به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، سفرنامه‌نویسی یکی از آثار نوشتاری هنرمندان و نویسندگان و شاعران است که باعث ماندگاری تجربیات یک فرد اهل قلم و خوش‌فکر از یک سفر تاریخی یا یک رویداد می‌شود. در این میان سفری مانند پیاده‌روی اربعین خود حکایتی مستثناست، چرا که تمام آنانی که در این سفر حضور داشته و از خاطرات و تجربیات خود می‌گویند تنها بغضی در گلو دارند و اشکی بر دیده. امسال که به دلیل وجود بیماری کرونا و برای پیشگیری از شیوع آن، مرزهای کشور بسته شدند و ایرانیان نتوانستند در این همایش بین‌المللی حضور یابند، خواندن سفرنامه آنان که این راه را پیمودند خود می‌تواند وصف‌العیش باشد. درک لحظاتی که هرکس در این سفر بهشتی لمس کرده و تبلور دوباره طعم شیرین زیارت در کتبی با این مضمون خود می‌تواند راهی برای آرام شدن این آتش فراق باشد. در این رابطه خبرگزاری کتاب ایران گفت‌وگویی داشته با حجت‌الاسلام سید بشیر حسینی میانجی، نویسنده و شاعر آیینی آذری‌زبان که وی در این رابطه کتب فراوانی نیز به رشته تحریر در آورده است که از جمله آنها می‌توان به کتب نوحه‌های مرتبط با اربعین و عاشورا برای تمام گروه‌های سنی به دو زبان فارسی و ترکی اشاره کرد.
برای شناخت واقعه اربعین و ثبت و ماندگاری آن در زمان و تاریخ چه راه‌هایی وجود دارد؟
ای دوست اگر آینه‌ها را نشناسیم/ خود را نشناسیم و خدا را نشناسیم
ما که همگی بلبل گلزار حسینیم/ حیف است اگر کرب و بلا را نشناسیم
همانطور که از دوبیتی نیز برمی‌آید در این راه ابتدا باید اربعین و فرهنگ آن را بیشتر بشناسیم، چرا که اربعین همراه با زیارت است و زیارت هم باید با معرفت همراه باشد. ما در زیارتنامه می‌خوانیم: «بشرط عارفا بحق»، حتی نماز خواندن و نگاه کردن به کعبه نیز باید با معرفت باشد. اربعین هم از آنجایی که یک روز نیست و یک فرهنگ و مکتب شده است، باید آن را بیشتر بشناسیم تا بیشتر به اهداف و فلسفه قیام امام حسین(ع) پی ببریم، اربعین در امتداد عاشورا قرار دارد و مهدویت و ظهور نیز در امتداد اربعین واقع شده است.
بنابراین ضرورت زیادی در این زمینه حس می‌شود که جوانان مخصوصاً تحصیلکرده‌ها و هنرمندان و صاحبان قلم، ابعاد مختلف اربعین را بررسی کرده و بیشتر بشناسند؛ چون با شناخت می‌توان به هدف رسید، بدون شناخت، هیچ مسیری طی نمی‌شود. مسأله اربعین امام حسین(ع) یک اتفاق مهم است که تمام اهل جهان از این عظمت و شکوه که در راهپیمایی پرمعنای ایام اربعین که در عراق برگزار می‌شود، متحیرند.
