به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)؛ حسین نظرعلی: پیاده‌روی اربعین حسینی فرصت یک سیر و سلوک کوتاه را فراهم می‌کند تا انسان چندروزی از تعلقات دنیوی دور باشد. در این تجربه کم‌نظیر انسان‌ها فارغ از طبقه اجتماعی‌شان، از زن و مرد گرفته تا کودک شیرخواره و سالمندان و معلولان قدم در این راه می‌گذارند و صحنه‌های بی‌نظیری را خلق می‌کنند. یکی دیگر از ویژگی‌های منحصر به فرد پیاده‌روی اربعین که به آن جلوه خاصی داده، پذیرایی و مهمان‌نوازی مردم عراق است. در دنیایی که محاسبات مادی، فردگرایی را به اوج رسانده مردمانی پیدا می‌شوند که همه چیز خود را وقف خدمت‌رسانی به زائران حسینی می‌کنند. سختی‌های مسیر، گوناگونی زائران و مهمان‌نوازی مردم عراق اربعین را به فرصتی جذاب برای عکاسان تبدیل کرده تا بتوانند تصاویری دیدنی از این رویداد خاص را ثبت نمایند. یکی از عکاسانی که سال‌های متوالی در این پیاده‌روی حضور داشته و مجموعه عکس‌های خود را در کتاب «پیاده آمده‌‎ام» منتشر کرده است سید احسان باقری مدیر خانه عکاسان ایران است که در آستانه اربعین به سراغ وی رفتیم تا برایمان از تجربیاتش بگوید.



به صورت اتفاقی در مسیر پیاده‌روی قرار گرفتم

سید احسان باقری درباره آشنایی‌اش با پیاده‌روی اربعین و تجربه‌ عکاسی‌ در این مسیر گفت: من توفیق داشتم از سال 83 در مراسم اربعین شرکت کنم ولی عکاسی را به طور جدی از سال 87 آغاز کردم. سال 87_88 خیلی جدی مشغول عکاسی شدم و بیش از عکاسی، روایت‌گری اربعین برایم اولویت داشت. سفری که خودم مجذوبش شده بودم و احساس می‌کردم مردم جهان از آن بی‌خبرند؛ پس من هرکاری می‌توانم باید انجام دهم.

در آن زمان خبری از پیاده‌روی نبود حتی کاروان‌های زیارتی هم اجازه نداشتند مردم را پیاده کنند. و ما به صورت اتفاقی در مسیر پیاده‌روی قرار گرفتیم. یادم می‌آید یک صبح گرگ‌و‌میش وقت نماز بود، چشمهایم را باز کردم و دیدم مانند صحرای محشر از دو طرف اتوبوس مردم پیاده در حرکتند و صدای خش خش دمپایی روی آسفالتی که خاک رویش نشسته بود می‌آید و با صحنه‌ عجیبی مواجه شدیم. پیاده شدیم، نماز خواندیم و در آنجا مدیر کاروان در مقابل عمل انجام شده‌ای قرارگرفت و نتوانست کاروان را جمع کند و ما در سیل جماعت افتادیم و رفتیم تا کربلا.

تلاش کردم کتابم ابزار دعوت دیگران باشد

وی در خصوص تدوین کتاب پیاده آمده‌ام اظهار کرد: کتاب پیاده آمده‌ام ماحصل سفرهایم به عراق بین سال‌های 87 تا 93 است. ما البته هرسال سوژه ای برای اربعین تعریف می‌کردیم. یک سال زیارت اربعین، یک سال اتفاقات مسیر، یک سال پرتره هنری از آدم‌هایی که می‌روند. کتاب را مردمی صفحه‌آرایی کردیم نه با لی‌اوت حرفه‌ای و عکاسانه .با اینکه می‌دانستم مورد انتقاد اصحاب عکاسی قرار خواهم گرفت ولی برایم مهم نبود. با هر نهاد فرهنگی مذاکره می‌کردم تا کتاب را چاپ کنیم ولی هیچ کسی همکاری نمی‌کرد. جدا هیچ تصوری در مورد پیاده‌روی اربعین وجود نداشت.

سال 93 همزمان شد با دعوت این بنده برای مدیریت خانه عکاسان ایران و وقتی به حوزه هنری آمدم با مدیر انتشارات سوره مهر آقای حمزه‌زاده صحبت کردم و خیلی استقبال کردند و ما توانستیم بعد از 6 سال آن کتاب را چاپ کنیم. البته  صفحه‌آرایی را تغییر دادیم و عکس‌های جدید را به آن اضافه ‌کردیم.

