به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، یکی از کارهایی که برای ارتقای سطح فعالیت‌های فرهنگی و ترویج و تشویق خلاقیت و پرورش استعدادهای نسل جوان انجام می‌شود برگزاری رویدادها، جایزه‌ها و جشنواره‌های مختلف است که نقش مهمی را هم در تبلیغ، حفظ و نگهداری فرهنگ جوامع ایفا می‌کند. برپایی «جایزه ادبی جلال آل احمد» نیز یکی از این فعالیت‌هاست که تاکنون ۱۵ دوره برگزار شده و به معرفی آثار برتر در حوزه «داستان بلند» و «رمان»، «داستان کوتاه»، «مستندنگاری» و «نقد ادبی» پرداخته است. برای نمایان ساختن اهمیت این جایزه با میرویس بلخی، پژوهشگر، نویسنده و استاد دانشگاه و وزیر پیشین معارف در افغانستان، گفت‌وگویی انجام دادیم.
میرویس بلخی با اشاره به اینکه برگزاری جشنواره‌ها و اهدای جوایز، عامل موثری در ارتقای کمی و کیفی فعالیت‌های ادبی و هنری به شمار می‌آیند، اشاره کرد: داشتن یک جشنواره یا جایزه ادبی با اعتبار و موثر، نقش مهمی در ارتقای کیفیت فعالیت‌های ادبی دارد؛ متاسفانه در حوزه زبان فارسی حمایت از یک اثر و خالق آن تاکنون به یک روند متعارف و مستمر تبدیل نشده است؛ اکثر اوقات جوایز و جشنواره‌های به‌ویژه مناسبتی در یک زمان و دوره خاصی برگزار شده‌اند، اما پس از مدتی ناپدید شدند بنابراین، نهادینه‌سازی یک جایزه معتبر و مرجع برای نویسندگان فارسی زبان یک نیاز جدی احساس می‌شود.
نویسنده کتاب «بلخی‌های هند» درباره فاکتورهای مورد نیاز برای موثر واقع شدن یک جشنواره گفت: بهتر است دو دسته از فاکتورها را در نظر داشته باشیم. دسته اول فاکتورها و ویژگی‌های متعارف و جهان‌شمولی است که در اکثر کشورهای جهان سال‌ها روی آن فاکتورها کار شده است. بیشتر جوایز دارای یک فرایند ثبت، ارزیابی، هیئت داوران علمی و با صلاحیت، برگزاری جشنواره، تبلیغات و اهدای جوایز برای خالق اثر است. این فاکتورها را می‌شود نمونه‌برداری کرد که روی آن تجارب و اندوخته‌های فراوان به کار رفته و قبلاً توسعه داده شده است؛ البته می‌دانم این فرایند در حوزه ما به‌ویژه جوایزی چون جایزه جلال هم وجود دارد، اما به نهادینه‌سازی و تخصصی شدن احساس نیاز می‌شود.
وی با بیان اینکه دسته دیگر از فاکتورها ارتباط مستقیم با وضعیت زیست محیطی ما و خصوصیت زبان فارسی دارد، افزود: این فاکتورها را نمی‌شود از جایی دیگر نسخه‌برداری کرد و باید از حوزه تمدنی بزرگ زبان فارسی آنها را مطالعه و انتخاب کنیم. من این فاکتورها را به دو بخش عمومی و خصوصی تقسیم می‌کنم. فاکتورهای عمومی، فضای سیاسی، مذهبی و ملی در میان کشورهای فارسی زبان و دیگر کشورها است که گروهی از فارسی زبانان در آن زندگی دارند اما فاکتورهای خصوصی می‌تواند شامل هیئت داوران همه شمول کشورهای فارسی زبان، مراجع و منابع مالی خصوصی و تمرکز حمایت از آثار ادبی زنان یا آثار ادبی نوجوانان و کودکان و حتی ترجمه خوب آثار ادبی باشد.
نویسنده کتاب «تاریخ خاندان هرثمه بلخی» با اشاره به اینکه جوایز ادبی بستری عمومی برای معرفی نویسندگان و آثار آنها فراهم می‌کند، عنوان کرد: این جوایز عامل مهمی در شناخته شدن نویسندگان و نوشته‌های آنها برای مخاطبان عام و خاص است و به تنهایی نقش مهمی در شهرت یک نویسنده و پرفروش شدن اثر وی دارد. واضح است که اثر یک نویسنده شهیر به‌ویژه اگر آن اثر جایزه معتبری هم دریافت کرده باشد، بارها زیر چاپ می‌رود.
او با یادآوری این نکته که جوایز با جشنواره، تشویق، تبلیغات و اهدای جوایز نقدی به همراه است، توضیح داد: آنچه تاثیرگذاری زیادی روی پرورش ذهن‌های خلاق نویسندگان دارد، غریزه ماندگاری اثر آنهاست؛ یعنی هر نویسنده به نوعی به دنبال ماندگاری آثار و خود در تاریخ ادبیات است. جوایز ادبی با احساس انحصار، برتری و افتخار همراه است. چون دستیابی به آن، اغلب بسیار دشوار است بنابراین، اهدافی را برای نویسندگان مستقر و مشتاق فراهم می‌کند؛ از این جهت، جوایز ادبی یک نوع حمایت روانی از نویسندگان است که در آفرینش نمونه‌هایی برتر تلاش کنند و دستاوردهای منحصر به فردی در تاریخ ادبی ایجاد کنند.
