به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست قرآن کریم در میان فرهنگ عامه ایران با حضور دکتر محسن معینی محقق حوزه قرآن و نویسنده کتاب «فرهنگ امثال و تعابیر قرآنی» سه‌شنبه 23 خردادماه در محل شهر کتاب مرکزی برگزار شد.

معینی با این مقدمه شروع کرد که قرآن کریم تاثیر بسیار شگرفی در زندگی ما ایرانیان داشته است که شاید در مورد برخی از این تاثیرات فکر نکرده‌ایم و ممکن است از نقش و تاثیر آن غافل باشیم ولی بخش‌هایی از آن تاثیر را آگاهانه و با شناخت و با توجه به آن به کار می‌بریم.
 
وی با بیان اینکه فرهنگ عامه معادل کلمه فرانسوی فولکلور است به تعریف فرهنگ عامه پرداخت و به قلمرو های آن اشاره کرد و افزود: قرآن از آغاز تولد یک انسان مسلمان تا پایان زندگی و حتی پس از مرگ در زندگی مردم قرار دارد و نمونه‌های زیادی از حضور قرآن در زندگی مردم از تولد تا مرگ وجود دارد که ممکن است برخی از این آداب و رسوم منسوخ شده باشند ولی بسیاری از آن‌ها هنوز هم در جاهای مختلف کشور وجود دارد و رایج است.

مثلا از آدابی که در ابتدای تولد نوزاد وجود دارد گاهی یک جلد قرآن مجید زیر سر نوزاد می‌گذارند تا در پناه قرآن باشد یا مثلا در مراسم نامگذاری کودک اسامی انتخابی را لای قرآن می‌گذاشتند و یکی را به قرعه به‌عنوان نام کودک انتخاب می‌کردند.
 
معینی اظهار کرد: امروزه یکی از اسامی پربسامد در بین ایرانیان مبینا است که شنیده می‌شود این نام از قرآن انتخاب شده است یا آتنا هم از اسامی قرآنی است. یک رسم قرآنی دیگر که وجود دارد معمولا نام و تاریخ و ساعت تولد فرزندان توسط پدر خانواده در ابتدا یا پایان یکی از صفحات قرآن مکتوب می‌شده که در شعرهای نادرپور یک بیت زیبا است که به این رسم قرآن اشاره دارد با این عنوان که «آری بدینسان نیم‌قرنی پیش از این دوران/ بر صفحه قرآن تبرک یافت میلادم»
 
وی در ادامه گفت: در احادیث آمده است که اولین جمله که به نوزاد یاد داده شود، لااله‌الاالله است و معمولا خانواده‌های مسلمان سعی می‌کنند از خردسالی بچه را با این قبیل مفاهیم قرآنی آشنا کنند.
 
این نویسنده عنوان کرد: از جمله چیزهای مهمی که در سفره عقد که هنوز هم رایج است قرآن است یا پیش از مستقر شدن در خانه تازه سعی می‌شود نخستین چیزی که به آن خانه وارد شود آیینه و قرآن باشد. همچنین برخی آداب و رسوم قرآنی و زبانی نیز در این رابطه وجود دارد. ابتدا همین نمازهای یومیه که ضمن اینکه رسم قرآنی است و در قرآن سفارش شده است در خود این نمازها سوره فاتحة‌الکتاب و یک سوره دیگر خوانده می‌شود که ذکر و توصیه قرآنی است.

وی افزود: بسیاری از اذکار قرآنی در زندگی ما هم رواج دارد مثل سبحان‌الله که در زمان تعجب یا شگفت‌زدگی از آن استفاده می‌شود یا الحمدالله که بسیار رواج دارد و در ایران معمولا در جواب حال شما چطور است استفاده می‌شود یا استفاده از لااله الاالله که در موقعیت‌های گوناگون مثل زمان عصبانیت یا مثلا در تشییع جنازه و ... کاربرد دارد.
 