باقری درباره بازخورد انتشار کتاب پیاده آمده‌ام گفت: سال 93 که کتاب رونمایی شد ، من یادم هست که در تمام شبکه‌های مختلف رسانه ملی گزارش رونمایی را پخش کردند. اول کتاب هم گفته‌ام که این کتاب مثل چند قطعه صدف است در کنار دریا و اگر می‌خواهید دریایی که من از آن حرف می‌زنم را درک کنید ، همین اول که هنوز کتاب را شروع نکرده‌اید آن را بسته و به این سفر بروید. واقعا هنوز بعد از اینکه 12 یا 13 سفر توفیق داشتم اربعین بروم ، باورم این هست که هیچ چیز نمی‌تواند حس اربعین را منتقل کند؛ فقط می‌تواند در حد یک ذکات کوچک جهت انتقال باشد از توفیقی که آدم پیدا کرده و به این سفر رفته ولی آدم باید برود و ببیند.

من البته تمایل زیادی به عکاسی مستند ندارم و بیشتر عکاسی صحنه‌پردازی شده و صنعتی انجام می دهم؛ اما اربعین خودش مهم بود. هر چقدر بیشتر عکاسی می‌کردم احساس عجز بیشتری می‌کردم ،خیلی تلاش کردم کتابی گردآوری کنم که آن کتاب برایم ابزار دعوت دیگران باشد.

البته لازم می‌دانم به این نکته اشاره کنم که در این کتاب از تصاویر ثبت شده عکاسان دیگر نیز استفاده شده است و مثلا علی‌حیاتی موسس کارگاه طراحی سه در چهار در این کتاب تعدادی عکس دارد، همچنین یکی دو نفر دیگر در حد تک عکس و اسامی در شناسنامه کتاب آمده است.



تدوین یک کتاب عکس اربعین با استانداردهای جهانی ضرورت دارد

یکی از تمایزات کتاب پیاده آمده‌ام نسبت به آثار مشابه استفاده از متن در کنار تصاویر است. باقری درباره این ویژگی توضیح داد: ما در این کتاب سعی کردیم از روایات اهل بیت راجع به زیارت اربعین تا سخنان بزرگانی مثل آقای بهجت و امامخمینی(ره) و دیگران به شکل متن‌هایی در کنار تصاویر استفاده کنیم. زحمت بخش زیادی از این متن‌ها بر عهده محمد کرم زاده بوده و البته بخشی هم شامل دلنوشته‌هایم است که براساس همین بازگشت به روایات و سخنان بزرگان درباره اربعین بوده است.

وی با اشاره به ظرفیت پیاده روی اربعین برای معرفی به جهان افزود : حتما نیاز است حداقل یک کتاب حرفه‌ای و جامع و عکاسانه که به زبان انگلیسی و بین‌المللی باشد منتشر شود و البته روی فروش و پخش بین المللی آن نیز باید کار کرد. این موضوع  بسیار مهم است و متاسفانه این کار انجام نشده. کتاب من با وجود اینکه می‌گوییم جزییات دارد ولی به نظر من با اثری عکاسانه و کتاب عکسی درشان رویداد اربعین فرسنگ ها فاصله دارد .

کتابی که با فرمت‌های حرفه‌ای و استاندارد‌های جهانی چاپ شود و اطلاعات و عکس‌هایش قوی باشد و بتواند مخاطب بین‌المللی را با خودش همراه کند. متاسفانه در کشور خودمان کتاب عکس خیلی فروش ندارد و به خاطر قیمت بالای آن مردم خیلی استقبال ولی در دنیا کتاب عکس جایگاه بهتری دارد و به نظرم اگر کاری درخوری تولید شود حتما می‌‌تواند تاثیرگذار باشد . ضمن اینکه با توجه به این بایکوت خبری رسانه‌ای شدیدی که در طول اربعین وجود دارد حتما می تواند کمک کند به آنکه حداقل یک سری افراد دیگری هم با این موضوع آشنا شوند.

