به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)  ﻧﻈﺎﻣﻲ گنجوی شاعر بزرگ و داستان‌سرای ایرانی قرن ششم هجری است که در تقویم رسمی ایران امروز 21 اسفند روز بزرگداشت او نامیده شده است. او ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ شاعر و متفکری  ﺁﮔﺎﻩ، ﺑﺮﺍﻱ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﺎمعه ﺁﺭﻣﺎنی، ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ بعد ﻭﺟﻮﺩ ﺍﻧﺴﺎﻥ یعنی ﺍﺧﻼﻕ ﻓردی ﻭ ﺗﺰﮐﻴه ﻧﻔﺲ، ﺣﻴﺎﺕ ﺍﺟﺘﻤﺎعی ﻭ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻫﻤﻨﻮﻋﺎﻥ ﻭ ﺻﻔﺎﺕ ﻣﻌﻨﻮی ﻭ ﺭﻭﺣﺎنی ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺗﻮجه ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﺷﻌﺮ ﻧﻈﺎمی ﺑﺎ ﻭﺟﻮﺩ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭی ﺍﺯ ﻣﺎﻳﻪ ﻋﻘﻴﺪتی ﻭ ﺩﻳنی، ﻋﺮﻓﺎنی، ﺍﺧﻼقی، ﺣﮑمی ﻭ ﺯﺍﻫﺪﺍﻧﻪ، میﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺴﺘﺮ ﻣﻨﺎﺳبی ﺑﺮﺍﻱ ﭼﺎﻟﺶ‌ﻫﺎی ﺍﻧﺴﺎﻥﺷﻨﺎسی ﺑﺎشد.

پنج ﮔﻨﺞ، ﺁﻳﻴﻨه ﺗﻤﺎﻡ‌ﻧﻤﺎی ﺷﺨصیت ﻧﻈﺎمی ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻏﻴﺮ ﺍﺯ ﺟﺬبه ﻋﺸﻖ ﻭ ﺯﻫﺪ، ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺟﻠﻮﻩ‌ﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻭ ﻋﻈﻤﺖ و گوهر انسانی بوده است. ﺍﻭ ﺩﺭ ﺳﻴﻤﺎی ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻥ ﻗﺼﻪ‌ﻫﺎﻳﺶ ﻫﻮیت ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺁﺭﻣﺎنی ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪﻩ ﻭ ﻫﺮ ﻗﻬﺮﻣﺎنی ﻛﻪ ﺧﻠﻖ میﻛﻨﺪ ﺍﻟﮕﻮیی ﺗﺎﺯﻩ، ﭘﻴﺶ ﺭﻭی ﺍﻧﺴﺎﻥ‌ﻫﺎ میﮔﺬﺍﺭﺩ ﺗﺎ ﺍﺯ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺁﻥ‌ﻫﺎ ﻋﺒـﺮﺕ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻭ ﺑـﻪ ﺧﻮﺩﺳﺎﺯی ﺑﭙﺮﺩﺍﺯﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﺎﻝ ﺍﻧﺴﺎنی ﺩﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ.

 کامل احمدنژاد پژوهشگر و استاد سابق ادبیات فارسی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، که تصحیح مخزن الاسرار نظامی گنجوی از جمله آثار اوست به مناسبت روز گرامیداشت نظامی گنجوی درباره او به ایبنا گفت: شعر فارسی بعد از اسلام از میانه‌های قرن سوم از خراسان و ماوراء النهر شروع شد که سبک رایج آن زمان به سبک خراسانی مشهور است که از اواسط قرن سوم تا پایان قرن پنجم هجری در شعر فارسی و در سیستان و خراسان بزرگ رواج داشته است. در اشعار شاعران آن دوره روح حماسی حاکم است و فضای شعر، تعیلم و اندرز است و جنبه‌های عقلانی و تعادل بر جنبه‌های احساسی و اغراق چیره است.
 
او ادامه داد: از اوایل قرن پنج با حمله سلجوقیان و شکست مسعود غزنوی خراسان نا امن شد و اهل ادب به داخل ایران رانده شدند. در قرن 6 به خصوص از نیمه آن به بعد، مرکز شعر و ادبیات ایران، آذربایجان شد و شاعران بزرگی در آنجا پرورانده شدند که مشهورترین آنها نظامی و خاقانی بودند. نظامی یکی از بزرگ‌ترين شاعران اين دوره است که شيوه داستان‌سرایی اين شاعر مشهور تا چند سده پس از او بارها مورد تقليد شاعران ديگر قرار گرفت.
 
