به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «شیوه‌های روشمند بررسی میدانی در باستان‌شناسی» اثر کمال‌الدین نیکنامی در 386 صفحه با شمارگان 500 نسخه و قیمت 61 هزار تومان از سوی سازمان سمت منتشر شد.
نویسنده در بخشی از مقدمه این کتاب آورده است: «سرزمین‌های شمال آفریقا که در ادبیات جغرافیای تاریخی مسلمانان به مغرب و دانسان‌های گذشته مواد فرهنگی را ایجاد و از آن‌ها استفاده کرده‌اند که بخش مهمی از مدارک باستان‌شناسی را تشکیل می‌دهند. این مدارک از طریق تخریب، نهشتگی، دور انداخته شدن، ترک شدن و یا به سادگی از بین رفتنشان در سطح پهندشت‌های گذشته رخ داده است. در طول زمان، سازندهای پیچیده پس از نهشتگی، آن‌ها را تغییر می‌دهند و از بین می‌برند و سرانجام نیز در زیر سطح مدفونشان می‌کنند، تا جایی که ممکن است مدت‌ها باقی بمانند و باستان‌شناسان آن‌ها را به صورت مدارک باستان‌شناختی زیر سطح کشف و حفاری کنند.
با این حال، ممکن است بر اثر بسیاری شرایط مواد فرهنگی هرگز دفن نشوند و در سطح زمین باقی بمانند، یا ممکن است دفن شده باشند و بعداً دوباره در معرض دید قرار بگیرند که در این صورت باستان‌شناسان آن‌ها را به مثابه مدارک سطحی باستان‌شناسی کشف و مطالعه می‌کنند. روش اصلی برای کشف و بررسی این مدارک سطحی، بررسی و مشاهده سطح زمین است که این روش پیاده‌روی صحرایی، پیمایش، پیاده‌روی، و جمع‌آوری سطح نیز نامیده می‌شود.»
در ادامه نیز یادآوری می‌کند: «بررسی میدانی شامل طیف وسیعی از تکنیک‌هاست که برای جمع‌آوری اطلاعات مربوط به ماهیت، تنوع، سازمان و توزیع آثار و سکونتگاه‌ها در یک پهندشت طراحی می‌شود. بررسی میدانی ابزار تحقیقاتی علمی و سازندهای است که مسئولیت کشف و مستندسازی بقایای فرهنگی را در سطوح امروزی زمین بر عهده دارد و همچنین منبع اصلی تعیین انبوهی از اطلاعات درباره مکان‌های باستان‌شناسی در نظر گرفته می‌شود.
بررسی باستان‌شناسی سطحی، همچنین در یک چارچوب روش‌شناختی به عنوان روشی برای ارائه برآورد پارامترهای عمومی یا خاص منطقه مورد مطالعه در پاسخ به پارامترهای هدف که با جهت‌گیری مسئله‌محور تعیین می‌شوند، تعریف و طراحی می‌شود. از دهه 1970 در امریکا در مطالعه الگوهای استقراری منطقه‌ای پیش از پروژه‌های تغییر زمین و تسهیل مدیریت طولانی‌مدت منابع عمومی، استفاده از استراتژی‌های گسترده بررسی‌های سطحی میدانی بسیار مورد توجه قرار گرفت.»
در جایی دیگر اشاره می‌کند: «از پتانسیل بررسی باستان‌شناختی که یکی از روش‌های تحقیقاتی باستان‌شناسی است، نیز انتقاد شده است. در سال‌های اخیر بحث‌های فراوانی وجود داشته که درصدد بوده با ایجاد مبانی روش‌شناختی درست برای بررسی‌های سطحی و سنجش صحت و ثبات نتایج، شیوه‌های بررسی‌ها را ارتقا بخشد. از طریق مطالعات موردی که در مناطق مختلف جهان صورت گرفته است، می‌توان اطلاعات فراوانی درباره روش‌های بررسی به دست آورد. این تجربیات روش‌های بسیار پیچیده‌ای برای بررسی منطقه‌ای باستان‌شناسی تولید کرده است. نتایج حاصل از چنین تجربیاتی امروزه می‌تواند تصویری دقیق از زندگی گذشته بشر در جهان ارائه دهد.»