پروژه پانورامای اربعین با هدف شکستن بایکوت رسانه‌ای غرب شکل گرفت

مدیر خانه عکاسان ایران درباره پروژه پانورامای اربعین گفت: این پروژه سال 93 آغاز شد. من دنبال یک تصویری بودم که در جهان به عنوان ثبت رکورد طولانی‌ترین عکس باشد و می‌خواستم با رسانه عکس شیعه‌هراسی و شیعه‌ستیزی و بایکوت خبری رسانه‌ای را دور بزنم. به ذهنم آمد در یک عکس پانورامای 80 کیلومتری جاده نجف کربلا  عظمت این جمعیت را نشان دهم. بعد از  یک سری هماهنگی سال  93 در قالب تیمی به عراق رفتیم ولی وسایلمان در فرودگاه نجف گیر کرد و نهادی که به ما قول همکاری داده بود نتوانست کاری کند و ما برگشتیم. سال بعد با خود عراقی‌ها هماهنگ شدیم و رفتیم ولی متاسفانه به خاطر محدودیت‌های زیادی که داشتیم 8 کیلومتر از 80 کیلومتر مسیر نجف تا کربلا را پوشش دادیم.

وی ادامه داد: من دوست داشتم بتوانیم این عکس را در قالب اینستالیشن مثلا در کنار دیوار برلین به نمایش بگذاریم. در یک جایی در یکی از کشورهای اروپا و آمریکای لاتین و حتی مثلا آسیا نمایش بگذاریم و این کار شدنی است. قبلا فکر می‌کردم نمی‌گذارند بعد به این نتیجه رسیدم که این کار شدنی است .اگر شما در واقع برچسب سیاسی و دولتی نداشته باشید و بخواهید  کارتان را  یک کار آزاد تحت عنوان مردم‌نهاد پیش ببرید، حتما این کار شدنی است و می‌توانید آن  را درقالب یک کار فاخری که آن جا برای آن ها ارزشمند است ببرید و ارائه کنید . این سوال برای آنها پیش می‌آید که این چیست و شما فرصت دارید اربعین را معرفی کنید و قصه امام حسین(ع) و شیعیان را توضیح دهید. یعنی اول طرف را به بحث وارد کنید بعد دیگر نیاز نیست شیعه شناسی به او یاد دهید. کافی است جذبه آن عظمت او را بگیرد یا حداقل در ذهنش بماند یا بعدا ترغیب شود بیاید خودش از نزدیک فضایی که 80کیلومتر است و آدم ها 3 روز راه می روند و تمام نمی‌شود را ببیند.



اربعین پیش‌نمایشی از فضای جامعه پس از ظهور است

سید احسان باقری با اشاره به ظرفیت تمدن‌سازی رویداد اربعین گفت: در این گردهمایی ردی از هر کشور، قوم، نژاد، پرچم و دینی را می‌بینید و هیچ چیزی جز صلح و آشتی و مهر در آنجا نیست. بسیارند مردمانی که در دنیا تبلیغ می‌کنند که یک چنین چیزی را دارند ولی واقعیتش این است که اصلا قابل مقایسه با اربعین نیست. اربعین حول محور امام حسین(ع) همه مردم دنیا را از ادیان، کشورها، مذاهب، زبان‌ها و طبقات اجتماعی مختلف آنجا جمع می‌کند و همه با هم مساوی می‌شوند و طبقه اجتماعی و توان مالی و سواد رنگ می‌بازد و آدم ها با یک زبان دیگری با هم صحبت می‌کنند.

اینجا زبان امام حسین(ع) و اربعین است وسط می‌آید و همه چیز رنگ می‌بازد و آدم‌ها فارغ از پوسته‌ها و نقاب‌هایی که دنیای جاهلیت مدرن برای آن‌ها ساخته است کنار هم قرار می‌گیرند و با هم حرف می زنند. حال و هوایی که من شخصا از اربعین برایم جذاب است این است که‌ احساس می‌کنم بعد از آن ظهوری که ما از آن حرف می‌زنیم این پیش نمایشی از آن فضاست. فضایی که یک جامعه مهدوی آن را ترسیم می‌کند و در همه ادیان هم به آن اشاره شده است و جهانی است. این جهانی بودن اربعین خیلی می‌تواند در این کتاب خودش را نشان دهد‌.

