به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، عملیات بیتالمقدس ۷ یکی از عملیاتهای نظامی گسترده نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در دوران جنگ ایران و عراق بود که در خردادماه ۱۳۶۷ به فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و علیه مواضع ارتش عراق در منطقه شلمچه، استان خوزستان، اجرا شد. این عملیات از بامداد ۲۳ خرداد آغاز و پس از دو روز، به دلیل عدم تحقق اهداف تعیینشده، با شکست نیروهای ایرانی به پایان رسید. منطقه عملیاتی در محدوده عمومی شلمچه و حدفاصل پاسگاه بوبیان تا جاده شلمچه، در ناحیهای که پیشتر عملیات کربلای ۵ در آن انجام شده بود، قرار داشت.
در حالی که جمهوری اسلامی ایران در آستانه پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان سازوکاری برای پایان جنگ ۹۲ ماهه قرار داشت، ارتش عراق با پیشروی در برخی محورها و تصرف مناطقی از خاک ایران، وضعیت جنگ را بحرانی کرد. در پاسخ به این پیشرویها، سپاه پاسداران بهمنظور دفع حملات دشمن و بازپسگیری مناطق اشغالی، اقدام به طراحی و اجرای عملیات بیتالمقدس ۷ کرد. هدف اصلی عملیات، انهدام توان رزمی دشمن در منطقه شلمچه بود؛ امری که در صورت تحقق، میتوانست از ادامه تهاجم عراق، بهویژه در محور جزایر مجنون، جلوگیری کند.
این عملیات در گرمای شدید خردادماه و با رمز «یا اباعبدالله (ع)» آغاز شد. با این حال، ارتش عراق پس از تقویت مجدد، با اجرای تاکتیکهای جدیدی توانست پیشروی نیروهای ایرانی را در محورهای مختلف متوقف سازد. لشکرهای ۲۵ کربلا و ۸ نجف که از محورهای شمالی در حال پیشروی بودند، با مقاومت شدید مواجه شدند. در این میان، گردان کمیل از لشکر ۲۷ محمد رسولالله که در میانه میدان نبرد قرار داشت تا نزدیکی خیابانهای بصره پیشروی کرد، اما پس از آن نیروهایش از پشت هدف حملات سنگین هوایی، توپخانهای و خمپارهای دشمن قرار گرفتند. شدت درگیریها و شرایط طاقتفرسای محیطی، از جمله گرمای ۵۰ درجه و کمبود آب، تلفات قابل توجهی را به نیروهای ایرانی وارد ساخت. بسیاری از رزمندگان به دلیل گرمازدگی و تشنگی جان باختند یا به اسارت درآمدند. به همین دلیل، این عملیات در میان برخی نیروها با عنوان «عملیات عطش» نیز شناخته میشود. در این عملیات تلفات در هر دو طرف نبرد سنگین بود. نیروهای ایران برای اینکه ارتش عراق تصور کند تعدادشان زیاد است، دائم از نقطهای به نقطه دیگر حرکت میکردند. سپس از سوی فرماندهی سپاه دستور به عقبنشینی لشکرها داده شد.
سازمان رزم عملیات و یگانهای شرکتکننده
در سازمان رزمی عملیات بیتالمقدس ۷، مسئولیت فرماندهی کلی بر عهده قرارگاه کربلا گذاشته شد و یگانهای مختلفی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در این عملیات مشارکت داشتند. از جمله نیروهای حاضر در صحنه میتوان به لشکر ۷ ولیعصر (عج) با دو گردان پیاده، لشکر ۸ نجف اشرف با سه گردان پیاده و یک گردان زرهی، لشکر ۱۴ امام حسین (ع) با پنج گردان پیاده و یک گردان زرهی و همچنین لشکر ۱۹ فجر با شش گردان پیاده اشاره کرد.
در ادامه، لشکر ۲۵ کربلا با هفت گردان پیاده و یک گردان زرهی، لشکر ۲۷ محمد رسولالله (ص) با پنج گردان پیاده و یک گردان زرهی، لشکر ۳۳ المهدی (عج) با شش گردان پیاده و یک گردان زرهی، لشکر ۴۱ ثارالله با هشت گردان پیاده، لشکر ۵۲ قدس با سه گردان پیاده، تیپ مستقل ۱۸ الغدیر با دو گردان پیاده و یک گردان زرهی، و همچنین تیپهای مستقل ۲۰ زرهی رمضان، ۳۸ زرهی ذوالفقار و ۷۲ زرهی محرم از جمله دیگر یگانهای شرکتکننده در عملیات بودند. افزون بر این، ۱۷ گردان توپخانه از سپاه و ۴ گردان توپخانه از ارتش جمهوری اسلامی ایران وظیفه پشتیبانی آتش را بر عهده داشتند.
در سوی مقابل، منطقه عملیاتی تحت کنترل سپاه سوم ارتش عراق قرار داشت و لشکرهای پیاده ۸، ۱۱ و ۱۹ مسئولیت پدافند از آن را برعهده داشتند. محدوده بین جاده شلمچه تا بوارین در اختیار لشکر ۱۱، از جاده شلمچه تا پاسگاه بوبیان تحت مسئولیت لشکر ۱۹ و از بوبیان تا منطقه زید به لشکر ۸ واگذار شده بود. نیروهای ارتش عراق نیز با آرایشی متشکل از یگانهای پیاده، زرهی، مکانیزه و کماندویی در منطقه حضور داشتند. این نیروها شامل لشکر ۸ پیاده با تیپهای ۱ و ۲۷ مکانیزه، ۴۱۸ و ۲۹ پیاده؛ لشکر ۱۱ پیاده با تیپهای ۴۵، ۴۴، ۲۹ و ۲۳ و لشکر ۱۹ پیاده با تیپهای ۲۸، ۴۲۱، ۴۲۹ و ۴۲۲ و دو گردان کماندویی بودند.
