سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): اثر «بازشناسی القاب و عناوین مقامات درباری در ایران عهد ساسانی» همان طور که از اسم آن به روشنی پیداست، به بازشناسی القاب و عناوین مقامات درباری در عهد ساسانی به استناد متون کتیبه‌ها، سکه‌ها و منابع مختلف دست اول و تحقیقاتی می پردازد.
پرداختن به برش طلایی و تاریخی دوره ساسانی در کهن سرزمین متمدن ایران زمین، بیانگر ذکاوت مولف است. زیرا در دوره ایران باستان از هخامنشیان به بعد ما شاهد شکل‌گیری القاب و عناوین در میان درباریان و مقامات لشکری و کشوری هستیم. اعطای القاب و عناوین در دوره ساسانیان به اوج خود رسید افراد با دریافت القاب توانستند تاثیر مهمی در سلسله مراتب اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، نقش بسزایی در تحولات سیاسی آن عصر بگذارند.
از ویژگی‌های بارز این دوره؛ متکی بودن به دین، تقلید از حکومت‌های هخامنشیان و اشکانیان در اداره مملکت و نقش مهم خاندان سلطنتی است. بنابراین بیش از همه عناوین، مناصب، مقامات درباری، سیاسی، نظامی را در سلسله مراتب موجود در طبقات اجتماعی چهارگانه عصر ساسانی شامل موبدان، جنگاوران، دبیران، پیشه‌وران و کشاورزان را تحت تاثیر قرار می‌داد.
این پژوهش مشتمل بر چهار فصل مجزا و کتابشناسی به همراه تصویر نقش برجسته ها، کتیبه‌ها و سکه‌ها است.
فصل نخست به پیشینه القاب و عناوین در طبقات قبل از دوره ساسانیان می‌پردازد. این فصل شامل جامعه و طبقات ماد و هخامنشیان و القاب و مناصب در طبقات اشکانی می‌شود. ریشه تمامی آنها در دوره‌های مختلف و با گذر از زمان دچار تغییر و تحول شده است و در قالب صاحب منصبان عالی مقام به ساسانیان رسیده‌اند.
فصل دوم وضعیت طبقات جامعه ساسانی به استناد متون تاریخی را بر اساس اوضاع سیاسی واجتماعی آن زمان مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در این فصل به دوره اول زمان اردشیر اول(۲۴۱-۲۲۴م) تا قباد اول(۵۳۱-۴۹۹م)و دوره دوم از زمان خسرواول(۵۷۹-۵۳۱م) تا یزدگرد سوم(۶۵۱-۴۹۹م) از لحاظ تحولات طبقات اجتماعی تقسیم شده و وضعیت اشرافیت و مقام‌ها در زمان پادشاهان به دلیل نفوذ زیادی که در طبقات داشتند در روی جامعه عصر ساسانی و طبقات آن تاثیر گذاشته که تا اواخر دوره ادامه داشته و باعث تغییرات در آن و تضعیف حکومت ساسانیان شد و همچنین وضعیت اشرافیت و مردم عادی در جامعه طبقاتی ساسانی، شناخت برخی القاب مقامات و مناصب در زمان پادشاهی ساسانی را که به آنها به عنوان انعام و پاداش می‌داد را شامل می‌شود.
فصل سوم، به وضعیت القاب و عناوین و مقامات درباری ساسانی به استناد برکتیبه‌ها، سکه‌ها و مهره‌ها اختصاص دارد. اعطای القاب و عناوین مقامات درباری عصر ساسانی، بازشناسی القاب و عناوین بر اساس کتیبه‌ها و سکه‌ها و همچنین بیشتر ناشناخته های دوره ساسانی و ناگفته های آن در پژوهش های مختلف قدیم و جدید محققین در زمینه کتیبه ها وسکه ها در این فصل مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
فصل چهارم، نیز القاب عناوین مقامات ومناصب درباری عصر ساسانیان و شرح مختصری از وظایف آنها با تکیه بر منابع تاریخی است. در این فصل اشراف، شامل شهرداران و واسپوهِران و وزرگان (بزرگان)، آزادگان و دهقانان؛ موبذان موبذ مشتمل بر هیربَدهان هیربذ؛ مقامات نظامی، سپاهَبذ، ارتشتاران سالار، اسوارانگ اَرگبَذ، وُزرگ فَرمَاذار، دویران یا دبیران شامل می‌شود در ادامه نیز فهرست منابع لحاظ شده و در بخش پیوست‌ها نقش برجسته‌ها و کتیبه‌های ساسانی و سکه‌های ساسانی با ارائه تصویر و زیرنویس به شکل مفصل آمده است. پانوشت‌های دقیق صفحات نیز دال بر مستند بودن و بیانگر استفاده از منابع فراوان و مکتوب است.