نگاه نمایشی و گزارش محور آفت تولیدات فاخر است

مدیر خانه عکاسان ایران درباره لزوم استفاده از قالب‌های فاخر برای ارایه موضوعات مربوط به اربعین اظهار کرد: «چند تا انتشارات در دنیا هستند مانند فیدون که کارشان کار حرفه‌ای چاپ کتاب عکس است. خیلی از کار‌های ما این قابلیت را دارد که در دنیا معرفی شود. آنها مفاهیم پوچ را در قالب‌های فاخر عرضه می‌کنند و آنها را زیبا جلوه می‌دهند. ما فکر می‌کنیم که نمی‌توانیم همان محتوای فاخر را در قالب فاخر ببریم و معمولا محتوای فاخرمان را در بدترین قالب و شکل ارائه می‌دهیم و هرجا صحبت می‌شود فکر می‌کنیم اگر قرار است مردمی باشد پس نباید فاخر باشد، پس نباید شاخصه‌های هنری داشته باشد. متاسفانه معمولا تولیدات فرهنگی و هنری در ایران با حمایت نهادهای فرهنگی انجام داده می‌شود که نگاهشان نمایشی و گزارش محور است و کمتر آن شاخصه‌های هنری را در نظر می‌گیرند.

وی با اشاره به آسیب‌های شتابزدگی در حوزه تولید آثار فرهنگی و هنری افزود: «در این 15 سال باید در حوزه فیلم مستند، عکس و هر رسانه دیگری اتفاقات بزرگتری می‌افتاد. دلیلش هم این است که آشفتگی وجود دارد و آن حمایت‌های لازم اتفاق نمی‌افتد و جوزدگی و هیجان‌زدگی وجود دارد. به نظر من کسی که می‌خواهد برای اربعین کار کند تمام سالش باید به اربعین بگذرد و متاسفانه امام حسین(ع) در ایران برای نهادهای فرهنگی و برای خیلی از مردم از دهه محرم شروع می‌شود و تا اربعین هم افول می‌کند. این خیلی بد است. طبیعی است که وقتی استارت یک کار فرهنگی هنری را در دهه محرم می‌زنید 30 روز تا رویداد اصلی فاصله دارید و معلوم است که خروجی چه خواهد بود. وقتی شما هیچ برنامه‌ریزی بلندمدت و میان‌مدتی در فضای تولید هنر در اربعین ندارید و فقط در قالب هیجان‌زدگی و باز شدن یک سری بودجه می‌خواهید کار تولید کنید، طبیعی است که نتیجه کار شما هم حاوی عناصر شتاب‌زده و گزارش محور خواهد بود و خیلی فاصله می‌گیرد از آن چیزی که باید باشد.»

در حوزه پیاده‌روی اربعین عملکرد رسانه‌ای ضعیفی داشتیم

باقری به شناخت کم مردم ایران از رویداد پیاده‌روی اربعین اشاره کرد و گفت: من همیشه چون نگاهم به در فضای اربعین بین‌المللی بوده است باورم نمی‌شد که بعد از این همه کار در ایران هنوز برخی از هموطنانم با اربعین بیگانه باشند. ما فکر می‌کنیم چون مجری صدا‌و‌سیما درباره اربعین حرف می‌زند یا پخش زنده از پیاده‌روی دارند یعنی مردم جهان اربعین را می‌شناسند در حالی که این گونه نیست. در نمایشگاه‌ چیدمان رویای بهشت که ما سال گذشته برگزار کردیم و در واقع شامل نمایش عکس و مستند و پذیرایی‌های اربعینی می‌شد وقتی خیلی‌ها تازه می آمدند و در آن فضا قرار می‌گرفتند احساس می‌کردند که هیچ چیز از اربعین نمی‌دانند. آدم هایی که شاید از لحاظ فکری و اعتقادی کمتر شبیه ما هستند و در فضاهایی که ما هستیم کمتر هستند و شما می‌دیدید که با یک موضوع جدیدی مواجه شده و بدون هیچ گاردی این شور در او به وجود آمده که برود و اصل موضوع را تجربه کند. این نشان می‌دهد ما در کشور خودمان مثل همه موضوعات فرهنگی دیگر چقدر به لحاظ رسانه‌ای ضعیف کار کردیم. 