همچنین، لشکر ۶ زرهی با تیپهای ۲۵ و ۲۶ مکانیزه، لشکر ۱ مکانیزه با تیپهای ۱ مکانیزه و ۳۴ زرهی، لشکر ۳ زرهی با تیپهای ۶ و ۱۲ زرهی، ۸ مکانیزه و ۱۱۳ پیاده، و لشکر ۵ مکانیزه با تیپهای ۱۵ و ۲۰ مکانیزه و ۲۶ زرهی از دیگر یگانهای ارتش عراق محسوب میشدند. افزون بر این، لشکر ۱ کماندویی گارد ریاست جمهوری با آمادگی رزمی بالا نیز در منطقه مستقر بود.
در ادامه سازماندهی یگانهای ارتش عراق در عملیات بیتالمقدس ۷، لشکر ۲ پیاده گارد ریاست جمهوری با تیپهای ۵، ۶ و ۷، همچنین لشکر ۳ زرهی گارد ریاست جمهوری با تیپ ۱۲ کماندویی نیز حضور داشتند. علاوه بر آن، تیپهای ۶۰ زرهی، ۷۰۴ پیاده و ۱۱۶ پیاده با تابعیت نامشخص در منطقه مستقر بودند. پشتیبانی آتش دشمن نیز با ۳۰ گردان توپخانه وابسته به سپاه سوم ارتش عراق صورت میگرفت.
با وجود آمادگی و سازماندهی گسترده نیروهای عراقی، آنان در این عملیات متحمل تلفات سنگینی شدند. بنابر گزارشها، بیش از ۲۰ هزار نفر از نیروهای ارتش عراق کشته، زخمی یا به اسارت نیروهای ایرانی درآمدند. همچنین، یک فروند هواپیمای جنگی، ۶۰ دستگاه تانک و نفربر زرهی، ۴۰ قبضه توپخانه، ۲۰۰ دستگاه خودروی نظامی و شمار قابلتوجهی از زاغههای مهمات دشمن در جریان این عملیات منهدم شد.
به روایت علی سمیعی در کتاب «کارنامه توصیفی عملیاتهای هشت سال دفاع مقدس»، گرمای طاقتفرسای منطقه شلمچه در خردادماه، از عوامل نگرانکنندهای بود که فرماندهان ایرانی را در اجرای عملیات با دشواری روبرو میکرد. دمای هوا در ساعات ظهر گاه از ۵۰ درجه سانتیگراد نیز فراتر میرفت، که عملیات زمینی با تکیه بر نیروهای پیاده را بسیار دشوار میساخت. از اوایل خرداد، نیروها در مناطق بیابانی بین اهواز و خرمشهر و حاشیه رودخانه کارون اردو زده بودند تا به شرایط آبوهوایی منطقه عادت کنند.
در این مدت، آموزشهایی جهت مقاومت در برابر تشنگی و گرمازدگی توسط واحدهای بهداری و لجستیک به نیروها ارائه و تمهیداتی اندیشیده شد تا در روز عملیات، خودروهای سبک و سریع، آب و یخ را به موقع به خط مقدم برسانند. در روز ۲۲ خردادماه، نشانههایی از هوشیاری دشمن نسبت به تحرکات ایران مشاهده شد. از عصر همان روز، نیروهای ایرانی هدف آتش سنگین و بمباران دشمن قرار گرفتند، با این حال، عملیات طبق زمانبندی از پیش تعیینشده در نخستین ساعات بامداد ۲۳ خرداد آغاز گردید و پیشروی اولیه با موفقیت همراه بود. نیروهای ایرانی موفق شدند خط دفاعی دشمن را شکسته و برخی مواضع را آزاد کنند.
اما ضدحملات ارتش عراق بسیار شدیدتر و گستردهتر از پیشبینیها بود و تجهیزات سبک ایران توان مقابله مؤثر با حجم بالای آتش تانکها و نیروی هوایی دشمن را نداشت. با وجود مقاومت چند ساعته و وارد آوردن تلفات سنگین به دشمن، ادامه نبرد در آن شرایط امکانپذیر نبود و سرانجام، دستور عقبنشینی به یگانها داده شد. عملیات بیتالمقدس ۷، به دلیل تحقق نیافتن اهداف از پیش تعیینشده، به عنوان عملیاتی ناموفق در تاریخ جنگ ثبت شد. بررسی دقیق این نبرد و تحولات پس از آن نشان داد که نیروهای بعثی بهشکل چشمگیری تقویت شدهاند و نسبت به گذشته، به تسلیحات پیشرفتهتری دست یافتهاند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که در همین مقطع، بخشی از فرماندهان و تصمیمگیران جمهوری اسلامی ایران به این نتیجه رسیدند که ادامه جنگ دیگر بهصرفه نیست و اصرار بر تداوم آن ممکن است خلاف مصلحت ملی باشد.
منابع:
_ «کارنامه توصیفی عملیاتهای هشت سال دفاع مقدس»، علی سمیعی، انتشارات نسل کوثر
_ «عملیات عطش»، جواد کلاته عربی، انتشارات ۲۷ بعثت
_ «اطلس نبرد بیت المقدس»، امیرحسین کیهان پناه، انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
نظر شما