احمدنژاد بیان کرد: نبض شعر در نیمه قرن 6 در آذربایجان می‌زد و نظامی از مقام بالایی در شعر و اندیشه آن زمان برخوردار بود، از این رو سبک شعر نظامی را مکتب آذربایجان می‌گویند که یکی از مهم‌ترین و غنی‌ترین دوره‌های شعر فارسی به ویژه از نظر مباحث نقد ادبی و مسایل مربوط به حیطه شعر و شاعرانگی و طرح و ارایه دیدگاه های ادبی است و دیدگاه هایی غالبا نوین و مخصوص به خود در خصوص شعر و ادبیات ارایه داده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به تعاریف جدید از شعر و شاعرانگی، ویژگی‌ها و جایگاه شعر، نقد و داوری شعر و شاعر و نیز انتقادها و ستایش‌ها از شاعران معاصر و پیشین و همچنین توجه به کارکردهای مختلف شعر اشاره کرد.
 
این استاد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران اظهار کرد: نظامی از سنایی و فردوسی تاثیر گرفته است و اشعار او نتیجه تعالیم سنایی، مانند شعر تحقیق و حقیقت‌خواهی و افکار حقیقت یاب سنایی از یک جهت و افکار حماسی فردوسی از جهت دیگر است. بزرگترین ستایش‌گر فردوسی نظامی است و هیچکس به اندازه نظامی از فردوسی تمجید نکرده و او را ستایش نکرده است.
 
وی افزود: درباره متاثران از نظامی می‌توان چند جلد کتاب نوشت که از امیر خسرو دهلوی آغاز شده و تا زمان حال ادامه دارد، ولی ازجمله افراد نام آشنایی که از نظامی بسیار تاثیر پذیرفته‌اند سعدی و مولوی هستند. سعدی بارها به صورت تلمیح از خسرو، شیرین، فرهاد، لیلی و مجنون در اشعار خود یاد می‌کند و گوشه‌هایی از داستان‌های آنان را در خاطر خواننده زنده می‌کند. مولوی نیز بعضی از شعرهای نظامی را مطلع غزلش قرار داده است و به نمونه‌هایی ‌از‌ پيوستگی‌ها و اقتباس‌های مولانا ‌از‌ اندیشه ‌و ‌آثار ‌نظامی در اشعار مولوی اشاره شده است.

احمدنژاد درباره آثار موجود درباره نظامی به پایان‌نامه دکترای خود با عنوان «نظامی در اسکندرنامه» که با راهنمایی عبدالحسین زرین‌کوب نوشته است، اشاره کرد و گفت: یکی از بهترین کارهای انجام شده درباره نظامی گنجوی رساله دکترای من بود که بعدها آن را تبدیل به کتاب کرده و تحت عنوان «تحلیل آثار نظامی: نگاهی به آثار نظامی با ملاحظات تطبیقی درباره ماخذ اسلامی و باستانی اسکندرنامه»، با کمک انتشارات «پایا» به چاپ رساندم.

او همچنین به کتاب «پیرگنجینه در جستجوی ناکجا آباد» که توسط عبدالحسین زرین‌کوب نوشته شده است و تعبیر نویسنده از دغدغه‌های عرفانی نظامی است، به عنوان یکی از آثار برجسته درباره نظامی اشاره کرد و ادامه داد: این کتاب هنوز برترین اثر موجود درباره زندگی، احوال، آثار و اندیشه نظامی گنجوی است که به رشته تحریر در آمده است. زرین‌کوب در این اثر ابتدا وضعیت شهر گنجه را از نگاه تاریخی و قومی بررسی کرده و این نکته را خاطر نشان ساخته که شهر گنجه در عهد نظامی مرز بین سرزمین‌های اسلامی و دنیای مسیحیت بوده که جنگ و خون را در آن سرزمین بیشتر کرده است و سپس در پی آن، شرحی از زندگی نظامی و عزلت‌نشینی او به میان آورده و در ادامه مخزن‌الاسرار، خسرو و شیرین، هفت پیکر، لیلی و مجنون و اسکندرنامه را که خود به دو بخش شرف‌نامه و اقبال نامه تقسیم می‌شود شرح و تفسیر کرده است. مباحث بعدی کتاب به زبان نظامی و شیوه داستان سرایی او، همچنین نقد و تحلیل اندیشه این شاعر اختصاص یافته است. 

نویسنده کتاب «تحلیل آثار نظامی گنجوی» در انتها اظهار کرد: محققان اروپایی و ادیبان جهان بیشتر از محققان ایرانی درباره نظامی پژوهش می‌کنند و نظامی را با شکسپیر مقایسه می‌کنند و آثار متنوعی به اقتباس از منظومه‌های نظامی پدید آورده‌اند. نظامی هم هنرمند بزرگی است و هم متفکر بزرگی که به جز پنج گنج اش، قصیده و غزل هم دارد و به گفته یکی از محققان چک، غزل‌های او پیوستگی مضمون بیشتری از غزل‌های حافظ دارد.