌های خود به عنوان مدرس در دوره‌های آموزش داستان و نمایشنامه‌نویسی بیان کرد: هنرجو قبل از هر چیزی باید دستور زبان فارسی، نکات ویرایشی و چگونه خواندن و مطالعه صحیح را بداند و بعد حوزه فکری و اندیشه خود را گسترش دهد. تا وقتی که یک نویسنده نتواند صاحب تفکر باشد، نمی‌تواند اثری ماندگار و زیبا خلق کند.
توجه به داشته‌های بومی، اساس کار یک نویسنده است
این نویسنده و پژوهشگر توجه به داشته‌های بومی و مطالعه و تجریه و تحلیل متون کهن را از مهمترین فاکتورها برای نویسنده شدن دانست و اضافه کرد: فکر نویسنده را باید به آنچه در فرهنگ و اقلیم او موجود است، گشود، مثلاً در بین نویسندگان اردبیل مد شده تنها عنصر برف و گرگ اقلیم این خطه را شکل می‌دهد که کار غلطی است. ما در دوره‌های آموزشی خود تلاش می‌کنیم این مقوله را برای هنرجو باز کرده و او را به معرفی اقلیم خود آن طور که شایسته است، راهنمایی کنیم.
عظیمی ججین تاکید کرد: در کنار آموزش داستان‌نویسی ما نیاز به پژوهش بنیادین درباره داستان، تربیت و پرورش منتقد و ویراستار نیز داریم.
مدرس باشگاه داستان حوزه هنری اردبیل نیز در خصوص تاثیر کارگاه داستان‌نویسی بر پرورش نویسنده حرفه‌ای گفت: بیش از دو دهه است که روزهای دوشنبه به صورت مداوم کارگاه داستان‌نویسی در حوزه هنری برگزار می‌شود و از این دوره‌ها نویسندگان مطرح کشوری بیرون آمدند.
هنر نویسندگی با آموزش رشد می‌کند
سیدمحمود مهدوی با بیان اینکه نوشتن در ذات همه انسان‌ها وجود دارد، بیان کرد: اگر استعداد ذاتی در فرد وجود داشته باشد با آموزش تقویت می‌شود و از آنجا که اساس کار حوزه هنری کشف و پرورش استعدادها است، هر کسی می‌تواند وارد حوزه هنری شود و از آموزش و کارگاه‌های داستان نویسی بهره‌مند شود.
مدیر واحد آفرینش‌های ادبی حوزه هنری اردبیل دوشنبه‌های باشگاه داستان اردبیل را در سطح شمال‌غرب کم نظیر دانست و بیان کرد: این باشگاه محفل صمیمی برای نقد و بررسی داستان نویسندگان است و برای اینکه برآیند خوبی داشته باشد از سال گذشته سطح‌بندی صورت گرفت و کسانی که نیاز به آموزش مبانی دارند به دوره آموزشی جداگانه‌ای در حوزه هنری معرفی می‌شوند.
این نویسنده اضافه کرد: طی دو دهه کار تدریس داستان‌نویسی به این نتیجه رسیدم که برای یک نویسنده خلاق شدن باید رغبت و علاقه داشت چرا که ادبیات داستانی مبحث فنی و هنری است و همزمان با آموزش اصطلاحات فنی باید هنر خلاقیت در نویسنده وجود داشته باشد.
این مدرس و نویسنده در پاسخ به این سوال که چرا بیشتر حاضران در دوره‌های داستان‌نویسی را زنان تشکیل می‌دهند، بیان کرد: بله در دوره‌های ما بانوانی که در دهه‌های پنجم و ششم زندگی خود هستند، یعنی به نوعی به فراغت شغلی و فکری در زندگی خود رسیده‌اند، بیشتر حضور می‌یابند. هر چند این موضوع نیاز به تحقیق و پژوهش علمی دارد، از طرفی به نظر می‌رسد مردان به دلیل مشغله کاری نمی‌توانند در این نوع دوره‌ها شرکت کنند.
مهدوی تقویت زبان و نثر نویسندگان در زبان ترکی و توجه به بومی‌نویسی را از اولویت‌های باشگاه داستان‌نویسی در سال‌های اخیر عنوان کرد.
کارگاه‌های داستان‌نویسی بازخورد لازم را ندارند
یکی از نویسندگان پیشکسوت اردبیلی در پاسخ به این سوال که آیا دوره‌های داستان‌نویسی در اردبیل جوابگوی نیازهای یک نویسنده خلاق شده است، گفت: از خیلی سال‌ها پیش در کارگاه‌های داستان‌نویسی اداره ارشاد و حوزه هنری هم شاگرد و هم مدرس بودم و بسیاری از داستان‌نویسان در دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی شرکت کرده‌اند ولی متاسفانه بازخورد قابل قبولی نداشتیم چرا که آموزش‌ها در همان ترم اول به اتمام رسیده و از هنرجو به صورت جدی کار داستانی طلب نشده است. مگر در مواردی که فرد واقعاً استعداد داشته و مورد حمایت قرار گیرد. تا زمانی که داستان‌نویس و مربی کارشان را جدی نگیرند، این وضعیت ادامه دارد.
