در بخشی از مقدمه کتاب می‌خوانیم: «واقعه مهم غدیر و بحث جانشینی حضرت امیرالمؤمنین علی، از مباحث مهمی است كه علاوه بر جنبه‌های كلامی، اعتقادی و تاریخی، بازتاب وسیعی در پهنه ادبیات داشته و بسیاری از شاعران، ادیبان، نویسندگان و سخن‌پردازان در باب آن سخن رانده و طبع‌آزمایی كرده‌اند.
می‌توان گفت ادبیات منظوم و منثور در شعر شاعران و آثار ادبا و نویسندگان، همواره محملی ماندگار برای ثبت وقایع تاریخی در طول تمدن اسلامی بوده است كه وجود نمونه‌های بسیار در ادبیات، از عصر جاهلی تا دوران معاصر، گواهی روشن بر این مدعاست. ازاین‌رو ادبیات شیعی به‌عنوان محوری تعیین‌كننده و اساسی، همواره مورد توجه بزرگانی همچون علامه امینی قرار گرفته و به‌عنوان شاهدی ناب، استوار و به‌دور از هرگونه شائبه، برای اثبات غدیر و حقانیت خلافت امیرالمؤمنین علی ، موضوع كتاب‌هایی مانند الغدیر في الکتاب و السنة و الأدب شده است.
آنچه مؤلفان این كتاب را در وهله نخست برای تصحیح و شرح قصاید ابوتمّام ترغیب می‌نمود، جایگاه ممتاز و منحصربه‌فرد این شاعر در بین شعرای عرب و به تبع آن اهمیت قصیده غدیریّه بود كه به‌طور بسیار مجمل و مختصر در منابع ذكر شده است. عامل دیگری كه پس از مراجعه به كتب رجالی شیعه، خلأ آن در سپهر ادبیات شیعی بیش از گذشته احساس شد، ضرورت و اهمیت معرفی دو قصیده دیگر ابوتمّام است كه علی‌رغم ذكر آن در برخی كتب اخبار و رجال، تاكنون در هیچ دیوانی درج نشده و اقدام شایسته‌ای برای شرح و تصحیح آنها صورت نگرفته بود. مغفول ماندن این قصاید از دید صاحب‌نظران و ارباب ادب، مؤلفان این اثر را بر آن داشت تا در پی یافتن این اسناد مهم و روشنگر، به گنجینه تراث نسخ خطی روی بیاورند كه با لطف خدا و عنایات اهل‌بیت، توفیق رفیق راه گشت و مخطوطاتی كهن و بسیار ارزشمند از دیوان‌های شامل این قصاید به‌دست آمد.»
به اعتقاد مولفان این اثر، از رهگذر تصحیح و شرح قصاید سه‌گانه ابوتمّام حبیب بن اوس طائی، دو مطلب مهم روشن می‌شود. نخست، سندی از جنس ادبیات منظوم، آن‌هم از یكی از نامدارترین شعرای عرب در حقّانیت واقعه غدیر و صحت انتساب این قصیده به ابوتمّام؛ زیرا متأسفانه دست تحریف این قصیده را در بسیاری از نسخ خطی و چاپ‌های اخیر دیوان، حذف كرده است؛ و دوم مذهب ابوتمّام است كه تا حدودی در كتب تراجم و رجال محل مناقشه و بحث و امّا و اگر بوده است و بعد از تصحیح و شرح دو قصیده دیگر، مذهب شیعی امامی وی به‌روشنی اثبات می‌شود و راه هرگونه تردید را بر محققان مسدود می‌كند.
ابوتمّام حبیب بن أوس طائی یكی از بزرگ‌ترین شعرای عرب و پرچم‌دار شاعری و یگانه عصر خویش در استحكام استعمال الفاظ، زیبایی و فصاحت شعر و نیكویی اسلوب آن بود. بسیاری از ابیات دیوان ابوتمّام به مثل سائر تبدیل شده و در زبان مردم جاری گشته و به كتب مختلف راه یافته و جزو شواهد لغوی، صرفی، نحوی، بلاغی و شعری نویسندگان بزرگ شده است. كمتر كتابی را می‌توان یافت كه نشانی از ادب یا لغت در آن باشد و از اشعار و ابیات این شاعر بزرگ بهره‌ای نداشته باشد. شهرت ابوتمّام در طول قرون و اعصار به همه‌جا رسیده و آوازه آثار و اشعارش همه كتب تراجم و آثار را درنوردیده و او شاعری است كه زمانه شعر او را مخلّد و جاودان ساخته است.
