سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه خداوردی: اسباب‌بازی‌ها تنها وسیله‌ای برای سرگرمی نیستند؛ آن‌ها ابزارهای آموزشی، فرهنگی و حتی تاریخی‌اند که در شکل‌گیری شخصیت و خلاقیت کودکان نقش دارند. بااین‌حال، پژوهشی جامع که این دنیای گسترده را به‌صورت نظام‌مند بررسی و طبقه‌بندی کند، کمتر دیده شده است.
غلامعلی کیومرثی با پژوهشی چندساله، این خلأ را پر و «دانشنامه اسباب‌بازی‌ها» را در پنج جلد تدوین کرده است؛ اثری که اکنون در میان نامزدهای جایزه کتاب سال در بخش «کلیات» قرار دارد.
در گفت‌وگویی با او، درباره روند تدوین این اثر، چالش‌های تحقیقاتی و جایگاه دانشنامه‌نویسی در حوزه کودک و نوجوان صحبت کردیم. این گفت‌وگو را در ادامه می‌توانید بخوانید:
- آقای کیومرثی، کتاب «دانشنامه اسباب‌بازی‌ها» به چه موضوعاتی می‌پردازد؟ این اثر چه بخش‌هایی از دنیای اسباب‌بازی را شامل می‌شود و آیا تمرکز آن بیشتر بر تاریخچه، فرهنگ، طراحی است یا جنبه‌های دیگری از اسباب‌بازی؟
این دانشنامه اولین کتابی است که به بررسی و طبقه‌بندی اسباب‌بازی‌ها و معرفی هر گروه از آن‌ها پرداخته است. این دانشنامه در پنج جلد و سه هزار و ۷۸۵ صفحه تألیف و تدوین شده است.
در جلد اول دانشنامه، نخست به اختصار اهمیت و نقش بازی‌ها در تعلیم و تربیت از جنبه‌های مختلف بررسی شده است. آنگاه درباره تاریخچه، اهمیت و کارکردهای تربیتی و آموزشی اسباب‌بازی‌ها به تفصیل بحث شده است. در بخش‌های بعدی، انواع طبقه‌بندی اسباب‌بازی‌ها در دنیا بررسی شده و نهایتاً یک طبقه‌بندی خاص که توسط خودم مطرح شده، کلیه اسباب‌بازی‌های دنیا در ۲۰ طبقه و گروه به تفصیل بررسی و معرفی شده است.
این گروه‌ها عبارت‌اند از: گروه فکری و هوشی، گروه آموزشی و علمی، گروه ساختنی‌ها و خلاقه، گروه فرهنگی و هنری، گروه بازی‌های رومیزی، گروه سرگرمی و تفننی، گروه حرکتی و ورزشی، گروه الکترونیکی و رایانه‌ای، گروه رباتیک و هوشمند، گروه عروسک‌ها و ماسک‌ها، گروه وسایل نقلیه و بار، گروه ماشین‌های صنعتی، گروه وسایل هوایی و فضایی، گروه وسایل خانه، گروه وسایل شغلی و کاری، گروه وسایل شهری، گروه وسایل صوتی و موسیقی، گروه وسایل جنگی و نظامی، گروه سنتی و قدیمی و سایر اسباب‌بازی‌ها.
در هر گروه از اسباب‌بازی‌ها ابتدا به تاریخچه مختصر آن‌ها توجه شده و بعد کلیه اسباب‌بازی‌های موجود هر گروه در دسته‌های مختلف همراه با شرح و نمونه تصویر معرفی شده است.
- فرایند تألیف و انتشار این دانشنامه چقدر زمان برد؟ از مرحله گردآوری اطلاعات تا چاپ نهایی، با چه چالش‌هایی روبه‌رو بودید و چه مراحلی را طی کردید؟
جرقه اولیه این کار از آنجا شکل گرفت که مؤسسه ماه‌پیشونی که دارای فروشگاه‌های زنجیره‌ای در زمینه عرضه کتاب‌های کودک و نوجوان و اسباب‌بازی‌های این قشر از جامعه است از من درخواست کردند که یک فهرست به منظور طبقه‌بندی اسباب‌بازی‌های این فروشگاه‌ها تهیه کنم.