توران قربانی حضور در دوره‌های کشوری را نیز برای هنرجوی بومی ضروری دانست و بیان کرد: بهره‌مند شدن از آموزه‌های اساتید نیاز به آزمون بین داستان‌نویسان استانی دارد.
به عقیده وی یک نوآموز برای فراگیری داستان باید ابتدا به مراکز دولتی مراجعه کند چرا که امکانات فراگیری فراهم است و سردرگم نمی‌شود و سپس با ارائه اثر توسط کارشناسان سطح بندی شوند و بعد به کارگاه‌های معتبر نقد داستان راه یابد.
به گفته این نویسنده، در داوری‌ها که برای جشنواره‌های داستان حضور داشتم، متوجه شدم اردبیل نویسنده‌های خوبی دارد، بویژه در نگارش آثار ترکی و بومی خیلی از افراد، خودجوش داستان‌هایی در سطح بالا می‌نویسند. به نظر می‌رسد یک حرکت و همت جمعی از طرف مسئولان و مطالبه‌گری از سوی داستان‌نویس می‌تواند این درخت را به رشد و ثمر برساند.
استعداد حرف اول را در نویسندگی می‌زند
قربانی اضافه کرد: برای یک نویسنده خلاق شدن استعداد حرف اول را می‌زند و اگر استعداد نباشد صدها جلسه آموزش به درد نویسنده نمی‌خورد. در اصل کارگاه و آموزش درصد اندکی در نویسنده شدن نقش دارد چرا که در آموزش حرف‌ها یکی است و تنها نوع انتقال مفاهیم و قواعد از طرف اساتید فرق می‌کند. پس تداوم در مطالعه و کتابخوانی، نوشتن روزانه، گسترش دایره واژگان و شناخت زندگی شاهکار نویسان ایران و جهان باید در اولویت کار اهل قلم باشد.
یکی از هنرجویان دوره‌های نویسندگی در اردبیل نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا اظهار کرد: پنج سال است که در کارگاه‌ها شرکت می‌کنم و در این کارگاه‌ها تنها یک استاد حضور می‌یابد و همه ساله همان مباحث تکراری مطرح می‌شود. به نظرم در کنار داستان نویسی باید از اساتید جامعه شناسی، روانشناسی و باستان شناسی نیز استفاده شود تا دید و فکر نویسنده گسترش یابد.
بومی‌نویسی در دوره‌های داستان نویسی تقویت شود
مریم نیکنام بیان کرد: نوشتن از فرهنگ و رسم و رسوم هر منطقه همان بومی نویسی در کارگاه‌ها و دوره‌های آموزش داستان‌نویسی باید تقویت شود و برگزاری اردوهایی همچون بازدید از روستاها و مکان‌های تاریخی و معرفی کتاب در این زمینه می‌تواند موثر باشد.
هنرجوی دیگری نیز بر استفاده از اساتید مختلف در دوره‌های داستان‌نویسی اردبیل تاکید و عنوان کرد: هر چه دوره‌ها از مقدماتی تا پیشرفته به طور مداوم برگزار شود و تمرین‌های متفاوت توسط هنرجو انجام و نقد و تحلیل آثار صورت بگیرد، این دورها نتیجه بخش می‌شود.
نیره محرمی رنجبر با بیان اینکه با شرکت در باشگاه داستان حوزه هنری اردبیل به صورت حرفه‌ای به کار نوشتن مشغول شده است، عنوان کرد: علاقه، مطالعه مداوم و همت خود نویسنده لازمه حرفه نویسندگی است.
می‌توان گفت فرایند نویسنده شدن بسیار زمان‌بر است و هر کسی که وارد این عرصه می‌شود باید از محضر اساتید با تجربه کسب علم کند و استعداد و ذوق خود را با تلاش مداوم پرورش دهد. همچنین از طریق جلسات آموزش اصولی و تحلیل و نقد آثار می‌توان به نویسندگان بیشتری آموزش داد تا بلکه به تدریج فرایند خلق نویسنده اتفاق بیفتد.
از طرفی دوره‌های آموزشی در سطح بالا و مداوم تنها اختصاص به مرکز استان دارد و علاقه‌مندان به هنر نویسندگی در دیگر شهرهای استان از این نعمت محروم هستند.
به گفته برخی از داوران جشنواره‌های داستان نویسی، گاهی آثاری از نویسندگان شهرهای مشگین شهر، پارس آباد و خلخال و گرمی به دست ما رسیده که بسیار حرفه‌ای نوشته شده بودند که نشان می‌دهد با کمی دوره دیدن می‌توانند نویسندگان مجرب و صاحب نامی باشند؛ اما متاسفانه عدم دسترسی آنان به اساتید مجرب و نقد آثارشان، از ادامه کار نویسندگی باز می مانند.
بحث در مورد خروجی دوره‌های آموزش ادبیات داستانی بسیار گسترده است، ولی نکته مشهود این است که برای بهینه‌سازی این نوع دوره‌ها در استان اردبیل فراگیری روش‌های نوین یا متفاوت و دانش‌اندوزی از طرف موسسه‌ها و اساتید، تولید و افزایش کتب آموزشی، تربیت مدرس داستان‌نویسی و منتقد داستان می‌تواند از جمله موضوع‌های مهم در موفقیت و بازدهی کار تربیت نویسنده باشد.
نظر شما