در صفحه ۱۱۷ و ۱۱۸ کتاب آمده است: سندی که درباره مناصب و درجات دوره ساسانی به دست آمده کارنامه اردشیر پاپکان است که در آن متن پهلوی داستان زادن شاپور از دخت اردوان- آخرین پادشاه اشکانی، نخست طبقات نجیبان دربار، اردشیر پاپکان (۲۴۱ - ۲۲۴ میلادی) را «اسپهبدان و بزرگان آزادگان و وسپوهرگان» دانسته و سپس صاحب مناصب و درجات دربار را این چنین بیان کرده است: «موبدان موبد، ایران- سپهبذ یا همان فرمانده کل ارتش، پشت- اسپان- سردار( سردار اسواران)، دبیران- مهست ویلان یا نخست وزیر، یلبد ووسپوهرگان» دومین سندی که در دوره ساسانیان درباره مناصب و درجات مهم آن زمان به ما رسیده کتیبه‌ای است که شاپور اول (۲۷۰-۲۴۱ م) در حاجی آباد در سه فرسنگی نی ریز که متن آن شرح از تیراندازی شاپور در حضور بزرگان کشور و بدین ترتیب ذکر شده است: «شهرداران واسپوهران و آزادان» و این نکته که برتری شهرداران بر دو طبقه دیگر می‌رساند.
اهالی ایران به چهار طبقه تقسیم می‌شدند: ۱- روحانیان (اَثرَوان ): که موبدان یا مغان بودند. ۲- جنگی‌ها (ارتشتاران) ۳- کارمندان دیوان (دبیران) ۴- زارعین و کسبه و (واستر یوشان و هُتُخشان) هر طبقه رئیس داشت که طبقه اول «مُوبدان مُوبد» بود، طبقه دوم «ایران سَپَهبد» بود و طبقه سوم «ایران دَبیر بَذ» و طبقه چهارم که رئیس برزیگران «واستریوشان بَذ» و رئیس کسبه «هُتُخشانَ بَذ» بود.
به نظر می‌رسد در هر طبقه رئیس آن عناوین و مناصب خاص خود را داشته است و هر کدام زیردست خود افرادی داشتند، که وظایف بین آنها تقسیم می‌شد وظایف مربوط به آن طبقه را انجام می‌دادند. تقسیماتی در زمان ساسانیان دیده می‌شود که طبق نظر محققان از زمان پارتی‌ها باقی مانده است و ساسانیان نیز آن را حفظ کردند. طبقات اجتماعی دوره ساسانیان با هفت خاندان و ۵ طبقه مشخص می‌شود: ۱- شهرداران ۲- ویسپوهران ۳- وزرگان ۴- آزادان ۵- دهگانان، این طبقات تا اواخر دوره ساسانی باقی ماند با ورود اعراب سه طبقه اول از میان رفتند و دو طبقه آخر باقی ماندند.
مولف، کتابش را اینگونه پیشکش کرده است: «تقدیم به لبخندهای پدرم و مهربانی برادر عزیزم که قلب‌های مهربان آن ها در دل خاک تا ابد خواهد تپید و دلسوزی‌های عاشقانه مادر عزیزم و مهربانی خواهرهانم».
«عذرا زنداستا» دوم امرداد سال ۱۳۵۷ در بندرعباس پا به عرصه گیتی نهاد. کارشناس ارشد تاریخ ایران باستان و معلم تاریخ با ۱۷ سال سابقه کار است. اولین اثر شان کتاب «معلم یار تاریخ» ویژه دبیران تاریخ در پایه دهم است که با همکاران به شکل جمعی نوشته اند.
با این اثر موفق به عنوان مولف برتر منطقه در سال ۹۷-۱۳۹۶ شدند. این دبیر سختکوش بندری سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ نیز به عنوان معلم نمونه استانی انتخاب شد.
وی نخستین اثر مستقل‌اش را تحت عنوان «بازشناسی القاب و عناوین مقامات درباری در ایران عهد ساسانی» با موضوع تاریخی، در انتشارات «اندیشه کویر» یزد در ۲۳۹ صفحه مصور به زبان فارسی چاپ کرده است.
این کتاب با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه، در قطع رقعی به قیمت ۶۰ هزار تومان برای اولین بار در سال ۱۴۰۱ روانه بازار کتاب شده است.
جمعه ۹ تیر ۱۴۰۲ - ۱۱:۱۰
هرمزگان- مجموعه تاریخی و پژوهشی «بازشناسی القاب و عناوین مقامات درباری در ایران عهد ساسانی» به قلم پرسشگر و جستجوگر «عذرا زنداستا» مخاطبش را به آن دوران می‌برد.
نظر شما