وی درباره هدف از نگارش این کتاب می‌نویسد: «هدف اصلی این کتاب از یک‌‌سو کشف پتانسیل چارچوب کاملاً مشخص روش بررسی منطقه‌ای باستان‌شناسی است، در حالی که از سوی دیگر تأکید بر بهره‌وری این استراتژی به عنوان رویکردی باستان‌شناختی، به ویژه در مواردی که تحقیقات با جهت‌گیری حل مسئله برنامه‌ریزی می‌شود، شده است که هر دو از طریق تولید مدلی کلی از روش بررسی باستان‌شناسی در فعالیت‌های باستان‌شناسی ایران پذیرفته خواهد شد.
در اینجا باید تأکید شود که بسیاری از پهندشت‌های فرهنگی ایران به طور مداوم در معرض تهدیدهای حفاری‌های غیرقانونی، پروژه‌های بزرگ توسعه و بلایای طبیعی قرار دارند. این عوامل بر تکنیک‌های بررسی منظم سطح زمین به عنوان رویکرد عمده باستان‌شناسی تأثیر می‌گذارد. مهم‌تر اینکه، در سایه عدم شناخت پتانسیل سایر رویكردهای فنی، از کاوش‌های باستان‌شناسی هنوز به عنوان تنها وسیله بازیابی اطلاعات حمایت می‌شود. این مشکلات باعث می‌شود که بررسی در اولویت اصلی باستان‌شناسی علمی ایران قرار گیرد.»
کتاب «شیوه‌های روشمند بررسی میدانی در باستان‌شناسی» برای دانشجویان رشته باستان‌شناسی در مقطع کارشناسی به عنوان منبع اصلی درس «بررسی باستان‌شناسی»، در مقطع کارشناسی ارشد به عنوان منبع اصلی درس «روش‌های میدانی باستان‌شناسی» و در مقطع دکترا به عنوان منبع اصلی درس «تکنیک‌های پیشرفته میدانی» تدوین شده است.
نویسنده در بخشی از مقدمه این کتاب آورده است: «سرزمین‌های شمال آفریقا که در ادبیات جغرافیای تاریخی مسلمانان به مغرب و دانسان‌های گذشته مواد فرهنگی را ایجاد و از آن‌ها استفاده کرده‌اند که بخش مهمی از مدارک باستان‌شناسی را تشکیل می‌دهند. این مدارک از طریق تخریب، نهشتگی، دور انداخته شدن، ترک شدن و یا به سادگی از بین رفتنشان در سطح پهندشت‌های گذشته رخ داده است. در طول زمان، سازندهای پیچیده پس از نهشتگی، آن‌ها را تغییر می‌دهند و از بین می‌برند و سرانجام نیز در زیر سطح مدفونشان می‌کنند، تا جایی که ممکن است مدت‌ها باقی بمانند و باستان‌شناسان آن‌ها را به صورت مدارک باستان‌شناختی زیر سطح کشف و حفاری کنند.
با این حال، ممکن است بر اثر بسیاری شرایط مواد فرهنگی هرگز دفن نشوند و در سطح زمین باقی بمانند، یا ممکن است دفن شده باشند و بعداً دوباره در معرض دید قرار بگیرند که در این صورت باستان‌شناسان آن‌ها را به مثابه مدارک سطحی باستان‌شناسی کشف و مطالعه می‌کنند. روش اصلی برای کشف و بررسی این مدارک سطحی، بررسی و مشاهده سطح زمین است که این روش پیاده‌روی صحرایی، پیمایش، پیاده‌روی، و جمع‌آوری سطح نیز نامیده می‌شود.»
