سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): بیست و یکمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران با حضور وزیر میراث‌فرهنگی و گردشگری، مدیرکل موزه ملی، رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، باستان‌شناسان و پژوهشگران در موزه ملی ایران برگزار شد. این مراسم با یادی از باستان‌شناسان پیشکسوت و بزرگان این عرصه کار خود را آغاز کرد و دو عنوان کتاب از مجموعه مقالات بیست و یکمین همایش باستان‌شناسی ایران نیز در این مراسم رونمایی شد.
جبرئیل نوکنده، رئیس کل موزه ملی ایران با اشاره به آنکه بیش از نیم قرن از برگزاری گردهمایی باستان‌شناسی ایران می‌گذرد، گفت: میزبان نمایشگاهی از یافته‌های کاوش‌های اخیر خواهیم بود و تا ۲۵ فروردین ادامه دارد که ۴۰۰ اثر از ۱۲ محوطه باستانی از دوره پارینه سنگی تاکنون را دربرمی‌گیرد.کشفیات باستان‌شناسی علاوه بر تولید علم، بستر پژوهشی را برای باستان‌شناسان فراهم می‌کند.
پژوهش‌های عمیق در باستان‌شناسی صورت نمی‌گیرد
سجاد علی بیگی، دبیر علمی گردهمایی و رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی نیز گفت: اگر شرایط این‌گونه پیش رود قطعاً بخشی از آثار باستانی و تاریخی به تاراج خواهد رفت. در حال حاضر بیشترین کاوش‌های باستان‌شناسی در پاسخگویی به استعلامات است و پژوهش‌های عمیق در این حوزه در کار نیست. از میان ۱۱۹ فعالیت میدانی در سال ۱۴۰۱ در مجموع ۳۰ گزارش برای ارائه آماده شده. در سال ۱۴۰۳ مجموعه مقالات منتشر خواهد شد.
تهیه و تدوین دستورالعمل مطالعات فرهنگی-تاریخی
نوروز رجبی، مشاور رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری درباره تهیه و تدوین دستورالعمل مطالعات فرهنگی-تاریخی در محدوده طرح‌های عمرانی و تهیه پیوست تخصصی میراث‌فرهنگی و روند اجرایی و گردش کار آن گفت: الزامات قانونی برای حفاظت از میراث وجود دارد. اما تاکنون اجرایی نشده در نهایت در دوره جدید تدوین و در ۲۳ مهرماه ۱۴۰۲ ابلاغ شد. فرآیند اجرایی نیز در ۲۶ دی ماه در ۵ ماده، ۲۴ بند و ۴۱ تبصره مصوب شد تا دیگر سلیقه‌ای عمل نشود. فقط یک گام باقی مانده تا هیات وزیران درخصوص فعالیت‌های عمرانی و لزوم عملیاتی کردن پیوست میراث را به مرحله اجرا بگذارند.
تخت جمشید کاخ یک شاه نیست بلکه خانه انسان‌هاست
حکمت‌الله ملاصالحی، استاد پیشکسوت گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران گفت: وقتی وارد رشته باستان‌شناسی شدم هرگز فکر نمی‌کردم که این رشته مرا با مرگ و سرچشمه همه چیز درگیر کند. بعدها فهمیدم که هسته باستان‌شناسی شناخت کردار انسان است و به ریشه و مسائل بنیادین توجه دارد.
او ادامه داد: اگر توجه بنیادین اتفاق بیافتد شرایط متفاوت خواهد بود. مرگ و زندگی در مفهوم درنمی‌آیند. باستان‌شناسی دانش منفعت نیست بلکه معرفت است. اما گاهی به اندازه‌ای برای ما بدیهی است که فراموش میکنیم. همانند آنچه درخصوص ایرانی بودنمان اتفاق می‌افتد، هیچ تمدنی در طلوع‌گاه دولت ملت خود به اندازه ایرانیان عصر هخامنشی به انسان نیندیشید. تخت جمشید، معبد آناهیتا یا دروازه ایشتار، کاخ یک شاه نیست بلکه خانه انسان‌هاست.
ملاصالحی تاکید کرد: باستان‌شناسی دانشی پیچیده است. اینکه آگاهی از اهمیت و حساسیت رشته‌ای که عمر خود را صرف آن کردیم داشته باشیم. اخلاق حرفه‌ای داشته باشیم حتا در سیاست. تقدم داشتن سرشت و ماهیت معرفتی باستان‌شناسی نیز مهم است. هر محوطه باستان شناختی یک جهان تاریخ زنده است. هر کاوش باستان‌شناختی یک رویداد است. رویدادهایی که روی هم متوقف و منجمد شده‌اند. هر محوطه بی بدیل است و اگر از بین برود برگی از تاریخ ما از بین رفته است. هیج جای قرآن از این داشته‌ها به عنوان دفینه یاد نکرده بلکه گفته که موجب شناخت است. وقتی یک تپه با کلنگ باستان‌شناس کاوش می‌شود، تخریب اجتناب ناپذیر است اما تخریبی آگاهانه است که با چپاول و تخریب‌های حفاران تفاوت دارد.
