به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ کتاب «معماری اسلامی؛ تاریخ و معنای اجتماعی» ترجمه دکتر مهناز شایسته فر عضو هیأت علمی گروه هنرهای اسلامی است که به مباحث تاریخی معماری در ایران و معانی طیف‌های تاریخی معماری می‌پردازد.

با شکل‌گیری نخستین حکومت­‌های اسلامی، معماری کاخ‌­ها، قلعه‌ها و برج و باروها نیز به معماری اسلامی افزوده شد. با انجام فتوحات نظامی گسترده مسلمانان در ایران، روم، مصر، اسپانیا، هند، آفریقا، زمینه برای آمیختن فرهنگ و هنر اسلامی با مناطق فتح شده فراهم گردید. در این مرحله با تکوین معماری اسلامی و آمیختن آن با گزاره­‌های جدید معماری متأثر از شرایط اقلیمی و بومی، این هنر در هر بخشی از جهان اسلامی با شمایلی متفاوت نمودار شد. در حالی که گستردگی جغرافیای جهان اسلام منجر به رونق و تنوع معماری اسلامی در مناطق مختلف جهان اسلام شده است امروزه محققان مختلفی به بررسی ابعاد مختلف معماری اسلامی در مناطق کهن جهان اسلام و ماهیت این هنر و تأثیر و تأثر آن بر معماری در دیگر نقاط جهان پرداخته­‌اند. بازشناسی این آثار، گوشه‌ای از وسعت شگفت­‌انگیز معماری در جهان اسلام را آشکار خواهد کرد.

دنیای غرب از دیرباز معماری جهان اسلام را تحسین کرده است. اما این شیفتگی و دلبستگی غالبا فاقد درکی درست از اعتقادات و شیوه زندگی افرادیست که این بناها برای آنها ساخته شده‌اند. معماری اسلامی فراتر از تصویری صرف از گنبدها و گلدسته‌ها، کاخهای معطر و کاشی‌های نفیس فیروزه‌ای رنگ است؛ مظهر واقعی فرهنگی غنی است که  کشورهایی به دور دستی اسپانیا و جلوه آسیای مرکزی و شبه صحرای آفریقا را در طول هزاران سال گذشته و پیش از آن، با یکدیگر هم ‌شکل می‌سازد. بناهای اسلامی، عقاید مذهبی، ساختار اجتماعی و اقتصادی انگیزه‌های سیاسی و احساسات بصری یک سنت فراگیر و یکپارچه را به تصویر می‌کشد.  وجود یک مفهوم معماری منسجم در پس تفاوتهایی که از سده به سده و از منطقه به منطقه شکل گرفته، گواهی بر قدرت و وسعت اسلام است. گستره فرهنگ اسلامی از  الهیات تا تجارت، از جنگ تا لذایذ شخصی و از عرفان تا فناوری در مجموعه‌ای از بناها در بالاترین مرتبه خود به نمایش گذاشته می‌شود.

این نخستین بار است که معماری جهان اسلام در جایگاه فرهنگی خاص خود قرار گرفته و به موجب آن ارتباط با جامعه اسلامی و انسجام موجود میان فرم‌ها و تزئینات خود را آشکار می‌سازد. این انسجام و یک‌پارچگی از مدتها پیش شناسایی شده است اما اثرات متقابل پیچیده میان عوامل مذهبی، جامعه شناختی ،اقتصادی، سیاسی و فناوری در فرهنگ اسلامی و تاثیر آن بر معماری، تاکنون مورد بررسی محلی به خصوص مواردی که از چوب یا آجر خشتی قرار نگرفته است. تفاوت‌های منطقه‌ای و زمانی بخشی از این  معماری را شکل می دهند و کتاب حاضر عناصر گسترده احاطه شده در سنت را مستند می‌سازد. شناخت این یکپارچگی و  تنوع که گویی به شکل متناقضی ترکیب شده است، پایه و اساس ایجاد درکی درست از معماری اسلامی است. 

در مقدمه این کتاب آمده است: «بخش اول مشتمل بر شش فصل است که از شش جنبه مختلف به معماری اسلامی می‌پردازد. ارنست گروب در متن آغازین به بررسی کل این حیطه می‌پردازد و ویژگی‌هایی که معماری جهان اسلام را به طور خاص، جداسازی می‌کند. جیمز دیكى (يعقوب زاكي) به طبقه‌بندی ‌معماری اسلامی یا در واقع دسته‌بندی ساختمان‌های مذهبی بر اساس معیارهای مذهبی می‌پردازد. الگ گربر، ارتباط نزدیک میان سیاست و معماری را نشان می‌دهد و تاثیری که سردمداران قدرت بر توسعه معماری داشته‌اند را مورد بحث قرار می‌دهد. النور سیمز نشان می‌دهد که چگونه تجارت و داد و ستد بر سیر تکاملی مجموعه‌ای از بناهای خاص بازار و کاروانسرا که به بخش جدایی ناپذیری از شهرهای اسلامی بدل شده اند؛ تاثیر گذاشته است. رونالد لوکوک بناها و صنایع دستی که در این محیط‌های شهری نمایان شده و منجر به توسعه تکنیک‌های پیچیده شده‌اند را بررسی می‌کند. دالو جونز به تحلیل زیبایی شناسانه تزئینات معماری از جنبه نور، سطح و فضا؛ یعنی ترکیبی از عناصر تزئینی که بر تاثیرات و نمودهای هنر متمایز معماری اسلامی صحه گذاشته است، می‌پردازد.
گای پتر بریج نشان می‌دهد که حتی در بناهای غیر تاریخی ساخته شده‌اند همان قواعد منسجم رعایت شده است.
بخش دوم مختص ارجاعات و مستند‌سازی بخش اول است یک فرهنگ جغرافیایی از آثار تاریخی و کلیدی که به ترتیب موقعیت مکانی دسته بندی شده‌اند. این پیمایش منحصر به فرد، نه تنها مناطق مرکزی اسلام بلکه مناطق پیرامونی همچون صحرای آفریقای جنوبی و شرق دور را نیز در بر می‌گیرد که در آنجا مساجد و مدارس غالباً به سبک معماری غیر اسلامی ساخته شده‌اند. در این بخش، ضمن معرفی اولیه هر منطقه توضیحات و مشخصات بناها، نمودار زمانی و نقشه آورده شده است بیش از ۲۵۰ بنا به طور کامل تحلیل و به تصویر کشیده می‌شوند.
معماری چیزی فراتر از فرم و سبک است. معماری، محصولی از عوامل فرهنگی و محیطی و بازتابی از شیوه زندگی مردمی است که کاربران این بناها هستند معماری جهان اسلام معماری مردم مسلمان است از رهبران تا جنگجویان عالمان و معلمان، تجار و مسافران تا واحدهای خانوادگی معمولی این کتاب داستان این انسانها و ساختمان‌های آنان است.»