به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، آزاده حیدری مولف مجموعه ۳ جلدی «نمایه نامه تحلیل موضوعی سفرنامه‌های ترجمه شده سیاحان انگلیسی درباره ایران» در مراسم رونمایی از این کتاب که یکشنبه ۲۳ اردیبهشت در سی و پنجمین دوره نمایشگاه کتاب برگزار شد، گفت: ۲۰ سال پیش که دانشجوی کارشناسی ارشد بودم برای نخستین بار انجام این کار در ذهنم شکل گرفت چرا که برای پایان نامه‌ام نیاز داشتم تا به سفرنامه سیاحان مراجعه کنم، هنگام انجام این کار متوجه شدم که متاسفانه تاکنون کار جامعی برای نمایه‌سازی در این خصوص صورت نگرفته است. این مسئله برای ۱۰ سال در ذهن من باقی ماند تا سرانجام در سال ۹۳ تالیف این کتاب را آغاز کردم.

او افزود: در گام نخست به سراغ کتاب‌های موجود در این زمینه رفتم و سپس با مطالعه و نکته برداری سطر به سطر آن‌ها تلاش کردم تا اطلاعات لازم برای تالیف یک کتاب جامع را جمع آوری کنم. من برای انجام این کار به یک نرم افزار جامع نیاز داشتم که متاسفانه موجود نبود، اما سرانجام موفق شدم تا سال ۱۴۰۰، ۱۳۰ اثر در این زمینه را جمع آوری، دسته بندی و نمایه سازی کنم. هدفم از این کار ساختاربندی و کلیدسازی برای این گونه نوشته‌ها بود تا نمایه سازی خوبی صورت بگیرد، خوشبختانه در نهایت این کار انجام گرفت تا برای ۲۲۴ موضوع اصلی و صدها موضوع فرعی یک نمایه سازی جامع شکل بگیرد تا بتوان بسیاری از گوشه‌های تاریک و ناشناخته تاریخ را دید.

مولف کتاب ادامه داد: تلاش شد نمایه‌سازی خوبی برای شهرها، روستاها، مناطق جغرافیایی، آثار باستانی و… صورت بگیرد، نمایه‌های ما در این کار شامل ۵ بخش می‌شوند که همه آن‌ها با رعایت اصول و کدبندی انجام شده اند، در این کتاب ۱۳۰ کد و ۷۰۰ تصویر در نمایه‌ها داریم، در مجموع محققان می‌توانند بدون‌نیار به ۱۳۰ جلد کتاب سیاحان و تنها با مراجعه به این کتاب به همه خواسته‌هایشان برسند، من احساس می‌کنم وظیفه‌ای داشتم که انجام آن ۱۰ سال زمان برد و خوشبختانه به خوبی انجام شد.

شکرالهی: این اثر فاز نخست یک سلسله پژوهش بی نظیر است

احسان الله شکرالهی مدیر انتشارات کتابخانه مجلس در ادامه این مراسم گفت: شاید نخستین سوال برای بسیاری این است که چرا کتابخانه مجلس این کتاب را منتشر کرده است؟ پاسخ آن است که کتابخانه مجلس بر اساس اساسنامه اش کار پژوهشی انجام می‌دهد که شامل کار در حوزه‌های ایران شناسی، اسلام شناسی، پارلمانی و متن پژوهی است، هدف ما همواره این است که برای تکمیل کار در همه حوزه‌ها قدم برداریم. فراموش نکنیم که سفرنامه‌ها از مهم‌ترین جنبه‌های تاریخ پژوهی اند.

او افزود: این اثر فاز نخست از یک سلسله پژوهش است و ما در فازهای بعدی به پژوهش دیگر سیاحان از جمله سیاحان فرانسوی، ایتالیایی، آلمانی و روسی خواهیم پرداخت. ولی این گام اول ما است و امیدواریم در آینده بتوانیم کار را به انجام برسانیم.

رجبی: کتاب بسیاری از کاستی‌هایمان در تاریخ را جبران می‌کند

محمدحسن رجبی دوانی، پژوهشگر تاریخ هم در این مراسم درباره این اثر تازه انتشار یافته بیان کرد: همان طور که اطلاع دارید یکی از کمبودهای آشکار در زمینه ایران شناسی، کمبود منابع در عصر صفوی و قاجاری است که دلایل متعدد دارد، اما چند دلیل آن شاخص است، از آنجا که زندگی برای ایرانی‌ها در این دوره تاریخی یعنی صفوی تا قاجار به صورت روز مره بوده است احساس نیاز به تاریخ نگاری هم وجود نداشته است بنابراین مطالعه کتاب تازه منتشر شده از سیاحان یک عنصر مهمی است که می‌تواند زوایای پنهان آن دوره را نشان دهد، شاید البته برخی از این موارد جانبدارانه باشد، اما این مسئله نسبت به کل ماجرا چندان مهم نیست.

