به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، آیین کتاب‌گردی در شهرکتاب ونک، صبح دیروز با حضور مهدی ضرغامیان، مهناز عسگری، بنت‌الهدی آقایی و جمعی از مربیان برگزار شد و در نشستی به بررسی «مبانی آموزشی فرهنگ فارسی در دوره ابتدایی» پرداخته شد.
 
مهدی ضرغامیان در این نشست به ضرورت تولید فرهنگنامه فارسی برای کودکان و نوجوانان اشاره کرد و گفت: همه کارهایی که در زمینه فرهنگ‌نویسی و دایرة‌المعارف‌نویسی انجام می‌شود در مجموع، در چارچوب کلی ادبیات کودکان قرار می‌گیرد که از سوی ناشران و نویسندگان کتاب کودک تولید می‌شود. اما باید ببینیم چرا آموزش و پرورش به تولیدات ادبیات کودک توجه نمی‌کنند و چرا به موسساتی  اهمیتی نمی‌دهند که در حال تولید محتوا برای بچه‌ها هستند. این در حالی است که نویسندگان به‌عنوان تولیدکنندگان اصلی محتوا برای کودکان در بدنه آموزش و پرورش حضور ندارند. ما هزاران صفحه کتاب تالیف‌شده در حوزه داستان در اغلب ژانرهای موجود داریم که هزاران تصویر برای آن‌ها ساخته شده است اما آموزش و پرورش توجهی به آن‌ها نمی‌کند.
 
این مولف و مترجم، در ادامه به سابقه فرهنگنامه‌نویسی برای کودکان اشاره کرد و گفت: در سال 1375 در ایران کتابی در این زمینه چاپ شد که در مجموع خصوصیات یک فرهنگ دبستانی را نداشت اما نخستین گام در این زمینه بود.
 
فرهنگنامه ذهن انباری افراد را به ذهن هوشیار و بیدار تبدیل می‌کند
ضرغامیان درباره دلیل تولید فرهنگ برای کودکان توضیح داد: اصولا فکر کردن با فرا زبان شروع می‌شود و تا زمانی که فرا زبان برای بچه‌ها شکل نگرفته باشد عمل مستقیم فکر کردن هم روی روال عادی خود قرار نمی‌گیرد. تا قبل از این مرحله انسان‌ها ذهن انباری دارند و ما تلاش‌مان با تولید فرهنگنامه این است که ذهن انباری افراد را به ذهن هوشیار و بیدار تبدیل کنیم تا بتوانند راجع‌به موضوعات بیاندیشند و مسأله حل کنند.
 
این مولف، با بیان اینکه فرازبان را عمدتاً مجموعه آثاری که به خود زبان می‌پردازند، می‌توانند مورد توجه قرار دهند، گفت: فرهنگ زبانی جزء نخستین آثاری هستند که این کار را انجام می‌دهند و ما از طریق فرهنگ‌های فارسی می‌توانیم شکل نگاه آموزشی خودمان را توصیف کنیم. ما اطلاعات کاملا مستقیمی از دنیای خارج داریم و با اشیا سروکار داریم در حالی که وقتی به فرازبان می‌رسیم از اجزای زبانی برای توصیف خود زبان استفاده می‌کنیم.
 
وی درباره فرهنگ‌هایی که برای بچه‌ها تولید کرده نیز توضیح داد: برای تولید این فرهنگ‌ها از تعدادی منابع مانند فهرست‌های موجود استفاده کردیم همچنین سری هم به کتاب‌های درسی زدیم اما کتاب‌های درسی را مبنا قرار ندادیم. از پایه‌ای‌ترین کلمات حرکت کردیم و سعی کردیم واژه‌هایی را انتخاب کنیم که برای هر گروه سنی کاربرد دارد. کلمات این کتاب‌ها پر از واژه‌های مشترکی هستند که در بدنه اصلی زبان کودکان می‌توان آنها را پیدا کرد.

ما به زبان شفاهی وابسته‌ایم
مهناز عسگری از دیگر سخنرانان این نشست به اهمیت اینکه هر زبانی باید فرهنگ مخصوص خودش را داشته باشد پرداخت و گفت: چیزی که توجه مرا برای نخستین بار به تولید کتاب در این حوزه جلب کرد وابستگی ما به زبان شفاهی بود. من متوجه شدم تنوع زیادی در زبان‌های فرانسه و انگلیسی که بیشتر با آنها سروکار داشتم، وجود دارد همچنین متوجه شدم که در کشور ما کارهای زیادی در زمینه تولید فرهنگ برای کودکان انجام نشده است. از سویی فهمیدم ارتباطی که بین مادر و فرزند در زمینه پاسخ به سوال کودکان وجود دارد بین شاگرد و معلم هم برقرار است و وقتی دانش‌آموز پرسشی را مطرح می‌کند، «معلم» هم مانند «مادر» براساس اطلاعات شفاهی که دارد به او پاسخ می‌دهد و او را به مطالعه منابع دیگر سوق نمی‌دهد.
 
