سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - دنیا صفائی کتابدار آموزشگاهی و دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز: این روزها زمزمه‌هایی از احیای پست کتابدار آموزشگاهی پس از ۱۵ سال در مدارس به‌گوش می‌رسد، که می‌تواند نقطه عطفی در مسیر ارتقای سطح آموزشی و فرهنگی مدارس قرار گرفته و نیز نقشی اساسی در تحول کیفیت یادگیری در مدارس ایفا کند. اما این سوال به ذهن متبادر میشود که چرا احیای پست کتابدار تا این اندازه اهمیت دارد و چگونه می‌تواند به بهبود فضای آموزشی کمک کند؟
برای درک بهتر این ضرورت، ابتدا باید به مشکلات ناشی از حذف پست کتابدار آموزشگاهی پرداخته و سپس به توانمندی‌های کتابداران، ابلاغ سند ملی خواندن و نقش کتابداران آموزشگاهی در تحقق اهداف آن، پرداخته شود.
حذف پست کتابدار آموزشگاهی و تبعات آن
در اواخر دهه ۱۳۸۰، به دلایلی که درستی آن مشخص نشد، پست کتابدار آموزشگاهی از مدارس حذف شد. این تغییر نه تنها به کاهش کیفیت خدمات کتابخانه‌ای در مدارس منجر شد، بلکه زمینه نبود فرد متخصصی که بتواند به مدیریت منابع آموزشی پرداخته و برنامه‌های تخصصی برای ارتقای مهارت‌های مطالعه و پژوهش دانش‌آموزان را طراحی کند، ایجاد کرد. در نتیجه، مدارس با مشکلاتی نظیر بی‌توجهی به فرآیندهای کتابخانه‌ای، کمبود منابع آموزشی، عدم استفاده بهینه از کتاب‌ها و دیگر مواد مطالعاتی مواجه شدند.
هر چند در این راستا، معلمان و معاونان پرورشی زحمات زیادی کشیدند تا کتاب و کتابخانه در اذهان دانش‌آموزان فراموش نشود،، اما به هر حال، کتابخانه‌ها، کتاب و کتابخوانی کم‌کم به حاشیه رفت و آن‌گونه که شایسته‌اش بود، مورد توجه قرار نگرفت. روندی قابل پیش‌بینی که به نظر می‌رسید به علت نبودن چنین پست و جایگاهی در مدارس، کاملاً طبیعی باشد.
این فقدان کتابدار آموزشگاهی، به‌ویژه در مدارس متوسطه و دبیرستان‌ها، چه بسا باعث شد که دانش‌آموزان در بسیاری از موارد از مهارت‌های پژوهش و استفاده از منابع غنیِ علمی محروم بمانند. از سوی دیگر، بسیاری از دانش‌آموزان حتی به دلیل نبود دسترسی به مشاوره‌های صحیح کتابداران، قادر به انتخاب کتاب‌های مناسب و یا انجام پژوهش‌های مؤثر نباشند.
توجه به توانمندی‌ها و ظرفیت‌های کتابداران
کتابداران آموزشگاهی علاوه بر مدیریت کتابخانه، توانمندی‌های خاصی دارند که می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر فرآیند آموزش و یادگیری در مدارس بگذارد. این افراد در طول دوران تحصیل در دانشگاه‌ها، توانمندی‌های زیادی را کسب کرده‌اند که اکنون در مدارس و در کتابخانه‌های آموزشگاهی به خوبی می‌توانند آن‌ها را به مرحله اجرا درآورند.
کتابداران آموزشگاهی با فناوری‌های اطلاعاتی، ارتباطی و ابزارهای دیجیتال به خوبی آشنا هستند و توانایی به‌کارگیری و استفاده از انواع منابع اطلاعاتی (اعم از کتاب، مجلات، و منابع چندرسانه‌ای) را دارند و با تفکر انتقادی خود می‌توانند به تحلیل و ارزیابی امور و فعالیت‌ها بپردازند؛ این افراد نه تنها مسئول هدایت و ساماندهی منابع کتابخانه‌ای و ارائه خدمات اطلاعاتی هستند، بلکه به خوبی می‌توانند هم به طراحی برنامه‌های فرهنگی، تفریحی و تفننی بپردازند و هم به‌عنوان مشاوران آموزشی و پژوهشی نقشی کلیدی را در مدارس ایفا کنند.
سند ملی خواندن و احیای پست کتابدار آموزشگاهی
بدون شک، یکی از اسناد مهمی که در سال‌های اخیر به تصویب رسیده، سند ملی خواندن است که هدف آن ارتقاء سطح خواندن و مطالعه در کشور است. این سند نه تنها به وزارت آموزش و پرورش، بلکه به دستگاه‌های اجرایی و سازمان‌های مختلفی ابلاغ شده و آن‌ها را متولی اجرای آن در نظر گرفته است. یکی از محورهای اصلی این سند، ایجاد شرایطی است که دانش‌آموزان به‌طور فعال و مستمر در فرآیند خواندن و مطالعه مشارکت داشته باشند. در این راستا، ایجاد «زنگ خواندن» و طراحی برنامه‌های ویژه برای ترویج مطالعه در مدارس یکی از اساسی‌ترین اقداماتی است که باید در دستور کار قرار گیرد.
