صنعت نشر جهان در ماه‌های اخیر با موانع و مشکلاتی چون تعدیل نیرو، کاهش بی‌سابقه فروش، تعطیلی کتابفروشی‌ها و ... مواجه بوده است، اما در این میان بسیاری از کتابفروشی‌ها و ناشران راه چاره را در استفاده از ابزارهای جدید برای فروش و توزیع کتاب دانستند و به کار گرفتند. هرچند در ایران هم ناشران و کتابفروشانی بودند که به این جمع پیوستند، اما بدنه نشر ایران به دلیل کارکرد سنتی خود کمتر سابقه استفاده از این ابزارها را دارد؛ به همین دلیل می‌توان گفت که بسیاری از کتابفروشی‌ها و ناشران زمان پیوستن به این جمع و بهره بردن از امکانات و ابزارهای جدید را تا حدودی از دست داده‌اند.
آمارهای نشر از اسفندماه سال گذشته تاکنون نیز نشان می‌دهد که صنعت نشر ایران هنوز نتوانسته خود را با شرایط جدید وفق دهد و هماهنگ کند. در ماه‌های اول شیوع کرونا میزان فروش 90 درصد کاهش داشت، با برگزار نشدن نمایشگاه و همچنین کم‌اقبالی نسبت به خرید کتاب در شرایط اقتصادی فعلی، چرخه نشر را همچنان با مشکل مواجه کرده است. آمارها حکایت از این دارند که در تیرماه جاری تنها دو هزار و 240 عنوان کتاب منتشر شده است؛ کمتر از یک‌سوم آمار ماه‌های گذشته.
شرایط کنترل و شیوع بیماری کرونا مشخص نیست. در چنین اوضاعی صنعت نشر ایران چه آینده‌ای خواهد داشت؟ علیرضا سبحانی‌نسب، مدیر نشر جمال، در گفت‌وگو با تسنیم، معتقد است صنعت نشر همانند بسیاری از حوزه‌های اقتصادی شرایط مناسبی ندارد و میزان درخواست کتابفروشی‌ها برای کتاب نیز کاهش چشمگیری داشته است. او ادامه می‌دهد: وضعیت خاصی است، اگر از مشاغلی که مرتبط با خوراک و مایحتاج اولیه مردم است، صرف نظر کنیم؛ باقی مشاغل با نوسانات و مشکلاتی مواجه‌اند. در این میان کتاب جزو اولویت‌های آخر زندگی است. ما اینطور نیاموخته‌ایم که می‌شود کمتر خورد، اما حتماً باید کتاب خواند؛ به همین دلیل به راحتی کتاب می‌تواند از سبد خانواده و به ویژه از سبد فرهنگی کودکان حذف شود.
مدیر نشر جمال که از ناشران باسابقه در حوزه کتاب کودک و نوجوان است، می‌گوید: اقبال کم به کتاب‌های حوزه کودک در ماه‌های اخیر که صدا و سیما کودکان و نوجوانان را با تلویزیون حسابی سرگرم کرده است، کمتر هم شده است. با توجه به این شرایط نیاز به کتاب در خانواده‌ها کمتر از قبل حس می‌شود، و اگر هم نیازی می‌بینند در حد تأمین کتاب‌های سرگرمی، چیستان و رنگ‌آمیزی است که شنیده‌ام رونق خوبی دارند، اما کتاب‌های معرفتی و دانشی کمتر مورد اقبال قرار می‌گیرند.
او ادامه می‌دهد: این روزها روزهای خوبی نیست، نمایشگاه کتاب برگزار نشد، ناشران با مشکلاتی مواجه شده‌اند و کارشان کم‌رونق شده است، کتابفروشان چون به فروش آینده امیدی ندارند به اندازه قفسه‌هایشان از ناشر کتاب می‌خرند و ... به هر حال اوضاع اقتصادی بیمار است. اما ما مأموریم که در هر حال شکر خدا را کنیم، به همین دلیل شاکر و امیدواریم که اوضاع بهتر شود.
سبحانی شیوع بیماری کرونا برای صنعت نشر را هم تهدید و هم فرصت می‌داند. او در این رابطه بیشتر توضیح می‌دهد و اضافه می‌کند: برکات ویروس منحوس کرونا زیاد خواهد بود؛ در عین حال اینکه کرونا نحس و نامیمون بود، اما فرصت‌هایی نیز برای جامعه ایجاد کرده است. تغییر در رفتارهای اجتماعی، باورهای جامعه و خرده‌فرهنگ‌‌ها، رشد ایثار و جانفشانی، تمرکز بر تولید کارهای بهتر در حوزه نشر و توجه به ابزارهای توزیع امروزی و ... همه را می‌توان از فرصت‌های این ویروس دانست. برای حوزه نشر هم برکاتی به نظرم خواهد داشت که بخشی از آن در آینده روشن خواهد شد.