وی در ادمه به ارائه توضیحاتی درباره فرهنگ‌نامه‌ها پرداخت و گفت: به‌طور کلی تلاش کرده‌ایم به رشد ذهنی کودک توجه داشته باشیم و براساس توصیف‌ها در فرهنگنامه آن را لحاظ کنیم. مساله مهم تفاوتی است که بین فرهنگ‌ها وجود دارد. هریک از این فرهنگ‌ها کاربرد خاص خودش را دارد و در هر فرهنگ گروه سنی خاصی مدنظر بوده است. مثلا فرهنگ خردسال برای کودکان زیر 7 سال است و سعی کرده‌ایم توصیف‌ها حالت داستان‌واره داشته باشند تا خردسالان در قالب داستان با مقوله‌های مختلف آشنا شوند. همچنین در این کتاب تصاویری وجود دارد که به فهم بیشتر مطالب به خردسالان کمک می‌کند.
 
عسگری افزود: در «فرهنگ فارسی کودک» که برای کودکان 7 تا 8 ساله است حدود هزار و 700 کلمه وجود دارد که به همراه 500 عکس ارایه شده است و در آن توصیف‌ها دیگر حالت داستان‌واره ندارد. گاهی از کلمات مترادف و متضاد نیز استفاده می‌شود. فرهنگ بعدی «فرهنگ فارسی بچه‌های امروز» است که برای بچه‌های 9 ساله مناسب است و نسبتا فرهنگی حرفه‌ای محسوب می‌شود. فرهنگ بعدی، فرهنگ مهتاب است که برای کلاس پنجم و ششم مناسب است و با فرهنگ بزرگسالان تفاوت دارد.
 
این مولف و مترجم، در ادامه درباره فرهنگ اعلام نیز توضیح داد: این فرهنگ مقوله دیگری از کتاب‌های مرجع است در سایر فرهنگ‌ها بیشتر به معنای کلمات، املا و تلفظ کلمات توجه می‌کنیم. اما در فرهنگ اعلام کلمات دسته‌بندی شده و به سراغ کلمات خاص می‌رویم مانند انواع اسم‌ها، شخصیت‌ها، کشورها، شهرها، دست‌ساخته‌های بشر و ... و کلا اطلاعات دایرة‌المعارفی ارایه می‌شود.
 
«فرهنگ فارسی کودک» بچه‌ها را با معنا و مفهوم درست کلمات آشنا می‌کند
بنت‌الهدی آقایی نیز از معلمانی بود که در این نشست به ارائه تجربیاتش از استفاده از «فرهنگ فارسی کودک» برای دانش‌آموزان پایه دوم ابتدایی پرداخت و گفت: وقتی با فرهنگ‌هایی که از سوی مهدی ضرغامیان و مهناز عسگری تولید شده آشنا شدم آن‌ها را بسیار مناسب دیدم تا در کلاس‌های درسی از آن‌ها استفاده کنم و توانستم تاثیرات قابل توجه به‌کارگیری آن‌ها را مشاهده کنم. من از فرهگ فارسی کودک برای دانش‌آموزانم که در پایه دوم ابتدایی هستند استفاده می‌کنم. این فرهنگ نسبت به «فرهنگ بچه‌های امروز» شامل تصاویر بیشتری است و کلمات متضاد و مترادف کمتری دارد که برای کودکان 7 و 8 ساله مناسب است.
 
وی در ادامه بیان کرد: در کتاب‌های درسی مباحثی وجود دارد که برای توضیح آن‌ها از کلماتی استفاده شده که بچه‌ها معنای آن‌ها را بلد نیستند و معلمان در کلاس‌های درس می‌توانند با مراجعه به این کتاب‌ها بچه‌ها را با معنا و مفهوم درست کلمات آشنا کنند. حتی اگر کلمه‌ای در این کتاب وجود نداشته باشد می‌توان به کلمات مشابه آن‌ها مراجعه کرد.
 
به گفته این معلم دبستان، «فرهنگ فارسی کودک» کاملا به زبان کودکانه است و بچه‌ها به خوبی متوجه معنا کلمات می‌شوند و در حین آشنایی با محتوای اثر می‌توانند با ظاهر کتاب نیز آشنا شوند و یاد می‌گیرند برای هر کلمه پرسش بسازند.