او یادآور شد: گزارش‌های بی بدلیل باستان‌شناسی مرجع هستند که منبع شناخت خواهند بود. باستان‌شناسی یک دانش ساده و متعارف و معمولی نیست.
او با اشاره به صدماتی که در دولت دهم به بدنه باستان‌شناسی وارد شد، گفت: در آن دوره بسیاری از گزارش‌های باستان‌شناسی از بین رفت. امروز درهای گفتگو باز شده و وزات میراث‌فرهنگی تنها وزارتخانه ایست که با تمامیت تاریخ ایران درگیر است و باید از آن حفاظت کند. این سنگر از سنگر تیر و شمشیر سنگین تر است و باید حفظ شود.
باستان‌شناسی هم علم و دانش است هم هنر، مهارت و فرهنگ
در ادامه عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفت: برای حضور در این جلسه مطالعه کردم و اعتراف می‌کنم که صحبت‌های آقای ملاصالحی به اندازه‌ای مفید بود که حتا پلک نمی‌زدم تا چیزی را از دست ندهم. باید روی نکاتی که مطرح کردند، کار شود. بهتر است برای هر کدام از نکاتی که ذکر شد پروژه تعریف شود و من هم مشاور باشم.
وی یادآور شد: باستان‌شناسی هم علم و دانش است هم هنر، مهارت و فرهنگ است. ریشه همه اینها عشق و انگیزه خاصی است که محرک باستان‌شناس است. علم به بشریت است و باستان‌شناس تاریخ را اسکن می‌کند. قرآن به همین آثار باقی مانده از گذشتگان اشاره دارد.
او ادامه داد: قرار بود بعد از انقلاب به سمت ماقال حرکت کنیم اما به سمت من قال رفتیم. از این رو از آیت‌الله مصباح حرفی می‌زنم که نگید من گفتم. ایشان عنوان کردند که قبل از فرعون زمان موسی، فرعون‌های دیگری هم بودند اما قرآن به این فرعون گیر داده چون با دین مردم کار داشت و می‌گفت من خدا هستم. در این دیدگاه فرعونی، ایمان دستوری است. ایمان چیزی است که خود آدم باید به آن برسد. وقتی که باید با مردم حرف بزنیم، باید به مردم بگوییم که باستان‌شناسی چیست. مردم نمی‌دانند. مشکلات ما کلاً فرهنگی است. به جای آنکه مردم را ترغیب کنیم که کتاب بخوانند، مجازات میکنیم و می‌گوییم فلان خواننده برود فلان کتاب را بخواند و رونویسی کند.
وزیر میراث‌فرهنگی و گردشگری خاطرنشان کرد: باید اطلاع‌رسانی کنیم و از اهمیت باستان‌شناسی از طریق رسانه‌ها بگوییم. هر جای کشور را میکنیم سفال و کوزه بیرون می‌آید. هنوز نمی‌توانیم فنس بکشیم. امروزه کلاس‌های آموزشی مبارزه با قاچاق اشیای تاریخی و باستانی برقرار است اما هنوز با ادای حق اصلی باستان‌شناسی فاصله داریم. باستان‌شناسان ما در دنیا نخبه هستند و شناخته شده‌اند باید در صدر بنشینند. آنها خط مقدم میراث فرهنگی ما هستند.
افتتاح نمایشگاه یافته‌های باستان‌شناسی ایران در سال ۱۴۰۱
در این نمایشگاه، از بین حدود ۱۱۸ فعالیت و برنامه‌های علمی –پژوهشی باستان‌شناسی انجام شده در سال ۱۴۰۱، آثار منتخبی از ۱۲ محوطۀ باستان‌شناختی از دوران پیش از تاریخ، دوران تاریخی و دوران اسلامی که گوشه‌ای کوچک از دستاوردها و کارنامۀ آن سال است را در خانۀ همیشگی باستان‌شناسی و باستان‌شناسان، موزه ملی ایران به نمایش گذاشته شده است. نمایشگاهی پربار که نشان دهندة غنای شگفت‌آور مجموعه‌های فرهنگ باستان‌شناختی کشور دیرینه سال ماست.
آذربایجان‌شرقی (تپه چمن لیلان)، آذربایجان‌غربی (تپه بلاچاک)، اصفهان (تپه سیلک کاشان)، البرز (پناهگاه صخره‌ای سرهه)، خراسان شمالی (تپه ریوی)، سمنان (گورستان مرسین)، سیستان و بلوچستان (تپه پیرزال)، قزوین (غارقلعه کُرد و دژ الموت)، کهگیلویه و بویراحمد (گورستان له‌سواره و گورستان ده‌دومن)، مازندران (غار شوپری) استان‌های شرکت کننده در این نمایشگاه هستند.
نظر شما