نشر ایران نیازمند پوست‌اندازی است
او معتقد است اگر این وضعیت طول بکشد، رفتار ناشران، خوانندگان، کتابفروشان و همه چرخه توزیع و ترویج کتاب تغییر خواهد کرد. سبحانی بر پوست‌اندازی صنعت نشر ایران که به صورت سنتی کار می‌کند و حرکت به سمت استفاده از ابزارهای نو تأکید می‌کند و می‌گوید: ما این تغییر را در حوزه آموزش شاهد بودیم، در این مدت آموزش به سمت استفاده از ابزارهای جدید رفت. ابزارهایی در کنار ما بود، اما توجه دقیق و کارآمد به آن نداشتیم و عمدتاً به عنوان ابزار سرگرمی به آنها نگاه می‌کردیم. کرونا سبب شد تا برای رونق دادن به کارهای اقتصادی این قبیل ابزارها بیشتر مورد توجه قرار گیرد و از آن با عنوان ابزار تجاری و اقتصادی مورد استفاده قرار گیرد. فضای نشر هم می‌تواند از این بخش بهره لازم را ببرد. استفاده از تکنولوژی تنها جنبه سرگرمی ندارد. قبلاً سنتی‌ها می‌گفتند که از این قرتی‌بازی‌ها استفاده نمی‌کنند، اما در شرایط فعلی همه ناگزیر استفاده از این ابزارها و بسترها هستیم؛ چرا که فضای مجازی و شیوه‌های نو دیگر کارکرد خود را تغییر داده و تنها جنبه سرگرمی ندارند، بلکه ابزاری برای کسب معاش و زندگی شده‌اند. ما این تحول را مدیون کرونا هستیم.
نشر ایران در دوران گذر از کرونا؛ بهره‌مند، ورشکست و نیمه نباتی
مدیر نشر جمال در ادامه عدالت در ترویج کتاب را از جمله راهکارهای مؤثر در کم کردن اثرات منفی کرونا می‌داند و ادامه می‌دهد: در حال حاضر بخشی از این ابزارها در دست همه است، اما بخش دیگری از صنعت نشر در بهره‌مندی از این ابزارها محروم‌اند. به عنوان نمونه، صدا و سیما در دسترس همه نیست. اگر می‌شد از این فرصت همه بهره ببرند و یک عدالت رسانه‌ای در این زمینه ایجاد می‌شد، اتفاقات بهتری رخ می‌داد.
سبحانی آینده نشر در ایران را در سه گروه مورد بررسی قرار می‌دهد و می‌گوید: آینده نشر در وضعیت کرونا را می‌توان در سه گروه بررسی کرد؛ گروهی برخوردارد، گروهی از دور خارج می‌شوند و گروهی نیز در این میان به حیات نیمه نباتی خود ادامه خواهند داد. به این معنی که یک عده از ناشران به شدت رشد خواهند کرد و این تهدیدی که برای برخی از ناشران است، برای این دسته از ناشران فرصت خواهد شد؛ هم از نظر مالی تقویت خواهند شد و ادامه کار را دقیق‌تر و حساب‌شده‌تر انجام خواهند داد. دسته دوم کسانی هستند که از این شرایط متضرر خواهند شد. کرونا به بخش دیگری از بدنه نشر آسیب خواهد زد و آنها را از دور خارج خواهد کرد. بخش دیگری هم هستند که کرونا سبب تغییر روند کاریشان خواهد شد و این دسته نیز در نهایت بهره‌مند خواهند بود، اما نه به اندازه دسته اول. دسته سوم از پیش آمادگی نداشتند، به همین دلیل نتوانستند در زمان مناسب تهدید را به فرصت تبدیل کنند. اما در نهایت موفق شدند که از شرایط موجود برای بهره‌مند شدن و ادامه فعالیت‌هایشان بهره ببرند.
برخی از ناشران و کتابفروشان در ماه‌های اخیر فروش اینترنتی خود را بیش از پیش فعال کردند و با استفاده از روش‌های جدیدتر سعی کردند تا خلأهای موجود را برطرف کرده و مخاطب را به خرید راغب‌تر کنند، اما بسیاری بر این باورند که استفاده از این روش‌ها راه‌های میان‌بر و مقطعی است که اهالی نشر از آن بهره برده‌اند تا بتوانند از شرایط بحران به صورت مقطعی خارج شوند. از نظر فعالان این حوزه، راه برون رفت از شرایط فعلی باید به صورت کلان‌تر اجرا شود. حمایت‌های برنامه‌ریزی شده از فعالان این عرصه درخواست اکثر فعالان نشر است.
نظر شما