او در ادامه بیان کرد: یکی دیگر از دلایل اهمیت این کتاب را می‌توان در جایگاه نازل تاریخ نگاری برای ایرانی‌ها دانست چرا که ایرانی‌ها کمتر به تاریخ‌نگاری به خصوص در زمینه‌های اجتمایی، فرهنگی و اقتصادی توجه داشتند بنابراین این اثر می‌تواند تا حد زیادی این کمبود را جبران کند.

این استاد تاریخ در ادامه عنوان کرد: از پایان صفوی تا قاجار بسیاری از آثار ایران در حمله افغان‌ها و روس‌ها از میان رفت، به طور مثال در حمله افغان‌ها تمام اسناد آرشیو ملی که در چهل ستون بود از میان رفت و آنچه ماندگار شد توسط افراد در خانه‌ها حفظ شد، یا در مثال دیگر می‌توان گفت در سال ۱۳۳۰ قمری و در حمله روس‌ها به ایران که با اشغال شهر مشهد و به توپ بستن بارگاه امام رضا (ع) همراه شد، کتابخانه آستان قدس هم مورد دستبرد قرار گرفت، علاوه بر آن در حمله دوم روس‌ها هم مجموعه عظیم بقعه شیخ صفی غارت شد که ظاهراً آثار آن هم اکنون در جمهوری آذربایجان است.

رجبی دوانی ادامه داد: موضوع دیگری که اهمیت این کتاب را نشان می‌دهد یک مسئله تاریخی دیگر است یعنی انتقال بخش قابل توجه از منابع به اروپا توسط سفرا و دلالان، زیرا همواره یکی از ماموریت‌های افراد خارجی در ایران، شناسایی منابع خطی و انتقال به اروپا است، حال نمی‌دانم که آیا باید از این اتفاق خرده گرفت یا تحسین کرد چرا که بسیاری از آثار به همین دلیل حفظ شده است.

استاد تاریخ در ادامه بار دیگر با تاکید به کار بزرگ مولف کتاب ادامه داد: کار خانم حیدری بسیار اهمیت دارد، زیرا او به جای فکر به ارتقای شغلی یا قبول پست‌های مدیریتی سال‌های زیادی را صرف تحقیق و نوشتن کرده است. همچنین ایشان با چنگ و دندان پیگیر ماجرا شدند، البته دوستان دیگر هم در این راه یاری بسیاری رساندند، اما مهم‌ترین کار طراحی ساختار و تحلیل موضوعات بود، بنده در چند روزی که کتاب را در اختیار داشتم متوجه شدم نکته‌ای نبوده که در این کتاب مورد غفلت قرار بگیرد وحتی اگر شده یک خط هم به موضوعات اشاره کردند.

او افزود: تمام موضوعات رویدادها، مناسبات، اماکن و ابنیه و شخصیت‌ها اینجا در این کتاب ذکر شده‌اند، شاید حدود ۸۰-۹۰ موضوع در بحث تاریخ اقتصاد صفوی وجود دارد و به قاطعیت می‌گویم شاید در آینده بتوان صدها مقاله در این باره نوشت البته کار قبلی ایشان فهرست بندی نشریات کتابخانه مجلس بود که بسیار استاندارد و خاص بود، من با کتابخانه‌های زیادی در ارتباطم و چنین کاری صورت نگرفته بود، بنده معتقدم که اثر فعلی مولف یک کار ملی است، این کتاب حتی برای غیر ایرانی‌ها جذاب است، بنده معتقدم همین طور که در خصوص سیاحان انگلیسی کار صورت گرفته باید در خصوص دیگر سفرنامه‌ها هم تحقیق شود.

