او ادامه داد: نسخه‌های ایران، نسخه‌های قدیمی و معتبری هستند؛ یکی از نسخه ناسخه‌های کتابخانه مجلس، که بیشترین استفاده را از آن کردم، احتمالاً در زمان حیات عبداللطیف نوشته شده است و باقی هم نزدیک به حیات اوست که من به نسخه‌های ایران، شامل نسخه‌هایی از کتابخانه‌های ملی ایران، مجلس، آستان قدس و ملک اکتفا کردم.
وی در در جواب اینکه آیا به اصل اثر چیزی اضافه کرده است، اظهار کرد: باید بگویم بله، بسیار. در این تصحیح تمام ابیات با نسخه نیکلسون مقابله شده و اختلافات در پاورقی آمده، همچنین تمام ابیات مطابق با نسخه نیکلسون شماره‌گذاری شده است. شرح بسیاری از ابیات در حاشیه نسخه ناسخهها آمده اما در لطایف المعنوی نبود؛ حیفم آمد شرح این ابیات را در متن نیاورم و اساساً می‌خواستم در این تصحیح به متنی کامل برسم که تمامی آنچه عبداللطیف در شرح مثنوی گفته را، چه در نسخه ناسخه و چه در لطایف المعنوی، داشته باشد. در لطایف المعنوی بیت‌های شرح‌شده و عنوان حکایات تنها با دو سه کلمه آغازین آمده است؛ من کامل آن‌ها را از نسخه ناسخهها تصحیح کردم و در متن آوردم. بسیاری از بیت‌ها و عنوان‌ها با نسخه‌های نیکلسون یا قونیه متفاوت بود که این تفاوت جای بررسی دارد و در آخر اینکه نظم کتاب را که بر اساس مضمون بیت بود، بر اساس شماره بیت سامان دادم تا رجوع آسان‌تر شود.
این مصحح در رابطه با قالب و سبک نگارش لطایف المعنوی عنوان کرد: لطایف المعنوی شرح مثنوی مولوی است و عبداللطیف این شرح را در پنج بخش آورده است: 1. ترجمه دیباچه عربی. 2. «شرح ابیات مشکله» که شرح ابیات فارسی هر دفتر است که نیاز به شرح و توضیح داشته. 3. «ترجمه ابیات عربی». 4. «آیات قرآنی» که شرح بیت‌هایی است که اشاره به آیه‌‌ای از قرآن دارد. 5. «احادیث و بعضی اقوال اولیا» که شرح بیت‌هایی است که اشاره به احادیث دارد. در واقع تأکید اصلی عبداللطیف بر آیات و احادیث است. بخش عمده‌ای از کتاب به شرح و تفسیر ابیاتی اختصاص دارد که به آیه یا حدیثی اشاره داشته است. دقت او در تشخیص آیات و احادیث در ابیات، لطایف المعنوی را مرجع معتبری برای بیشتر شارحان پس از او در شبه قاره کرده است که این استقبال در دوران معاصر هم دیده می‌شود؛ اساساً بدیع الزمان فروزانفر سبب تألیف احادیث مثنوی را دستیابی به لطایف المعنوی دانسته است.
برهان ضمن بیان اینکه این اولین تصحیح این کتاب است، افزود: مثنوی‌پژوهانی چون نیکلسون، محمدرضا رمضانی، فرروانفر، زمانی و دیگران نیز بیشتر از چاپ سنگی لطایف المعنوی و گاهی نسخه خطی آن بهره برده‌اند. با لطایف المعنوی حدود چهار سال پیش، در روند تحقیق برای درس مثنوی دکتر شفیعی‌کدکنی آشنا شدم. او معین کرده بود هرکدام‌مان، که هجده نفر بودیم، یک بیت از نی‌نامه را از اولین تا آخرین شرح مثنوی بررسی کنیم که نصیب من که بنا بر برهان بودنم، شماره ششم فهرست کلاسی بودم، «هر کسی از ظن خود شد یار من» شد. این بیت را از تمام شروح دیدم و برای شرح عبداللطیف عباسی از چاپ سنگی آن بهره بردم؛ اما با بررسی بیشتر و مقایسه شرح او با شروح دیگر متوجه جای خالی آن در مثنوی‌پژوهی شدم و متعجب که چرا تابه‌حال تصحیح و مقابله نشده است. باری، با استاد در میان نهادم و پس از تأیید اکید ایشان، به جمع‌آوری نسخ خطی آن پرداختم و پژوهش درباره آن را آغاز کردم.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه عبداللطیف چهار اثر اصلی دیگر سوای از لطایف المعنوی دارد، بیان کرد: اول «مقدمه بتخانه و مجمل احوال شعرا» که بر کتاب بتخانه استادش، محمد صوفی مازندرانی نوشته است. دوم «نسخه ناسخه» که تصحیح او از مثنوی بر اساس هشتاد نسخه دست‌نویس روزگارش است. سوم «لطایف اللغات» که فرهنگ لغات دشوار مثنوی معنوی است و عبداللطیف بر اساس فرهنگ‌های لغت روزگارش در مدت دوازده سال فراهم آورده است. چهارم «لطایف الحقایق من نفایس الدقایق» که شرحی است که عبداللطیف پس از پایان تحقیقاتش بر مثنوی، بر حدیقۀ سنایی نوشته که این لطایف الحقایق را انتشارات آیین احمد در قم چاپ کرده است.
برهان از برنامه‌های آینده خود خبر داد و گفت: چند ماهی است که برای فرصت مطالعاتی به دانشگاه ییل در آمریکا آمده‌ام تا پژوهش‌هایی در باب کرامت در تصوف بکنم. می‌کوشم با نظریه‌های فلسفه دین، از زاویه‌ای دیگر کرامت را بررسم و ابوسعید ابوالخیر را برای مطالعه موردی برگزیده‌ام، همچنین در کنار این پژوهش‌ها، همزمان آثار چاپ‌نشده دیگر عبداللطیف را نیز تصحیح و ویرایش می‌کنم.
کتاب «لطایف المعنوی من حقایق المثنوی» شرح «عبداللطیف بن عبدالله عباسی گجراتی» بر مثنوی مولانا با تصحیح بهزاد برهان به تازگی از سوی انتشارات سخن با قیمت 55هزارتومان در 1100 نسخه منتشر شده است.
نظر شما