طی سال های اخیر تلاش‌هایی از سوی جامعه‌شناسان و مردم شناسان در زمینه شناخت این سنت صورت گرفته است با این وجود به نظر می‌رسد که سفرنامه‌نویسی در رابطه با پیاده‌روی اربعین نسبت به گستردگی آن چندان رشدی نداشته، به نظر شما دلیل آن چه می‌تواند باشد؟
ما شاهد سفرنامه‌هایی هستیم که در طول تاریخ نوشته شده‌اند. جدای از آنها، در دهه اخیر نیز آثاری به ثبت رسیده است. در دهه اخیر کتب زیادی مستقلاً چه با شعر و چه با نثر به رشته تحریر در آمده‌اند، که این آثار به صورت رمان و کتاب شعر بوده است. البته آثار نگاشته شده در این زمینه کافی نیست و دلایلی نیز برای این کم‌کاری وجود دارد که باید بررسی شود ولی من شاهد چندین جلد کتاب زیارتنامه و سفرنامه از کربلا بوده‌ام. بنده خودم نیز کتاب شعری به زبان آذری از سفرنامه کربلا دارم. گستردگی و شکوه اربعین اقتضا می‌کند نویسندگان بیشتر به این مسأله بپردازند. مثلاً جشنواره زیارتنامه و سفرنامه‌نویسی برگزار کنند. چنین جشنواره‌هایی باید برگزار شوند تا ایجا انگیزه شود و آثاری از این دست تولید شوند. زمانی که مقام معظم رهبری می‌گویند: «امسال، سال تولید یا جهش تولید است»، واقعا فقط هدف تولید کالا نیست. باید محصول فرهنگی، شعر و نوشته خوب نیز تولید شود. استعدادهای زیادی هم در این زمینه وجود دارند، اما خیلی به آنها پرداخته نشده است.
به نظر شما چه ظرفیت‌هایی در پیاده‌روی اربعین برای سفرنامه‌نویسی و تأثیرگذاری بر مخاطب وجود دارد؟
گرچه دوریم به یاد تو قدح می‌گیریم/ بُعد منزل نبود در سفر روحانی
ما می‌توانیم در منزل خود باشیم و زیارت را انجام دهیم و یا به سرزمین کربلا برویم و در جوار حرم آقا سیدالشهدا(ع) بیتوته کنیم. ولی ظرفیت‌هایی در این زمینه وجود دارد که باید به آن توجه کنیم. اولین ظرفیت، امام‌شناسی است. حضرت زینب کبری(س) و اسرای کربلا به سوی کربلا برای زیارت اربعین حرکت می‌کنند. آنان پابه‌پای رأس مطهر امام برای زیارت در سفر هستند و نهایتاً حضرت زینب(س) سعی می‌کند به زیارت امام برسد. امام‌شناسی و به دنبال امام رفتن و آرزوی زیارت امام زمان خود را داشتن، یکی از مهم‌ترین پیام‌های اربعین است. ما باید به دنبال زیارت امام زمان و دیدار و ملاقات امام خود باشیم. البته در این مسیر باید نشانه‌هایی باشد که همان روایات و احادیثی که از ائمه اطهار(ع) به ما رسیده است، مانند چراغ راه ماست.
به همین دلیل این ظرفیت وجود دارد که شعرا، نویسندگان، هنرمندان، طراحان، نقاشان، خطاطان و همه عزیزان در این زمینه اقدام کنند تا به معرفی امام حسین(ع) بپردازند. حتی خود اربعین را معرفی کنند. اربعینی که امام چهارم(ع) در رابطه با آن می‌فرمایند: «آسمان برای امام حسین(ع) چهل روز خون گریه کرد». ما باید این خون گریه کردن آسمان را به تصویر بکشیم. به زیبایی. همان زیبایی که حضرت زینب(س) در روز عاشورا آن را دید و به زبان آورد. خون گریه کردن آسمان و سنگ‌ها و به طور کلی گریستن تمام کائنات بر امام حسین(ع) را می‌توان در تمام مجموعه‌های هنری به صورت نظم و نثر و تصویر و خط در آورد و این ظرفیت وجود دارد.
بعد از آن نیز خطبه‌های حضرت زینب کبری(س) را باید بررسی کنیم. حتی فقط خود خطبه حضرت زینب(س) و خطبه امام سجاد(ع) و همین‌طور خود متن زیارت اربعین این ظرفیت را دارد که همایشی ادبی و هنری با رویکرد مطالب و مفاهیم زیارت روز اربعین برگزار شود.
