به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) اوایل دهه هشتاد، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس به هدف ترسیم ابعاد مختلف جنگ تحمیلی و بازخوانی کارنامه جبهه ما در عملیات‌های مختلف، کتاب کوچکی با عنوان «عملیات کربلای پنج» تولید و منتشر کرد. در این کتاب هنوز معتبر، که نسخه الکترونیکی آن با جستجویی ساده در اپلیکیشن‌های کتابخوان در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرد، عملیات کربلای پنج به تفصیل و به شیوه‌ای نظام‌مند بررسی می‌شود. در این کتاب توضیح داده می‌شود که عملیات کربلای پنج در چه وضعیتی طراحی و اجرا شد و شرایط ما و دشمنان‌مان در آن مقطع از جنگ تحمیلی چگونه بود؛ و اینکه چرا اجرای این عملیات در آن برهه ضرورت داشت و چرا شلمچه به عنوان منطقه عملیات انتخاب شد. کتاب «عملیات کربلای پنج» اطلاعات نسبتاً کاملی درباره این عملیات به خواننده عرضه می‌کند و در انتها به بررسی نتایج و پیامدهای این پیروزی می‌پردازد.
اما این کتاب، نخستین کار جدی و قابل اعتنا درباره عملیات کربلای پنج نبود. یک دهه پیش از آن نصرت‌الله محمودزاده، که خودش از رزمندگان کهنه‌کار محسوب می‌شد در کتابی با عنوان «شب قدر عملیات کربلای پنج» از این نبرد، و از آنچه نیروهای ما در روزهای درگیری با دشمن تجربه کردند نوشته بود. این کتاب گزارشی خواندنی از عملیات کربلای پنج است و خواننده را قدم به قدم به عمق ماجرا، به چگونگی صف‌آرایی ما در مقابل آن‌ها می‌برد و علت‌العلل موفقیت ما، یعنی خلوص و ایثار مجاهدان‌مان را روایت می‌کند. این کتاب را در چند جشنواره معتبر، از جمله جایزه کتاب سال دفاع مقدس شایسته تقدیر و تحسین دیده‌اند و تا به امروز چند بار از سوی چند ناشر مختلف تجدید چاپ شده است. چاپ تازه‌ای از «شب قدر عملیات کربلای پنج» به همت انتشارات شهید کاظمی در بازار کتاب موجود است.
«نبرد در کانال ماهی»، قصه بچه‌های لشکر 27 محمد رسول‌الله (ص)
اما نمی‌شود از عملیات کربلای پنج گفت و به کتاب «نبرد در کانال ماهی» که روایتی از مجاهدت‌های لشکر 27 محمد رسول‌الله (ص) در این عملیات است اشاره نکرد. در پیشگفتار این کتاب می‌خوانیم «کتاب حاضر... یکی از ثمرات تلاش بی‌وقفه راویان مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ و ثبت و ضبط وقایع جنگ تحمیلی در دفترچه‌ها و نوارهای ضبط‌شده است که در سخت‌ترین شرایط صحنه نبرد و با مشکلات فراوان انجام شده است... نویسنده کتاب که راوی لشکر 27 محمد رسول‌الله در عملیات کربلای 5 بوده، کوشیده است عملکرد لشکر را با استفاده از اسناد و منابع مرکز از جمله دفترچه راوی، نوار صوتی، پیاده نوار، گزارش عملیات و اسناد نظامی مرتبط با عملیات کربلای 5 و مصاحبه‌هایی که هنگام نگارش متن با بعضی از فرماندهان و رزمندگان لشکر داشته است استخراج و با قلمی شیوا و روان به رشته تحریر درآورد.»
کتاب «نبرد در کانال ماهی» را مهدی حاجی خداوردی‌خان نوشته و چنان که اشاره شد از سوی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس (مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ) منتشر شده است. روایت این کتاب از «یک روز نسبتاً سرد زمستانی» در اردوگاه کرخه شروع می‌شود. «همه عزم‌ها جزم و دل‌ها در شوق و شور حضور در میدان کارزار می‌تپد؛ هیچ‌کس آرام و قرار ندارد؛ پیر و جوان در تکاپو برای اعزام به میدان نبرد به سر می‌برند. چهره‌ها عمدتاً هیجان‌زده، شاد و باطراوت هستند. کسی به زور نیامده که حالا در پی بهانه‌جویی و خروج از آوردگاه باشد. در این روزها بیش از همه واحد تبلیغات فعال است که با روشن‌کردن بلندگوهای خود و پخش سرودهای حماسی بر هیجانات و شور و شوق نیروها می‌افزاید.»