امام حسین(ع) در یک لحظه قلوب مردم را تسخیر می‌کند

مدیر خانه عکاسان ایران با اشاره به اینکه با وجود بایکوت رسانه‌ای اربعین همچنان امکان استفاده از ظرفیت رسانه‌های جهان به منظور نشر تولیدات در حوزه اربعین وجود داد به نقل خاطره‌ای پرداخت و گفت: یک گروه مستندسازی می خواستند فیلم بسازند و یک عکاسی را می خواستند که فیلم او را در اربعین بسازند. می خواستند عکاس مسلمان نباشد و اروپایی باشد. من یک خانمی به نام امیلی گارت ویت را در اینستاگرام دنبال می‌کردم . اولا زن بود چون اگر مرد بیاید کسی متوجه نمی‌شود که مسلمان است یا نه. من او را دنبال می‌کردم چون یک زن انگلیسی بود و می‌دیدم با آنکه مسلمان نیست به کشورهای مختلف می‌رود و در صفحه‌اش از زن‌های محجبه عکس می‌گذارد. یک علاقه یا کششی به بحث حجاب و شاید رفتارهای دینی و مذهبی داشت.

ا به من گفتند این خانم به ذهن من آمد و او را به گروه مستند‌ساز معرفی کردم و خودم به او ایمیل زدم و او هم با اشتیاق پذیرفت که بیاید و آمد و من هم با آن ها همراه شدم. آن‌ها مستند می‌ساختند و این خانم هم عکاسی می‌کرد. این خانم طوری مجذوب فضای اربعین شده بود که سال بعد هم با هزینه خودش آمد. روزنامه ایندیپندنت که یک روزنامه معتبر و مشهور است گزارش تصویری این خانم از اربعین را منتشر کرد. در صورتی که اربعین در شبکه‌ها و رسانه‌های دنیا بایکوت تقریبا صد‌درصدی است‌. اگر من می‌خواستم در ایندیپندنت چیزی چاپ کنم محال بود که این اتفاق بیفتد ولی او رفت و منتشر کرد. این آدم سال بعد با خرج خودش به اربعین آمد و یک فیلمی از او منتشر شد که در حرم امام حسین طبقه بالا یک پارچه سبز روی سرش انداخته و گریه می‌کند و آدم ها را نشان می‌دهد که لبیک یا حسین می‌گویند.

وی افزود: گاهی می‌شود چهره‌ای مثل یک فوتبالیست را که اصلا مسلمان نیست ولی ضد دین هم نیست به این رویداد دعوت کرد و هزینه‌اش را هم مثلا یک اسپانسر شخصی تقبل کند. لازم نیست مسلمانش کنیم و لازم نیست شیعه‌اش کنیم. من اعتقاد دارم امام حسین(ع) و اربعین نیازی به ما ندارند و امام حسین(ع) می‌تواند در یک لحظه عالم و قلوب مردم را تسخیر کند و باورم دارم تا جهانیان امام حسین(ع) را نشناسند امام زمان عج ظهور نخواهد کرد و باور دارم که بستر شناخت امام حسین(ع) در جهان و پیش از ظهور اربعین است. امام حسین(ع) و امام زمان(عج) نیازی به ما ندارند اما ما وظیفه خودمان را داریم.

ن تا یک جایی فکر می‌کردم باید بروم معرفی کنم. بعد احساس کردم بیشتر نیاز دارم که خودم را به آن‌ها وصل کنم و مثلا برای خودم یک آبرویی بخرم یا یک توشه‌ای از این مسیر بردارم. ولی به هر حال از باب تکلیف و از باب آن زکات فکر می کنم که با برنامه‌ریزی‌های بلند‌مدت و به دور از ‌شتاب‌زدگی و گزارش‌محوری در حوزه‌های مختلف فعالان دغدغه‌مند مردمی باید در این حوزه کار کنند.

کارهای نمایشی بی برکت خواهد بود

باقری به اهمیت دعوت از انسان‌هایی از ادیان و فرهنگ‌های متفاوت به این رویداد اشاره کرد و گفت: باید از ظرفیت گروه‌های کارناوالی و واکینگ که در مناطقه مختلف جهان قرار‌هایی می‌گذارند استفاده کنیم و بتوانیم آن آدم‌ها را از جای جای جهان به هر شکلی به فضای اربعین بکشانیم. بقیه اش دیگر کار ما نیست . مگر کسی ما را مجذوب آن فضا کرده است؟ آن کسی که صاحب آن مسیر است خودش آدم‌ها را مجذوب می‌کند و ما در این اتفاق کوتاهی کردیم و درخیلی چیزها مثل 15 سال پیش هستیم. امام خامنه‌ا‌ی در آخرین صحبت‌هایشان فرمودند که کارهای نمایشی بی‌برکت خواهد بود. ما متاسفانه درگیر نمایش هستیم. در صورتی که علاوه بر ترغیب به برنامه‌ریزی دقیق و درست نیازمندیم.