تاكنون كتاب‌های بسیاری حول شخصیت و شعر ابوتمّام نوشته شده است كه مراجعه به آنها، خواننده را با جهانی گسترده از علوم و معانی ادبی مواجه می‌سازد كه پرداختن به آن از حوصله این كتاب بیرون است و اهتمام به آن نیازمند فرصتی مكفی و معتنابه است.
لیكن كتاب حاضر را می‌توان در عِداد كتاب‌هایی همچون شرح هاشمیات كمیت بن زید اسدی، شرح علویات سید حِمیَری، شرح علویات السبع ابن‌ابی‌الحدید معتزلی، شرح قصیده اُزریّه محمدكاظم اُزری بغدادی، شرح میمیّه فَرَزدَق، شرح قصیده مدارس آیات و رائیه دِعبِل خُزاعی و امثالهم به شمار آورد كه شُرّاح از میان قصاید موجود در دیوان شاعر تنها به شرح اشعاری پرداخته‌اند كه جنبه عقیدتی داشته و در كنار فنون شعری و بلاغی، باورهای مذهبی و اعتقادی شاعر را بیان می‌كرده است.
در این كتاب نیز تلاش شده تا در كنار شرح نكات ادبی، لغوی، آرایه‌های بلاغی، صنایع لفظی و ارتباط و معنای ابیات هریك از قصاید، به جنبه‌های روایی، تاریخی و عقیدتی آن هم پرداخته و بنا بر اقتضای هر بیت، توضیحاتی مفید ذیل آن ارائه شود.
تاكنون درخصوص ابعاد مختلف هنر شاعری و قدرت شعری ابوتمّام بسیار سخن گفته شده است، لیكن وجهی كه درباره این شاعر بزرگ عصر عباسی، كمتر بدان پرداخته شده و تنها اشاراتی در بین كتب رجال امامیّه و غیر آن بدان رفته است، مذهب اوست؛ ابوتمّام شاعری است بر مذهب امامیّه كه قصایدی غرّا در موضوع ولایت امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب و اهل‌بیت سروده كه متأسفانه دست خیانت، سالیان دراز این قصاید را از دیوان وی حذف و تحریف نموده است.
جای بسی خوشبختی و نیك‌فرجامی است كه در این كتاب نخستین‌بار پرده از سه قصیده جاودانه ابوتمّام كه عبارت‌اند از «قصیده غدیریّه»، «قصیده میمیّه امامیه» و «قصیده در مدح بنی‌هاشم و قدح بنی‌امیه»، برگرفته می‌شود و مضامین عالی و بی‌نظیر آن كه نمایانگر عقیده صریح شاعر است، با تصحیحی انتقادی از روی 11 نسخه خطی كهن، معرفی و با شرحی درخور به زیور طبع آراسته گشته است.
در شرح قصاید یاد شده تلاش محققان بر آن بوده تا در کنار تبیین نکات ادبی، لغوی، آرایه‌های بلاغی، صنایع لفظی و ارتباط و معنای ابیات هر یک از قصاید، به جنبه‌های روایی، تاریخی و عقیدتی آن نیز پرداخته و بنا بر اقتضای هر بیت توضیحاتی سودمند ذیل آن ارائه شود. زندگینامه ابوتمام، مذهب شیعه امامیه ابوتمام، تحریف دیوان، زبان و شعر ابوتمام، متن قصیده‌های سه گانه فوق، روش تصحیح و... برخی از مباحثی است که در این کتاب شرح داده شده است.
کتاب حاضر در 425 صفحه، در قطع وزیری و با جلد گالینگور و با قیمت 700.000 ریال از سوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شده است.
نظر شما