سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) : سیر مطالعاتی مسئله مهمی است که به طور هدفمند به آن پرداخته نشده است.هر کس به فراخور علاقه و دیدگاه خود کتاب‌هایی معرفی می کند و به مطالعه می‌پردازد در صورتی که سیر مطالعاتی نباید صرفاً بر پایه علاقه باشد بلکه باید از یک نظم و نظام نیز برخوردار باشد. به منظور اطلاع بیشتر در مورد سیر مطالعاتی گفت‌وگویی با احسان عباسلو، نویسنده، شاعر و منتقد ادبی ترتیب دادیم.
سیر مطالعاتی تا چه اندازه ضرورت دارد؟
سیر مطالعاتی به نوعی می‌تواند مطالعه منضبط و هدفمند در هر حوزه‌ای باشد. کسی که بخواهد در هر حوزه‌ای به دانش خاصی برسد طبیعتاً نیازمند سیر مطالعاتی است. دانش خاص نیازمند این است که در حوزه‌های دانش مربوط، اطلاعات کسب کنیم که این مسئله به هدفمند بودن برمی‌گردد، یعنی بخواهیم در یک حوزه، کسب دانش به صورت تخصصی داشته باشم و این مسلماً نیازمند سیر مطالعاتی است. در حقیقت ما برای رسیدن به دانش و آگاهی در هر امری لاجرم به سیر مطالعاتی نیازمندیم.
شاخصه‌های سیر مطالعاتی مفید کدامند؟
سیر مطالعاتی مفید باید از دو ویژگی انضباط و هدفمندی برخوردار باشد. ابتدا باید هدف مشخص شود اینکه کجا و به چه نقطه‌ای می‌خواهیم برسیم و سپس بر مبنای آن افق، چیدمان را مشخص کنیم. اگر در
ابتدای کار، هدف را تبیین نکنیم سودی حاصل نمی‌شود. هدف‌گذاری که شود به‌نوعی باید ببینیم نظم می‌خواهد ما را به کجا برساند و ابتدا و انتهای مسیر مشخص می‌شود.
چه کسانی می‌توانند سیر مطالعاتی داشته باشند؟
هر کسی که بخواهد دانش تخصصی و هدفمند داشته باشد نیاز به سیر مطالعاتی دارد. به عنوان مثال وقتی می‌خواهیم آگاهی و اطلاعات تخصصی از ادبیات ایران یا به طور اطلاعاتی جزئی‌تر از داستان کوتاه ایران کسب کنیم، لازم است که سیر مطالعاتی داشته باشیم. در این صورت باید درباره تاریخ داستان کوتاه، نویسندگان این حوزه و کتاب‌های شاخص آن به طور منظم به تحقیق و مطالعه بپردازیم.
آیا مخاطبان سیر مطالعاتی در ادبیات داستانی متنوع هستند؟
همین طور است زیرا بستگی دارد که چه کسی چه مبحثی را می‌خواهد یاد بگیرد. فردی علاقه‌مند به تاریخ نقد است، دیگری می‌خواهد درباره پیشینه رمان مطالعه کند، کسی در نظر دارد به تحقیق در مورد قالب‌های داستان بپردازد و به این ترتیب هر کس بخواهد در حوزه ادبیات داستانی مطالعه تخصصی داشته باشد و این دایره گسترده است.
می‌توان انواع سیر مطالعاتی در نظر گرفت؟
بله با توجه به نیاز افراد در حوزه‌های مختلف می‌توان سیر مطالعاتی در نظر گرفت. در موارد مختلف مانند مطالعه درباره داستان کوتاه، داستان بلند، زنان نویسنده یک قرن خاص و کیفیت قلم نویسندگان زن بعد از انقلاب می‌توان سیر مطالعاتی خاص همان مورد را در نظر گرفت و مورد مطالعه می‌تواند در مورد یک موضوع مانند رمان باشد و حتی می‌تواند محدودیت زمانی و مکانی داشته باشد یعنی به عنوان مثال وضعیت رمان در ایران در مقطع بعد از انقلاب را بررسی کنیم. مورد مطالعه می‌تواند محدودتر شود و سیر مطالعاتی با توجه به این فاکتورها لحاظ شود.
