به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ کتاب «در باب ابداع معنای عکس» نوشته آلن سکولا، یکی از آثار برجسته در زمینه تحلیل گفتمان عکاسی و نقش آن در ساخت و انتقال معناهای فرهنگی و اجتماعی است. این اثر ابتدا به‌عنوان مقاله‌ای در سال ۱۹۷۴ منتشر شد و سپس در مجموعه‌ای از مقالات و آثار تصویری تحت عنوان Photography Against The Grain: Essays and Photo Works ۱۹۷۳-۱۹۸۳ گردآوری شد. این کتاب که به مباحث نظری و انتقادی در مورد عکاسی می‌پردازد، نقش مؤثری در تبیین رابطه میان عکاسی و گفتمان‌های فرهنگی داشته است. ترجمه فارسی این کتاب، نخستین بار در سال ۱۳۷۷ در مجله عکسنامه منتشر شد و اکنون با بازنگری‌های اساسی، به شکلی کامل‌تر در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.

سکولا در این کتاب، عکاسی را نه فقط یک ابزار ثبت تصویر، بلکه به‌مثابه یک گفتمان فرهنگی مورد بررسی قرار می‌دهد. از نگاه او، معنای عکس مانند معنای هر پدیده دیگری در فرهنگ، به زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی وابسته است و هیچ عکسی به‌طور مستقل و بدون ارتباط با شرایط پیرامونی قابل‌درک نیست. گفتمان از نظر سکولا، نظامی از روابط است که مبادله اطلاعات را ممکن می‌سازد. این مبادله، همیشه در چارچوب محدودیت‌های خاصی انجام می‌شود که توسط قدرت‌های اجتماعی و سیاسی تعیین می‌شوند. به همین دلیل، گفتمان عکاسی نیز از این قاعده مستثنی نیست و محدودیت‌های آن، تأثیر مستقیمی بر معنای عکس دارد.

یکی از محورهای کلیدی کتاب، نقد مفهوم «بی‌طرفی» در عکاسی است. سکولا معتقد است که هیچ تصویری بی‌طرف نیست و تمام پیام‌های بصری حامل منافع، ایدئولوژی‌ها و ارزش‌های خاصی هستند. این امر به‌ویژه در عکاسی خبری و رسانه‌ای آشکارتر است، جایی که عکس‌ها معمولاً به‌عنوان ابزار تأیید قدرت‌های مسلط عمل می‌کنند. سکولا تاکید می‌کند که حتی در عرصه هنر والا نیز بی‌طرفی ادعایی وجود ندارد و این حوزه نیز تحت‌تأثیر ساختارهای اجتماعی و ایدئولوژیک قرار دارد.

سکولا به این نکته اشاره می‌کند که در جوامع پیشرفته صنعتی، اکثر پیام‌های بصری که در عرصه عمومی منتشر می‌شوند، توسط قدرت‌هایی ناشناس کنترل می‌شوند و امکان هر نوع خوانش انتقادی را محدود می‌سازند. او این وضعیت را چالشی برای مخاطبان و منتقدان می‌داند و از آنان می‌خواهد تا با نگاهی انتقادی به بررسی پیام‌ها و ساختارهای قدرتی که آن‌ها را پشتیبانی می‌کنند، بپردازند. یکی دیگر از مباحث مهم این کتاب، بررسی رابطه عکس و متن است. سکولا استدلال می‌کند که هیچ عکسی به‌تنهایی قادر به انتقال معنای کامل نیست و معنا همواره در ارتباط با متن‌های پنهان یا آشکار ساخته می‌شود. او اصطلاح «متن» را به‌طور گسترده به‌کار می‌برد و آن را به نظامی از نشانه‌ها و پیش‌فرض‌هایی اطلاق می‌کند که عکس در چارچوب آن‌ها معنا می‌یابد. از نگاه سکولا، هر عکس به‌نوعی یک پیام است، اما این پیام ناتمام است و خوانش آن به شبکه‌ای از شرایط اجتماعی و فرهنگی وابسته است. این دیدگاه، اهمیت زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی در درک تصاویر را برجسته می‌سازد و عکاسی را از یک ابزار صرف تصویربرداری به ابزاری پیچیده برای انتقال معنا و ایدئولوژی تبدیل می‌کند.

سکولا با استفاده از نظریه‌های انتقادی، عکاسی را به‌عنوان یک نظام گفتمانی تعریف می‌کند که روابط میان عناصر مختلف آن، نظیر عکاس، مخاطب و موضوع، تحت‌تأثیر محدودیت‌های گفتمانی است. او معتقد است که این محدودیت‌ها، هم مانع و هم امکان‌ساز معنا هستند. به بیان دیگر، هرچند گفتمان عکاسی معنای تصاویر را محدود می‌کند، اما در عین حال امکان شکل‌گیری معانی جدید را نیز فراهم می‌آورد.

در بخشی از کتاب، سکولا به بررسی کارکردهای رتوریکی عکس می‌پردازد و آن را به‌عنوان بخشی از یک استدلال تصویری معرفی می‌کند. از نظر او، گفتمان عکاسی مجموعه‌ای از روابط است که رتوریک تصاویر را تعریف و تنظیم می‌کند. این دیدگاه، عکاسی را از یک فعالیت ساده به یک ابزار پیچیده ارتباطی تبدیل می‌کند که در آن معنا در تعامل میان عکاس، تصویر و مخاطب ساخته می‌شود.

کتاب در باب ابداع معنای عکس اثری بنیادین برای علاقه‌مندان به عکاسی، نظریه‌های فرهنگی و مطالعات رسانه‌ای است. سکولا با تلفیق تحلیل نظری و تجربی، چشم‌اندازی چندلایه از عکاسی ارائه می‌دهد که آن را فراتر از یک فعالیت هنری یا حرفه‌ای می‌برد و به ابزاری برای بررسی روابط قدرت، فرهنگ و جامعه تبدیل می‌کند.

این اثر برای کسانی که به مطالعه عمیق‌تر در مورد نقش تصاویر در شکل‌دهی به افکار عمومی و انتقال ایدئولوژی‌های اجتماعی علاقه‌مند هستند، یک منبع ارزشمند محسوب می‌شود. همچنین، برای هنرمندان و عکاسان، این کتاب فرصتی است تا از منظر انتقادی به کار خود بنگرند و نقش اجتماعی و فرهنگی آن را بازبینی کنند.

در باب ابداع معنای عکس خوانندگان را به چالش می‌کشد تا از سطح ظاهری تصاویر فراتر رفته و به تحلیل زمینه‌ها و ساختارهایی که تصاویر در آن تولید و مصرف می‌شوند، بپردازند. این کتاب، نه تنها راهنمایی برای فهم عمیق‌تر عکاسی، بلکه ابزاری برای شناخت بهتر فرهنگ و جامعه معاصر است.

کتاب «در باب ابداع معنای عکس» نوشته آلن سکولا و ترجمه محمد نبوی در نوبت اول ۱۴۰۳ در ۶۴ صفحه به قیمت ۷۰ هزار تومان به همت انتشارات بی‌گاه منتشر شده است.