بررسی عملیات کربلای پنج در تصاویر بزرگ‌تر
در چهل و ششمین کتاب از مجموعه کتاب‌های روزشمار جنگ ایران و عراق نیز، عملیات کربلای پنج موضوع محوری کار قرار می‌گیرد. این کتاب دو جلدی، مرور حوادث و اظهارنظرهای مختلف در بازه زمانی پنجم دی ماه 1365 تا پایان بهمن همان سال است و بسیاری از گفتنی‌ها را درباره عملیات کربلای پنج، و تحلیل‌های دوست و دشمن و اظهارات دو طرف ماجرا درباره این عملیات را بازگو و بازخوانی می‌کند. این کتاب مثل کتاب‌های دیگر مجموعه روزشمار جنگ ایران و عراق، ضمن مرور حوادث و تحولات جبهه خودی، بر سیاست کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی، به‌ویژه آمریکا و شوروی در موضوع جنگ ایران و عراق نیز تأمل می‌کند و گوشه‌ای از توطئه‌ها و بازی‌های پیدا و پنهان آنان را – با استناد به گفته‌ها و کنش‌های خود آنان – به خواننده نشان می‌دهد.
جلد نخست این کتاب «کربلای 5؛ تلاشی دیگر برای تعیین سرنوشت جنگ» و جلد دوم «بازتاب جهانی کربلای 5» نام دارد. نام ایرج همتی روی جلد یکم و سعید حصاری روی جلد دوم دیده می‌شود و ابوالقاسم حبیبی هم به عنوان یکی از دو نویسنده اصلی، در تدوین متن هر دو جلد مشارکت و همکاری داشته است.
همچنین صفحاتی از کتاب «دایره‌المعارف مصور جنگ ایران و عراق» کاری از جعفر شیرعلی‌نیا (نشر سایان) به عملیات کربلای پنج اختصاص دارد. در این صفحات، روایتی مستند از چگونگی آغاز و پایان این نبرد، و نتایج آن برای ما و دشمنان‌مان ارائه می‌شود. در بخشی از این کتاب می‌خوانیم «در پایان نبرد خونین کربلای 5 ایران موضع برتر را داشت و توانسته بود خط دفاعی شلمچه را بشکند. پیشروی ایرانی‌ها به سمت بصره بازتاب گسترده‌ای داشت. آمریکا برای جلوگیری از شکست عراق و سقوط بصره، ناو هواپیمابر جان اف کندی را به خلیج فارس فرستاد... و شوروی هم نگرانی‌اش را از ادامه جنگ اعلام کرد و تاکید کرد جنگ باید با مذاکره تمام شود.»
اهمیت این کتاب مصور، هم در اطلاعات جالب و گزیده‌ای است که درباره تحولات مهم جنگ به خواننده عرضه می‌کند و هم در نشان دادن اهمیت هر عملیات (از جمله عملیات کربلای پنج) در سیر کلی حوادث جنگ. به باور شیرعلی‌نیا، «فروریختن دژ شلمچه، در خطر قرار گرفتن بصره، شرایط سیاسی و نظامی و تأثیرات مهم کربلای 5 بر جنگ» آن را به یکی از مهم‌ترین عملیات‌های جنگ تحمیلی تبدیل کرد. پیروزی ما در این عملیات بود که بار دیگر، احتمال سقوط صدام و فروپاشی رژیم بعث را تقویت کرد و قدرت‌های جهانی را به هراس انداخت. هراسی چنان بزرگ که آنان را واداشت به هر قیمتی که شده، و به هر وسیله‌ای که در اختیار دارند، هرچه زودتر جنگ را تمام و از پیروزی ایران جلوگیری کنند.
از این حیث، یعنی درنگ بر عملیات کربلای پنج با نگاه به سیر کلی تحولات جنگ تحمیلی، دو کتاب «آغاز تا پایان؛ سیری در جنگ ایران و عراق» نوشته محمد درودیان و «تنبیه متجاوز» از حسین اردستانی نیز آثار مهمی محسوب می‌شوند. هر دو کتاب از سوی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است. همچنین برخی از فرماندهان و رزمندگان ما در خاطرات‌شان از این عملیات صحبت کرده‌اند. از جمله این آثار می‌توان از «روایت مهدی شیرانی‌نژاد» در مجموعه تاریخ شفاهی دفاع مقدس (به کوشش یحیی نیازی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس) و کتاب «گیل‌ما»، خاطرات سردار حق‌بین (کاری از سیده نسا هاشمیان، نشر مرز و بوم) نام برد.
دوشنبه ۱۹ دی ۱۴۰۱ - ۱۲:۰۱
نظر شما