ضرورت شبکه‌سازی بین نویسندگان آیینی و شاعران برای پرداختن به اربعین چه قدر احساس می‌شود؟
با توجه به وجود شاعران و نویسندگان خوش ذوق و قریحه و صاحب سبک و قلم، این ضرورت بسیار احساس می‌شود. همه شعرا و هنرمندان این استعداد را دارند که شبکه‌سازی شوند، ولی با مدیریت و به صورت هدفمند. این شبکه‌سازی باید از طریق مسئولان و ادارات و نهادها مدیریت شود، همانطور که از طرق مردمی سال‌هاست که شبکه‌سازی‌های مردمی و غیر رسمی صورت می‌گیرد و به آنها پرداخته می‌شود. در این مجال می‌خواهم از دولتمردان گله‌ای کنم و آن این است که در سال‌های اخیر به مباحث فرهنگی خیلی کم پرداخته شده است، یکی از آنها فرهنگ عاشورا و اربعین است.
همایش بین‌المللی راهپیمایی اربعین چه پتانسیل‌هایی برای ارتباط میان فرهنگی بین کشورهای مسلمان ایجاد می‌کند؟
خیلی روشن است که وقتی در یک مسیری حرکت می‌کنیم و با کسی هم‌مسیر و هم‌حرکت می‌شویم، آشنایی‌هایی نیز به وجود می‌آید. ما در زیارت کربلا، عتبات عالیات یا سوریه و مدینه، با همسفرهایی که اصلاً نمی‌شناسیم همراه می‌شویم، خود به خود این تبادل فرهنگ‌ها انجام می‌شود و آشنایی بیشتری به وجود می‌آورد و وقتی فرهنگ‌ها را در این مسیر و با هدف مشترک می‌بینیم و می‌شناسیم، انگیزه‌ای ایجاد می‌شود که انسان سعی کند آن اهداف ناب را شناخته و به مقصدهایی مورد نظر دست یابد. در سفر اربعین نیز تک‌تک شرکت‌کنندگان مسئولیت دارند که پیام اربعین را به یکدیگر و به کشورهای دیگر برسانند.
زمین مشتاق باران حسین است/ زمان محتاج برهان حسین است.
منظور از این برهان امام و باران امام، باران عشق و مودت امام برای همه جهانیان است و فقط همین نیاز در این مسیر کربلا و اربعین و زیارت می‌تواند اتفاق بیافتد و واضح است اتفاق خوبی هم می‌تواند باشد.
کارنامه نشر آثار منتشر شده در باره راهپیمایی اربعین را به لحاظ کمی و کیفی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به نظر من اقداماتی انجام شده و مبارک و خوب است، اما کافی نیست و باید روزبه‌روز بیشتر کار شود. امید است بهتر و بیشتر از این چیزی که هم‌اکنون در بازارهای کتاب و نشریات می‌بینیم، شاهد آثار فاخری در این زمینه باشیم. به نظر من کافی نیست، فقط می‌توانم بگویم شروع خوبی بوده است، این حرکت در واقع فقط شروع شده است و امید است به لطف اهل بیت(ع) این حرکت امتداد داشته باشد و تا ظهور حضرت مهدی(عج) بتوانیم این مسئولیت را ما شاعران و نویسندگان و هنرمندان به ثمر برسانیم.
خودتان نیز کتابی در این زمینه داشته‌اید؟
بله من در رابطه با اربعین، مجموعه‌ای جمع کردم که شامل احادیث و روایات و نوشته‌ها و اشعار است. مثلاً تک‌بیتی‌های ناب و دوبیتی‌های خودم را نیز در غالب یک مجموعه جمع‌آوری کرده‌ام که چهل رباعی است و یک مجموعه سفرنامه کربلا را نیز به زبان آذری به نگارش درآورده‌ام. البته در زمینه عاشورا کتاب‌های زیادی از من منتشر شده که در قالب نوحه‌های مختلف به زبان‌های آذری و فارسی برای گروه‌های مختلف سنی و حتی کودکان است. کتاب مربوط به اربعین نیز هنوز به چاپ نرسیده و دلیل توقف چاپ آن مشکلات مالی است که موانعی محکم بر سر راه نویسندگان قرار داده است.
نظر شما