وقتی وارد این موضوع شدم و تحقیق را شروع کردم با دنیای گسترده‌ای از اسباب‌بازی‌ها روبه‌رو شدم که تا آن موقع اسم بسیاری از این وسایل بازی حتی به گوشم هم نخورده بود. قرار بود این فهرست در حدود ۴۰ یا ۵۰ صفحه باشد؛ اما با ورود به موضوع و بررسی اسباب‌بازی‌ها کار به اینجا رسید که تبدیل به یک دانشنامه چند هزار صفحه‌ای شد. تمامی مراحل تحقیق، تهیه مطالب و تدوین و حتی تایپ و گردآوری و آماده‌سازی تصاویر را خودم انجام داده‌ام و در طی بیش از چهار سال کار فشرده با روزی ۶ تا ۸ ساعت انجام شده است.
چاپ این مجموعه نیز با کوشش و تلاش‌های ارزنده مؤسسه ماه‌پیشونی صورت گرفت. این مجموعه به‌دلیل داشتن تصاویر رنگی فراوان، ناگزیر در کاغذ اعلا با چاپ رنگی انجام شده است.
چالش اصلی تهیه این دانشنامه، نداشتن منابع اولیه در این زمینه بوده است. تا آنجا که من می‌دانم هیچ مرجع قابل استنادی در این زمینه جز سایت‌های معرفی اسباب‌بازی‌ها وجود ندارد. یکی دو کتاب هم که در این زمینه منتشر شده بیشتر به مباحث نظری اسباب‌بازی‌ها پرداخته است. البته «دانشنامه اسباب‌بازی‌های تهران» که کانون منتشر کرده است، تنها مرجعی بوده که در زمینه اسباب‌بازی‌های سنتی تا حدودی از آن بهره گرفته‌ام.
مشکل دیگر دست‌تنهابودن خودم و اتکا به تلاش فردی بوده است که کار را طولانی کرد. گرانی انتشار مجموعه، چالش دیگری است که تهیه آن را برای کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی‌هنری دشوار کرد و چاپ آن هم حدود دو سال به طول انجامید.
- به‌طور کلی، ارزیابی شما از جایگاه و وضعیت دانشنامه‌نویسی در حوزه کودک و نوجوان چیست؟ به نظر شما، چقدر این گونه آثار در شناخت و توسعه فرهنگ اسباب‌بازی و دنیای کودکان مؤثر هستند؟
ابتدا باید عرض کنم که درست است که نام این اثر، «دانشنامه اسباب‌بازی‌ها» است؛ اما این کتاب یک دائره‌المعارف است و مخاطب اصلی آن تولیدکنندگان اسباب‌بازی‌ها و فروشگاه‌های این دسته از محصولات فرهنگی هستند.
البته به نظر من این دانشنامه برای کلیه مربیان و کارشناسان حوزه تعلیم و تربیت کودک و نوجوان مناسب است. وجود این دانشنامه در کتابخانه‌های کودک و نوجوان و مراکز فرهنگی‌هنری نظیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، این فرصت را به آن‌ها می‌دهد که از اسباب‌بازی‌ها به‌عنوان مهم‌ترین وسیله آموزشی و تربیتی در کلیه مراحل رشد از خردسالی تا نوجوانی استفاده کنند.
قابل ذکر است که خلاصه این چند هزار صفحه و پنج جلد را در یک کتاب و در حدود ۴۵۰ صفحه تهیه کرده‌ام که هدف آن آشناکردن والدین و مربیان با دنیای اسباب‌بازی‌هاست. البته برای چاپ و نشر این کتاب هنوز ناشری را پیدا نکرده‌ام. از آنجا که تهیه این دانشنامه برای افراد عادی به‌علت گرانی مقدور نیست، توصیه من این است که خلاصه این پنج جلد می‌تواند برای این‌دسته از مخاطبان راهگشا در تهیه و به‌کارگیری اسباب‌بازی‌ها برای فرزندان و مربیان باشد.
در مورد جایگاه دانشنامه‌نویسی برای کودکان و نوجوانان باید عرض کنم که این یک ضرورت مهم فرهنگی است که در زمینه‌های مختلف جای کار دارد.
البته این دانشنامه، اولین گام در این زمینه است و قطعاً کاستی‌های فراوانی دارد و امیدوارم که پژوهشگران و کارشناسان فرهنگی و هنری در حوزه کودک و نوجوان، آن را به‌عنوان یک آغاز در نظر بگیرند و با گوشزد نواقص آن در جهت تکمیل و ادامه کار من را یاری کنند.
نظر شما