یاری: نمایه بندی صفویه تا آخر پهلوی متفاوت است

شهرام یاری پژوهشگر میراث فرهنگی هم دیگر سخنران این مراسم بود، او در ابتدای سخنانش گفت: ابتدا به کتابخانه مجلس و خانم حیدری تبریک می‌گویم، برای انجام این کاربه دانش زیادی نیاز است که بسیار ارزشمند است، این کتاب قطعاً به شناخت آن دوره خاص کمک می‌کند و امیدوارم با سفرنامه‌های بعدی که کار می‌شود یک مجموعه بزرگ در ایران صورت بگیرد، قطعاً به دلیل کار انجام شده در این کتاب کار پژوهش گران بعدی هم افزایش پیدا می‌کند و کیفیت بهتری خواهد داشت. علاوه بر این کار زحمت زیادی هم دارد.

او در ادامه افزود: همواره در ۱۲ سال گذشته به معماری این کار فکر کردم، نمایه بندی این کار بسیار مهم است در بخش اول تفکیک بر اساس کشورها است که معتقدم ایراداتی دارد، ایراد آن است که نمایه بندی صفویه تا آخر پهلوی متفاوت است و چسباندن آن‌ها کار دشواری است، دومین موضوع که به ذهن می‌رسد آن است که سفرنامه بر اساس شغل و سمت دسته بندی شود به خاطر اینکه مجموع مطالعات این دسته هم خانواده است همچنین معتقدم که باید در دوره بندی هم دقیق‌تر عمل کرد.

یاری ادامه داد: در این کتاب با نمایه و موضوع بندی فعلی برای بخش‌هایی، چون بنای تاریخی و … با مشکلاتی رو به رو هستیم، بنده معتقدم برای پژوهشگر مراجع به نمایه مهم است که سیر تاریخی حفظ شده باشد در حالی که برای نمایه بندی موضوعی حفظ روند مهم است. همچنین جدولی که برای سفرنامه‌ها درست شده است بر اساس دوره ورود زمان بندی شده در صورتی که بنده معتقدم باید بر اساس خروج سیاحان دسته بندی شود.

در ادامه این نشست و پس از وارد شدن برخی ایرادات از طرف شهرام یاری هر یک از حضار پاسخ‌هایی دادند، در ابتدا خود مولف کتاب یعنی نازنین حیدری گفت: تقسیم بندی از نظر مشاغل عملاً امکان ناپذیر است، چون با آدم‌های معمولی طرف نبودیم. از نظر بعد زمانی هم در جداول ابتدایی هم دوره خروج و هم دوره ذکر شده است، هچنین از نظر تقسیم بندی دلیل اصلی که انگلیسی‌ها انتخاب شده اند به دلیل آن است که آن‌ها نقش مهمی داشته اند. یکی از مشکلات برای تهیه این کتاب نبود نرم افزاری برای نمایه بندی است که متاسفانه به دلیل هزینه بالا میسر نبود و من نمایه گردشی آماده کردم.

احسان الله شکرالهی، رئیس انتشارات کتابخانه مجلس هم بیان کرد: همین اختلاف نظر و سلیقه‌ها که وجود دارد به طور عمیق‌تر در سازمان هم داریم، اینکه چیدمان چطور باشد و با نظر چه کسی سامان بگیرد یکی از موضوعاتی است که در کتابخانه مجلس وجود دارد و دقیقاً به همین دلیل برای سال‌ها انجام این کارهای صورت نمی‌گرفت با این حال بنده بر اساس تجربه پیشین معتقدم در نهایت این مولف است که باید تصمیم بگیرد چرا که جنبه‌هایی را می‌بیند که دیگران نمی‌بینند، انفاقا جلسات نقد به خاطر عظمت کار است ما در ادامه حتماً باید سراغ نرم افزار و سایت هم برویم.

او افزود: مولف از حضور اساتید بزرگی استفاده کرد این کار هم قطعاً نقایصی دارد که به مرور درست می‌شود مثلاً خیلی از سفرنامه‌ها به فارسی چاپ نشده یا حتی در انگلیس هم به صورت کتاب نیست که باید به مرور زمان مشکلاتش حل شود.

محمدحسن رجبی دوانی هم در پایان گفت: هر کار بزرگی که مسرور به سابقه نباشد خالی از ایراد نیست مخصوصاً کاری که ۱۰ سال زمان برده و طراحی شاکله‌ای است که مسیر را هموار می‌کند.

نمایشگاه کتاب ۱۴۰۳ تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت) ۱۴۰۳ (در محل مصلای امام خمینی (ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به صورت مجازی برگزار می‌شود.

اطلاعات کامل نمایشگاه کتاب ۱۴۰۳ تهران را اینجا بخوانید.