به گزارش سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - الهه شمس: کتاب «عصر انقلابها» نوشته فرید زکریا تحلیلگر و روزنامهنگار شناختهشده و ترجمه مبین کرباسی از سوی نشر ثالث منتشر شده که در آن نویسنده با نگاهی چندوجهی که ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فناورانه و ژئوپلیتیک را در بر میگیرد، استدلال میکند که ما در دورانی زندگی میکنیم که نه با یک، بلکه با چندین انقلاب همزمان مواجه هستیم؛ از تحولات سیاسی و ظهور پوپولیسم گرفته تا انقلاب صنعتی چهارم و دگرگونیهای زیستمحیطی. این همزمانی، به باور نویسنده، دوران جدیدی از بیثباتی و در عین حال، امکانات بیسابقه را پدید آورده است. هدف کتاب، فراتر از یک روایت تاریخی صرف، ارائه چارچوبی برای فهم روندهای جاری و نیروهایی است که آینده را میسازند.
سیر تحولات در «عصر انقلابها»
زکریا کتاب خود را به دو بخش اصلی تقسیم میکند. بخش نخست به ریشههای تاریخی تحولات در بازهای بلندمدت میپردازد. این بخش با واکاوی «انقلاب لیبرال» هلند در سده شانزدهم بهعنوان نقطه آغازین مدرنیته شروع میشود و سپس به انتقال قدرت به انگلستانِ روادار و دارای نیروی دریایی قدرتمند میپردازد؛ ترکیبی که به شکلگیری امپراتوری بریتانیا و ثروت ناشی از آن انجامید. این ثروت، آتش رقابت را در اروپای قارهای برافروخت و به گذار از عصر روشنگری و ورود به قرن صنعتی منجر شد. زکریا در این بخش همچنین به تحلیل دلایل شکست انقلاب فرانسه و ظهور ناپلئون میپردازد و نهایتاً با بررسی انقلاب صنعتی – که آن را مادر همه انقلابها میخواند – و نقش فناوری نوین و آمریکا در قرن بیستم، دفتر نخست کتاب را میبندد. در این بخش، نویسنده نشان میدهد که چگونه پارادایمشیفتها با گذشت زمان فشردهتر و تأثیرگذارتر شدهاند.
بخش دوم کتاب، که مترجم آن را به «نوعی هدایتگری پرفشار» تعبیر میکند، تمرکز خود را بر دوران معاصر و انقلابهای همزمانی میگذارد که جهان امروز را تعریف میکنند. اینها شامل انقلاب سیاسی (عقبنشینی لیبرال دموکراسی و ظهور پوپولیسم و چهرههایی چون ترامپ و پوتین)، انقلاب صنعتی چهارم (هوش مصنوعی، رباتیک، بیوتکنولوژی و تأثیراتشان بر مشاغل و هویت)، انقلاب اطلاعاتی (شبکههای اجتماعی، محو شدن مرز واقعیت و توهم، و «مرگ حقیقت») و انقلاب زیستمحیطی (بحران اقلیمی و ضرورت همکاری جهانی) است. زکریا با ترسیم خطوط موازی میان گذشته و حال – برای مثال، مقایسه تأثیر ماشین بخار بر شهرنشینی با تأثیر الگوریتمها بر سوق دادن انسان به متاورس – تلاش میکند پیچیدگیهای عصر حاضر را ملموستر سازد. او با زبانی که «روزنامهنگار فیلسوفمآب» توصیف شده، مفاهیم پیچیده را از طریق مثالهای واقعی از رویدادهای جهانی (انتخابات آمریکا، اعتراضات هنگکنگ) برای خواننده قابلفهم میکند.
نگاهی انتقادی: گزینشها و استدلالهای بحثبرانگیز
هرچند «عصر انقلابها» اثری روشنگر و قابل تأمل است، اما خالی از جنبههای بحثبرانگیز نیست. چنانکه در مقدمه مترجم فارسی نیز اشاره شده، میتوان انتقاداتی را بر رویکرد زکریا وارد دانست. یکی از نقدها، گزینشگری در انتخاب انقلابها است. کتاب با نقل قولی از مانیفست کمونیست آغاز میشود، اما به طرز قابل توجهی از بحث درباره انقلابهای کمونیستی که بخش مهمی از تاریخ قرن بیستم را شکل دادهاند، اجتناب میکند. تمرکز اصلی بر انقلابهای سیاسی و اقتصادی بزرگ در غرب و تلاش برای تبدیل آنها به الگویی جهانی، این خطر را دارد که تحلیل کتاب دچار نوعی انتزاعیگرایی و محدودیت جغرافیایی شود، هرچند نویسنده تلاش میکند نشان دهد چگونه تحولات اقتصادی و فناورانه (مانند فناوری ناوبری) بر تجارت و روابط بینالملل در سطح جهانی تأثیر گذاشته است.
نقد دیگر متوجه دیدگاه زکریا نسبت به انقلاب فرانسه است. او این انقلاب را به دلیل تحمیل آرمانها از بالا و ماهیت انتزاعیاش، «غیرلیبرال» میخواند و در تقابل با آن، همراهی خود را با تحولات آرامتر و تدریجی مدل انگلیسی-آمریکایی (ترجیحاً پروتستانی) ابراز میدارد. این نگاه، گرچه استدلالی رایج است، اما پیچیدگیها و دستاوردهای انقلاب فرانسه را نادیده میگیرد. همچنین، نوعی تناقض در دیدگاه او نسبت به تغییرات اقتصادی مشاهده میشود. در حالی که زکریا عموماً بر تحولات تدریجی و عادلانه تأکید دارد، اما در توجیه برخی تغییرات اقتصادی رادیکال، مانند انقلاب صنعتی بریتانیا، استدلال میکند که حتی اگر کارگران مورد استثمار قرار گرفتند، باز هم وضع درآمدی بهتری نسبت به اجدادشان داشتند. این استدلال که فشار بر بخشی از جامعه را به قیمت پیشرفت کلی توجیه میکند، با تأکید او بر عدالت و تدریجگرایی در تضاد به نظر میرسد. این نکات انتقادی، خواننده را به تعامل فعالانهتر و سنجشگرانهتر با متن اصلی فرا میخواند.
نویسنده، مترجم و دریچهای به جهان زکریا
فرید رفیق زکریا (متولد ۱۹۶۴، بمبئی)، چهرهای آشنا در عرصه تحلیل سیاست خارجی و رسانه است. او که دکترای خود را از دانشگاه هاروارد زیر نظر ساموئل هانتینگتون دریافت کرده، سابقه ویراستاری در نشریه معتبر فارن افرز و نشریه تایم را دارد و اکنون مجری برنامه GPS در شبکه سیانان است. پیشینه آکادمیک و تجربه ژورنالیستی او در هم آمیخته و نگاهی کلاننگر و در عین حال، متصل به واقعیات روز را در آثارش پدید آورده است. ترجمه فارسی این اثر که توسط مبین کرباسی انجام شده، این امکان را برای خواننده فارسیزبان فراهم میکند تا با دیدگاههای یکی از تحلیلگران برجسته بینالمللی درباره روندهای کلیدی جهان معاصر آشنا شود. مقدمه مترجم نیز خود حاوی نکات تحلیلی و انتقادی ارزشمندی است که به غنای دریافت خواننده از متن اصلی کمک میکند.
نظر شما