چه نظری درباره سیرهای مطالعاتی که تاکنون عرضه شده است، دارید؟
متاسفانه ما سیر مطالعاتی نداشته‌ایم. در غرب کتاب‌های زیادی در این باره چاپ شده است حتی بنا به نیازهای خانواده، سیر مطالعاتی پیشنهاد می‌شود. آنها کتاب‌های راهنمای والدین برای خوانش بچه‌ها در حوزه‌های مختلف از جمله ادبیات داستانی دارند و تبیین می‌کنند که از ابتدا چه داستانی بخوانند و در یک مسیر منظم چه مطالعاتی باید داشته باشند؟ در غرب سیر مطالعاتی برای سن‌های مختلف در حوزه‌های متنوع ارائه شده است و در حقیقت ما در همه حوزه‌ها نیاز به سیر مطالعاتی داریم.علایق متفاوت است. فردی می‌خواهد در مورد شعر حتی یک نوع قالب شعری خاص مطالعه کند. فرد دیگری علاقه‌مند به مطالعه در مورد نمایشنامه‌هایی با سبک خاص است. فرد دیگری دوست دارد در مورد داستان بلند تحقیق داشته باشد و فردی می‌خواهد داستان‌نویسان یک دوره را مورد مطالعه قرار دهد. تمام این مطالعات و بررسی‌ها نیازمند یک سیر مطالعاتی است. در ایران سیر مطالعاتی نداریم و هرکس بنا بر نیاز دانشگاهی یا پژوهشی خود مجبور است انبوهی از کتاب‌ها را مطالعه کند. ما فقدان سیر مطالعاتی را شاهد هستیم و مراکز پژوهشی هم کاری در این زمینه انجام نداده‌اند. مراکز و نهادهای پژوهشی در حوزه فرهنگ و هنر باید مجموعه‌هایی برای ارائه سیرهای مطالعاتی داشته باشند. ارائه سیر مطالعاتی به‌خصوص برای کودکان و نوجوان لازم و ضروری است و کانون پرورش فکری و نوجوانان باید در این زمینه اقدام کند.
شما سیر مطالعاتی پیشنهاد می‌دهید؟
من رشته تخصصی ادبیات را دنبال کرده‌ام. در ایران بیشتر افراد به خاطر نیاز دانشگاهی و تخصصی مطالعه دارند. ممکن است فردی به دلیل جلسه نقد یا تحقیق دانشگاهی سراغ مطالعه رود و در کل این طور نبوده است که فرد مجموعه‌ای برای مطالعه مشخص کند و بخواهد به دانش تخصصی در زمینه‌ای برسد. بیشتر نیاز دانشگاهی او را مجبور به مطالعه کرده است. کاش سیرهای مطالعاتی برای گروه‌های سنی مختلف ارائه می‌شد. به عنوان مثال یک دانش‌آموز دبیرستانی برای مطالعه در یک مورد می‌دانست چه کتاب‌هایی را به‌ترتیب مطالعه کند؟ در این صورت از پراکنده‌خوانی جلوگیری می‌شد و خانواده‌ها هم می‌دانستند فرزندشان چه مسیری را طی می‌کند؟ در غرب بیشتر سیر مطالعاتی در حوزه کودک و نوجوان ارائه می‌شود و خیلی تلاش می‌شود که آنها را آشنا کنند با آنچه باید بخوانند. سیر مطالعاتی به دو سوال چه خواندن و برای چه خواندن جواب می‌دهد. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان باید فکر و اقدامی درباره سیر مطالعاتی انجام دهد. وقتی یک مجموعه معتبر سیر مطالعاتی ارائه دهد، خیال خانواده‌ها در انتخاب کتاب برای فرزندان راحت می‌شود. انواع سیر مطالعاتی برای خانواده‌ها بر اساس نیازشان می‌توان معرفی کرد و در این صورت خانواده با توجه به مشکلات در زمینه روانی، رفتاری، اجتماعی، خانوادگی و اقتصادی خود به سیر مطالعاتی مورد نظر مراجعه می‌کنند. ممکن است کودک و نوجوانی با مسئله ترس مواجه باشد و در این صورت خانواده با توجه به سیر مطالعاتی ارائه شده در این زمینه کتاب‌هایی در زمینه تقویت رفتار خاصی مانند شجاعت و همچنین افزایش اعتماد به نفس را تهیه می‌کنند. ما در حوزه‌هایی مثل فرهنگ و مشاوره ضعیف عمل کرده‌ایم و نیاز به توجه ویژه به این حوزه‌ها داریم بنابراین گروه‌های مختلف مانند نویسندگان، منتقدان و روانشناسان در مورد ارائه سیر مطالعاتی می‌توانند با یکدیگر همکاری داشته باشند.
نظرات