در ادامه نیز یادآوری می‌کند: «بررسی میدانی شامل طیف وسیعی از تکنیک‌هاست که برای جمع‌آوری اطلاعات مربوط به ماهیت، تنوع، سازمان و توزیع آثار و سکونتگاه‌ها در یک پهندشت طراحی می‌شود. بررسی میدانی ابزار تحقیقاتی علمی و سازندهای است که مسئولیت کشف و مستندسازی بقایای فرهنگی را در سطوح امروزی زمین بر عهده دارد و همچنین منبع اصلی تعیین انبوهی از اطلاعات درباره مکان‌های باستان‌شناسی در نظر گرفته می‌شود.
بررسی باستان‌شناسی سطحی، همچنین در یک چارچوب روش‌شناختی به عنوان روشی برای ارائه برآورد پارامترهای عمومی یا خاص منطقه مورد مطالعه در پاسخ به پارامترهای هدف که با جهت‌گیری مسئله‌محور تعیین می‌شوند، تعریف و طراحی می‌شود. از دهه 1970 در امریکا در مطالعه الگوهای استقراری منطقه‌ای پیش از پروژه‌های تغییر زمین و تسهیل مدیریت طولانی‌مدت منابع عمومی، استفاده از استراتژی‌های گسترده بررسی‌های سطحی میدانی بسیار مورد توجه قرار گرفت.»
در جایی دیگر اشاره می‌کند: «از پتانسیل بررسی باستان‌شناختی که یکی از روش‌های تحقیقاتی باستان‌شناسی است، نیز انتقاد شده است. در سال‌های اخیر بحث‌های فراوانی وجود داشته که درصدد بوده با ایجاد مبانی روش‌شناختی درست برای بررسی‌های سطحی و سنجش صحت و ثبات نتایج، شیوه‌های بررسی‌ها را ارتقا بخشد. از طریق مطالعات موردی که در مناطق مختلف جهان صورت گرفته است، می‌توان اطلاعات فراوانی درباره روش‌های بررسی به دست آورد. این تجربیات روش‌های بسیار پیچیده‌ای برای بررسی منطقه‌ای باستان‌شناسی تولید کرده است. نتایج حاصل از چنین تجربیاتی امروزه می‌تواند تصویری دقیق از زندگی گذشته بشر در جهان ارائه دهد.»
وی درباره هدف از نگارش این کتاب می‌نویسد: «هدف اصلی این کتاب از یک‌‌سو کشف پتانسیل چارچوب کاملاً مشخص روش بررسی منطقه‌ای باستان‌شناسی است، در حالی که از سوی دیگر تأکید بر بهره‌وری این استراتژی به عنوان رویکردی باستان‌شناختی، به ویژه در مواردی که تحقیقات با جهت‌گیری حل مسئله برنامه‌ریزی می‌شود، شده است که هر دو از طریق تولید مدلی کلی از روش بررسی باستان‌شناسی در فعالیت‌های باستان‌شناسی ایران پذیرفته خواهد شد.
در اینجا باید تأکید شود که بسیاری از پهندشت‌های فرهنگی ایران به طور مداوم در معرض تهدیدهای حفاری‌های غیرقانونی، پروژه‌های بزرگ توسعه و بلایای طبیعی قرار دارند. این عوامل بر تکنیک‌های بررسی منظم سطح زمین به عنوان رویکرد عمده باستان‌شناسی تأثیر می‌گذارد. مهم‌تر اینکه، در سایه عدم شناخت پتانسیل سایر رویكردهای فنی، از کاوش‌های باستان‌شناسی هنوز به عنوان تنها وسیله بازیابی اطلاعات حمایت می‌شود. این مشکلات باعث می‌شود که بررسی در اولویت اصلی باستان‌شناسی علمی ایران قرار گیرد.»
کتاب «شیوه‌های روشمند بررسی میدانی در باستان‌شناسی» برای دانشجویان رشته باستان‌شناسی در مقطع کارشناسی به عنوان منبع اصلی درس «بررسی باستان‌شناسی»، در مقطع کارشناسی ارشد به عنوان منبع اصلی درس «روش‌های میدانی باستان‌شناسی» و در مقطع دکترا به عنوان منبع اصلی درس «تکنیک‌های پیشرفته میدانی» تدوین شده است.
نظر شما