در این راستا، احیای پست کتابدار آموزشگاهی می‌تواند نقشی اساسی در پیاده‌سازی این سند در مدارس داشته باشد. کتابداران آموزشگاهی در این زمینه می‌توانند در جنبه‌های مختلفی به کمک معلمان و مدیران مدارس بشتابند. به عبارت دیگر، کتابداران آموزشگاهی نه‌تنها به‌عنوان مدیران منابع کتابخانه‌ای عمل می‌کنند، بلکه با داشتن توانمندی‌های تخصصی در زمینه‌های مختلف آموزشی، می‌توانند به‌طور مستقیم در فرآیند پیاده‌سازی سند ملی خواندن در مدارس، کمک کنند.
فواید احیای پست کتابدار آموزشگاهی در راستای سند ملی خواندن
احیای پست کتابدار آموزشگاهی می‌تواند اثرات مثبت و ملموسی در فضای آموزشی مدارس داشته باشد. برخی از فوایدی که با بازگشت این پست، می‌توان به آن امیدوار بود، متشکل از:
۱. تقویت تعامل و مشارکت دانش‌آموزان:
حضور کتابدار در مدارس باعث میشود تا دانش‌آموزان فرصت بیشتری برای بحث و تبادل نظر پیرامون کتاب‌ها و موضوعات مختلف داشته باشند. این امر به تقویت مهارت‌های ارتباطی و تفکر انتقادی آنان کمک می‌کند و از تک‌گویی و متکلم وحده بودن در کلاس‌ها جلوگیری می‌کند.
۲. ایجاد محیط آموزشی پویا:
کتابداران با طراحی و اجرای برنامه‌های مختلف، فضایی پویاتر در مدارس ایجاد می‌کنند که موجب تقویت شور و اشتیاق در محیط‌های آموزشی می‌شوند.
۳. توسعه مهارت‌های اجتماعی و فرهنگی:
فعالیت‌های کتابخانه‌ایِ تحت نظارت کتابداران می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند تا مهارت‌های اجتماعی و فرهنگی خود را توسعه دهند، با کتاب‌های مختلف آشنا شوند و به دنیای وسیع‌تری از اطلاعات دست پیدا کنند.
۴. آموزش مهارت‌های پژوهشی: کتابداران می‌توانند کارگاه‌های آموزشی برگزار کرده و به دانش‌آموزان اصول پژوهش، جستجو در منابع علمی و نحوه استفاده از اینترنت و منابع دیجیتال را آموزش دهند. این مهارت‌ها برای موفقیت تحصیلی و حتی شغلی دانش‌آموزان در آینده کاملاً ضروری است.
۵. ترویج فرهنگ مطالعه مفید:
کتابداران می‌توانند با برگزاری جلسات مطالعه گروهی، نقد کتاب و تشویق دانش‌آموزان به خواندن کتاب‌های متنوع، فرهنگ مطالعه را در مدارس ترویج کنند. و این امر به ارتقای تفکر انتقادی و مهارت‌های تحلیلی دانش‌آموزان کمک می‌کند.
۶. پشتیبانی از معلمان در برنامه‌ریزی درسی:
کتابداران می‌توانند به معلمان در انتخاب منابع آموزشی مناسب، طراحی برنامه‌های آموزشی متنوع و ارائه پیشنهادات در مورد کتاب‌های مکمل دروس کمک کنند.
۷. برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های فرهنگی و کتابخوانی:
ایجاد برنامه‌هایی مانند «زنگ خواندن» یا «جشنواره‌های کتابخوانی» با کمک کتابداران، می‌تواند شور و اشتیاق دانش‌آموزان را برای خواندن کتاب‌های مختلف برانگیزد و فضای آموزشی را از حالت تک‌گویی معلمان خارج کند. پس با احیای این پست و توجه به فعالیت‌های مؤثر کتابداران، می‌توان امیدوار بود که اهداف سند ملی خواندن در مدارس به‌طور عملی تحقق پیدا کند و در ادامه، سطح مطالعه و مهارت‌های خواندن در میان دانش‌آموزان افزایش یابد.
در پایان باید اذعان داشت که بازگشت پست کتابدار آموزشگاهی به مدارس، نه تنها گامی مؤثر در راستای ارتقای کیفیت آموزش و یادگیری است، بلکه فرصتی برای ایجاد فضایی شاداب و پرانرژی در مدارس ایجاد می‌کند. با حضور کتابداران آموزشگاهی، مدارس می‌توانند از قابلیت‌ها و توانمندی‌های این افراد بهره‌مند شده و فرآیندهای آموزشی خود را غنی‌تر، پویاتر و اثرگذارتر کنند. این امر، در نهایت به ارتقای سطح آموزشی کشور و تحقق اهداف سند ملی خواندن کمک خواهد کرد. امید است که در آینده‌ای نزدیک، شاهد احیای پست کتابدار آموزشگاهی در تمامی مدارس کشور باشیم.
نظر شما