این نویسنده افزود: رقابتی که در میان آفرینندگان داستان به میان می‌آید، باعث می‌شود تا نویسندگان جوان ریاضت بیشتر بکشند و با تقویت مهارت داستان‌نویسی و تمرکز بیشتر از بحر بیکران خیالات خود یا از نگاه موشکافانه خود از واقعیت‌های زندگی روزمره و تاریخ، دُر بیرون کنند؛ پس بدون شک، جشنواره با اعتبار ادبی یک عامل مهم و کلیدی در پرورش نویسندگان با کیفیت و خلاق است.
معرفی نویسندگان افغانستانی به فارسی‌زبانان جهان با حضور در جایزه ادبی جلال آل احمد
بلخی حضور جایزه ادبی جلال آل احمد را در افغانستان و تاجیکستان و همچناین حمایت و معرفی دیگر آثار ادبی فارسی در سراسر جهان یک ضرورت دانست و گفت: حضور یک نویسنده اهل افغانستان یا تاجیکستان یا ایران در این جایزه درواقع او و اثرش را به یک حوزه گسترده فارسی زبانان معرفی می‌کند. در نتیجه من این حضور را حیاتی می‌دانم.
نویسنده کتاب «افغانستان و منطقه: از چشم‌انداز غرب آسیا» ضمن بیان اینکه جوایز ادبی زیادی در جهان وجود دارد که دستاوردهای نویسندگان را به رسمیت می‌شناسند، عنوان کرد: برخی از معتبرترین جوایز ادبی که گاهی آثار معرفی شده از جانب آنها را مطالعه کرده‌ام جایزه پولیتزر، جایزه من بوکر و جایزه ملی کتاب هستند. بدون شک جایزه نوبل ادبیات هم هست حتی بسیاری از جوایز ادبی دیگر وجود دارد که نویسندگانی را در ژانرها یا حوزه خاص به رسمیت می‌شناسند. اما هر کدام از جوایز برای خود محیط‌هایی را تعریف کرده‌اند که با این وصف با یکدیگر قابل مقایسه نیستند. از این نظر، جایزه ادبی جلال آل احمد هم «جایزه ادبی جلال آل احمد» است و تشبیه و تمثیل آن به هر جایزه ادبی دیگر زیاد قابل توجیه نیست.
وی ادامه داد: چون هر زبان در هر ژانر و حوزه‌ای یک ذائقه و ساخت و بافت منحصر به خود را دارد؛ به طور مثال ادبیات منظوم زبان فارسی در درون مایه و اسلوب خود یک ذائقه فارسی و مربوط به حوزه تمدنی فارسی است. حال با هر مکانیزمی اگر قرار است غیرفارسی‌زبانان آن را معیارسنجی کنند و بر اساس ذائقه خودشان قضاوت کنند، از امکان به دور است حتی اگر شعر فارسی بر اساس ذائقه دیگر ملت‌ها و تمدن‌ها سروده شود، حلاوت و فرم خود را از دست می‌دهد. می‌تواند شعر باشد، اما شعر فارسی نیست بنابراین، داستان و زبان نثر فارسی هم ذائقه‌شناسان و ادیبان فارسی را می‌طلبد. از این جهت جایزه ادبی جلال آل احمد می‌تواند یک مرجع با اعتبار برای تشخیص و معرفی آثار نو و خلاقانه نویسندگانیِ حوزه زبان فارسی باشد که با طعم فارسی نوشته شده‌اند.
بلخی در پایان گفت: پیشنهادی دارم به برگزار کنندگان جایزه جلال که اگر مجال و فرصتی برای اجرای آن وجود داشته باشد، کمکی زیاد در تقویت و پرورش ادبیات داستانی فارسی خواهد شد. با توجه به وضعیت و شرایطی حاکم بر منطقه و جغرافیای زبان فارسی و اینکه زمینه‌ها و فرصت‌های همسان در تمام این قلمرو برای نویسندگان جوان مساعد نیست تا یک نویسنده با فراغت خاطر بتواند مهارت و توانایی خود را در خلق یک داستان خوب و خلاقانه به کار اندازد و در عین حال حوزه‌های مختلف ادبی وجود دارد که یک سیاست تشویق و تمجید در آن کمتر وجود دارد بنابراین، اگر امکان داشته باشد، در ذیل جایزه ادبی جلال آل احمد از یک سو یک سیاست فرهنگی- ادبی با تفکیک ستایش و جایزه از آثار به میان بیاید و از سوی دیگر حوزه‌های مختلف جایزه ادبی مثل جایزه ترجمه ادبی، جایزه ادبی کودک و امثال آن به سایر کشورهای فارسی زبان نیز تسری پیدا کند.
نظر شما