به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، سجاد سرگلی، زبان‌شناس و پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی، با حضور در برنامه «پرانتز خبر» درباره خبری توضیح داد که چند روز پیش منتشر بود مبنی بر اینکه زبان فارسی تنها زبان کلاسیک دنیاست: سازمان یونسکو چنین مطلبی را در وبگاه خود اعلام نکرده است و منشأ این خبر سوءتفاهم بعضی رسانه‌ها از مصاحبه یکی از استادان دانشگاه بوده که چنین‌ چیزی را مطرح کرده است، البته نه به نقل از یونسکو.

وی ادامه داد: اما آیا زبان فارسی جزو زبان‌های کلاسیک دنیا محسوب می‌شود یا خیر؟ پیش از پاسخ دادن به این پرسش، باید درباره واژه «کلاسیک» توضیحاتی دهم. کلاسیک در زبان انگلیسی معانی متعددی دارد. برای مثال، می‌گوییم‌ یک «اثر کلاسیک» است، به این معنی که به آن اقبال شده و چاپ‌های متعددی از آن منتشر شده. ممکن است اثری که تا پیش‌ از این‌ کلاسیک محسوب نمی‌شده مثلاً دو سه سال بعد کلاسیک‌ محسوب شود؛ یا در باستان‌شناسی می‌گوییم‌ «دوره کلاسیک» و فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم واژه کلاسیک را در این معنا پذیرفته و معادلی برای آن انتخاب نکرده است؛ یا می‌گوییم «فیلسوفان کلاسیک»، «ماشین کلاسیک»، «اثر هنری کلاسیک»، «موسیقی کلاسیک»، که برخی گمان می‌کنند موسیقی کلاسیک همان موسیقی سنتی است، اما ممکن است موسیقی‌ای سنتی باشد و کلاسیک نباشد. با ذکر این مثال‌ها می‌خواهم به این توجه دهم که واژه «کلاسیک» معانی مختلفی دارد.

این زبان‌شناس خاطرنشان کرد: اکنون به زبان کلاسیک و تعریف آن می‌رسیم. عنوان «زبان کلاسیک» در انگلیسی عمدتاً زمانی به کار می‌رود که می‌خواهند به زبان‌هایی مانند یونانی و لاتین اشاره کنند. به‌جز این معنا، برای زبان کلاسیک تعریفی ارائه شده است که مورد اتفاق زبان‌شناسان هم‌ نیست و بیش‌ از آنکه در علم زبان‌شناسی مطرح باشد، بیشتر در حوزه‌های عمومی مطرح می‌شود و زبان‌شناسان‌ خیلی تمایل ندارند در تایپولوژی یا رده‌شناسی زبان از این اصطلاحات استفاده کنند. زبان‌شناسان عموماً از اصطلاحات دیگری استفاده می‌کنند. آن‌ها زبان‌ها را رده‌بندی می‌کنند و دوره‌های مختلف هر زبان را مشخص می‌کنند. با همهٔ این اوصاف، تعریف زبان کلاسیک این است: اگر یک زبان سنت ادبی یا ادبیات مکتوب داشته باشد و عموماً کهن هم باشد به آن زبان کلاسیک می‌گویند. طبق این تعریف، آیا زبان فارسی کلاسیک محسوب می‌شود؟

وی افزود: زبان فارسی سه دوره فارسی باستان، فارسی میانه و فارسی نو را پشت‌ سر گذاشته است. فارسی باستان، طبق این تعریف، کلاسیک محسوب می‌شود. زبان فارسی میانه (پهلوی) هم کلاسیک محسوب می‌شود. دربارهٔ فارسی نو اختلاف‌نظر وجود دارد. اگر بنا را بر سنت ادبی مکتوب بگذاریم، از قرن چهارم تا دوران قاجار زبان فارسی نوی کلاسیک محسوب می‌شود. برخی نویسندگان غربی در مقالات خود این دوره را زبان فارسی نوی قرون‌وسطایی تعبیر کرده‌اند که از دید ما تعبیر نادرست و نادقیقی‌ است.

این پژوهشگر تشریح کرد: چه‌بسا دقیق‌تر این باشد که بگوییم زبان فارسی یک زبان کهن است و فارسی نو یکی از معدود زبان‌های کهن دنیاست و با تعریفی که عرض کردم جزو زبان‌های کلاسیک دنیا نیز هست. پس می‌توانیم‌ بگوییم‌ که زبان فارسی زبان زنده کلاسیک دنیاست اما اینکه بگوییم تنها زبان کلاسیک زنده دنیاست چنین ادعایی نمی‌توانیم بکنیم. این ادعا می‌تواند آفتی باشد. مثلاً ممکن است زبان لاتین بگوید من هم زبان کلاسیک هستم و در واتیکان هنوز از این زبان استفاده می‌شود؛ یا عبری‌زبانان می‌توانند بگویند ما هم زبان زنده کلاسیک دنیا را داریم. در این صورت خیلی‌ها می‌توانند چنین اظهارنظرهایی داشته باشند و بگویند زبان ما هم کلاسیک است.

سرگلی در پایان بیان کرد: این خبر ظاهراً ابتدا از سوی یک خبرگزاری منتشر شد‌. خبرگزاری هم به گفتهٔ یکی از استادان دانشگاه تکیه کرده بود. اما از قرار معلوم ایشان به نقل از یونسکو چنین چیزی را مطرح نکرده بود. من متوجهم که ما فارسی‌زبانان نسبت به زبان خود حساسیت‌هایی داریم و برایمان جذاب است که دربارهٔ زبانمان مطالبی بشنویم که منحصربه‌فرد است، اما ملتی که خودش زبان و ادبیات غنی و کهن دارد، نیازی ندارد که برای ذوق کردن دربارهٔ هویت خود منتظر تأیید منابع بیرونی و خارجی باشد، هرچند که این مسئله برای مردمی که تاریخ و فرهنگ زبان خودشان را دوست دارند قابل درک است.


«پرانتز خبر» برنامه مستند و خبری رادیو نمایش است که از شنبه تا چهارشنبه ساعت ۹ تا ۱۰ صبح با اجرا و تهیه‌کنندگی مارال دوستی بر روی آنتن رادیو نمایش می‌رود.