سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - یاشار هدایی، عضو شورای کتاب کودک‌: نوشتن معرفی برای کتابی که چندین‌بار تجدید چاپ شده، تلاشی دیرهنگام است. چنین کتاب‌هایی بی‌نیاز از معرفی‌اند؛ مثل مجموعه چهارجلدی «گروه ۱+۵» که به‌تازگی به چاپ ششم رسیده است؛ اما با توجه به گروه سنی مخاطب، یعنی کودکان هفت تا ۱۲ ساله و همچنین، فاصله زمانی بین چاپ اول تا چاپ ششم یعنی سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۳، می‌توان گفت چاپ ششم مخاطبانی کاملاً جدید خواهد داشت. خوانندگان چاپ ششم، به هنگام چاپ نخست، هنوز به دنیا نیامده بودند و خوانندگان چاپ نخست، اکنون از دوره کودکی گذر کرده و به نوجوانی و حتی جوانی رسیده‌اند. از این‌رو بازگشت «گروه ۱+۵»، بازگشتی به‌هنگام است و معرفی این مجموعه برای مخاطبان جدید، انگیزه‌ای است که بر ایراد دیرهنگامی معرفی می‌چربد.

مجموعه «گروه ۱+۵» که کتاب‌های فندق (واحد کودک نشر افق) منتشر کرده، روایتی است از گروهی از کودکان کم‌وبیش هم‌سن‌وسال که ساکن یک مجتمع مسکونی‌اند و در خلال زندگی روزمره، با موقعیت‌های عجیب‌وغریب و در عین حال معماگونه‌ای مواجه می‌شوند. نام کتاب‌های این مجموعه عبارت‌اند از: «جشن تولد پردردسر»، «مردی که خودش را پیدا کرد»، «جنازه … با اجازه»، و «بیز … بیز … بیزینس».

مجموعه «گروه ۱+۵» را می‌توان با چند ویژگی معرفی کرد:

۱- طنز از ویژگی‌های بارز این مجموعه است. فرهاد حسن‌زاده قلمی طناز دارد. این ویژگی حتی در کتاب‌هایی از او نیز که طنز نیستند، قابل تشخیص است؛ اما این طنازی در مجموعه «گروه ۱ + ۵» به اوج خود می‌رسد؛ چندان‌که این مجموعه طنز کلامی و طنز موقعیت را باهم دارد.

۲- فرهاد حسن‌زاده دست به چینش رخدادهای داستانی در بستری از زندگی روزمره اما در پیوند بازی زده است. چنین چینشی در طرح داستانی هوشمندانه است؛ چراکه «در زندگی بازی کردن» و «با بازی زندگی کردن» سبک زیست کودکانه است. درآمیختگی بازی و زندگی در این اثر نیز به گونه‌ای است که نمی‌توان این دو را به‌راحتی از هم تفکیک کرد. در نتیجه این اثر بازنمودی موفق از زیست کودکانه است.

۳- جهان داستانی در این اثر به تمامی متعلق به مخاطب کودک است. ورود گهگاه نویسنده به این جهان داستانی نیز شگرد و ابزاری است برای تأکید بر همین استقلال، البته به زبان طنز. شخصیت‌های اصلی داستان یعنی اعضا گروه ۶نفره همگی خلاقیت دارند. آن‌ها سوژه‌هایی‌اند که عاملیت دارند و گره‌های داستانی به دست خود آن‌ها گشوده می‌شود. آن‌ها نه تسلیم وقایع هستند و نه دنباله‌رو چشم‌وگوش بسته بزرگ‌سالان داستان. گره‌های داستانی یک‌به‌یک با چاره‌اندیشی و کنش‌های عملی و ذهنی آن‌ها گشوده می‌شوند.

۴- داستان‌ها شامل مجموعه رخدادهایی است که در پیرامون گروهی از کودکان کم‌وبیش هم‌سن‌وسال رخ می‌دهد. گروه هم‌سالان نقش مهمی در رشد شناختی کودکان دارند و عضویت در چنین گروه‌هایی برای کودکان لذت‌بخش است. وجود این گروه هم‌سالان با دو موضوع دیگر نیز مرتبط است: نخست، با مخاطب‌های اثر یعنی کودکان هفت تا ۱۲ ساله و دوم، با کنش شخصیت‌های اصلی داستان یا همان گروه ۶نفره. این کنش‌ها را می‌توان به‌صورت طیفی در نظر گرفت که در یک سر طیف کنش‌های حسی‌حرکتی قرار دارند و در سر دیگر طیف، کنش‌های ذهنی. کنش‌های حسی‌حرکتی با پیرنگ توأم با بازی اثر مناسب‌اند و کنش‌های ذهنی با کارکردهای شناختی اثر مرتبط هستند.

۵- یکی از کارکردهای «گروه ۱+۵» تقویت شناخت اجتماعی است. این ویژگی را می‌توان با رویکرد تئوری ذهن ( Theory of mind) که در ذیل بحث شناخت اجتماعی می‌گنجد، تحلیل کرد. دانش و شناخت کودک از دنیای اجتماعی پیرامون، وابسته به درک او از خود و «دیگری» در بافت‌های اجتماعی است. داستان‌های این مجموعه مملو از موقعیت‌هایی است که اعضای ۶نفره گروه، ناگزیر از درک احساسات و علائق و نیت‌های خود و دیگری‌اند. آن‌ها مدام در حال ذهن‌خوانی‌اند و با خوانش ذهن دیگری از «خودمحوری» فاصله می‌گیرند و به «میان واگرایی» می‌رسند. آن‌ها در این گذر، با ابزار حدس و گمان به قبض و بسط باورهای خود دست می‌زنند و وارد مرحله «دیدگاه‌گیری» می‌شوند و مسائل را از پرسپکتیو دیگری و دیگران می‌نگرند. صحنه و لوکیشن‌هایی چون خانواده، مجتمع مسکونی، کوچه و خیابان در این مجموعه چهارجلدی، بافت‌های اجتماعی مناسبی برای تمرین شناخت اجتماعی‌اند.

۶- اعضای «گروه ۱+۵» در خلال رخدادهای داستانی مدام در موقعیت‌هایی قرار می‌گیرند که ناچار از «تصمیم‌گیری» و «انتخاب کردن» و «حل مسئله» هستند. این موارد در زمره مهارت‌هایی‌اند که در ذیل مفهوم «کارکردهای اجرایی مغز» ( Executive functions) تعریف می‌شوند. رشد و تقویت تدریجی کارکردهای اجرایی مغز با رشد تدریجی بخش‌هایی از مغز مثل «قشر پیشانی و پیش پیشانی مغز» که به «فرمانده‌ی اجرایی مغز» معروف‌اند، هم‌سو است. این رشد شناختی‌مغزی وابسته به تجربه‌اند. رشد کارکردهای اجرایی مغز به‌تدریج از سال‌های نخست کودکی آغاز می‌شود و در ۱۲ سالگی می‌تواند کامل شود؛ چندان‌که به اندازه یک فرد بزرگ‌سال، آن‌ها را به کار ببندد. مخاطب در مجموعه «گروه ۱+۵» با تجربه شخصیت‌های داستان در تصمیم‌گیری‌ها و انتخاب‌ها و گره‌گشایی‌ها شریک می‌شود. تقویت کارکردهایی اجرایی مغز حاصل این مشارکت است.

مجموعه چهارجلدی «گروه ۱+۵» نوشته فرهاد حسن‌زاده با تصویرگری زینب حسینی را کتاب‌های فندق (واحد کودک نشر افق) منتشر کرده است.