این محقق حوزه قرآن گفت: یک آموزه مهم قرآنی که ایرانی‌ها خیلی به آن اعتقاد دارند و از آن استفاده می‌کنند که چه‌بسا کم‌باورترین مسلمانان که اعتقاد زیادی هم ندارد این آموزه را به کار می‌برد و آن هم گفتن انشاالله است که توصیه قرآنی است. یا مثلا خواندن آیه والله خیر الحافظاً و هو الرحمن الراحمین، در تنهایی یا زمان وداع و مسافرت کسی خوانده می‌شود.

معینی ادامه داد: دیگر رسوم مثل اینکه در زمان فوت رایج بوده است که روی سینه متوفی یک جلد قرآن کریم می‌گذاردند و یک قاری قرآن تلاوت می‌کرد تا شیطان در جسد مرده ورود نکند. همچنین رسمی که هنوز هم رایج است، در عید نوروز از جمله چیزهایی که سر سفره هفت‌سین گذاشته می‌شود قرآن است و معمولا اشخاص مومن در انتظار تحویل سال آیاتی از قرآن را تلاوت می‌کنند. یا بدرقه مسافری با آب و آیینه و قرآن و رد کردن مسافر از زیر قرآن که به اعتقاد عامه مردم این کار باعث می‌شود در سفر ایمن باشد و بلایی به او نرسد.
 
وی در ادامه بیان کرد: بحث دیگری که وجود دارد رسوماتی در این زمینه است مثل پیراهن قرآن که در یک پارچه سفید سی‌جزء قرآن نوشته می‌شود و به صورت یک پیراهن بدون آستین در آورده می‌شد. یا ختم قرآن که از قدیم‌الایام رایج بوده که در شعر فارسی هم به کار رفته است و قرآن سر گرفتن که در شب‌های قدر رایج است و ضامن قرار دادن قرآن که در آن قرآن را ضامن راستی و درستی خود قرار می‌دهند که در دادگاه‌ها رایج است.
 
معینی گفت: رسم قرآنی دیگری که هم‌اکنون هم رایج است این است که در داخل یا سردر بیرونی آیه وان‌یکاد زده می‌شود که گاهی در خانه‌های مدرن امروزی هم یافت می‌شود که به آیه چشم‌زخم معروف است و امروزه هم اعتقاد به چشم‌زخم وجود دارد. همچنین حافظ هم در بیت زیبایی به این آیه اشاره کرده است که «حضور محفل انس است و دوستان جمع‌اند / وان‌یکاد بخوانید و در فراز کنید»
 
راه‌های آشنایی مردم با قرآن
وی عنوان کرد: بحث دیگری که وجود دارد این است که مردم چگونه با قرآن آشنا می‌شوند همان‌طور که گفته شد یکی از راه‌ها مکتبخانه‌ها بود که فرد از کودکی و سن کم با قرآن آشنا می‌شد. از راه‌های دیگر آشنایی با قرآن که در بیشتر شهرهای ایران رواج دارد حضور در مساجد و مجالس وعظ و خطابه است. یا خواندن کتاب‌های مختلف و امروزه هم برنامه‌های مختلف قرآنی صدا و سیما و رادیو و تلویزیون، اینترنت، فضای مجازی و ... راه‌های آشنایی با قرآن است.

معینی افزود: علمای دین و روحانیون از دیگر افرادی هستند که مردم به آنها اعتماد دارند و از طریق سخنان آن‌ها با قرآن آشنا می‌شوند که البته یکی از آسیب‌های این راه که به شناخت مردم از قرآن آسیب می‌زند مدعیان دروغین ارشاد جامعه هستند. برخی خود را در لباس ارشاد جامعه قرار می‌دهند حال آنکه لیاقت و شایستگی مرشد مردم بودن را ندارند.
 
وی ادامه داد: آسیب‌های جدی در شناخت مردم نیز وجود دارد یکی خرافه است که بحث مفصلی است. برخی از اعتقادات مردم اعتقادات درستی است مثل انشاءالله گفتن یا خواندن آیه‌ای که هنگام سوار شدن بر مرکب خوانده می‌شود ولی اگر ما از پیش خود آیاتی بیاوریم و برای هرکدام خاصیتی تعریف کنیم و مردم آن را بخوانند و اثر نبخشد باعث ریزش ایمان‌ها و از بین رفتن اعتقادهای آن‌ها نسبت به قرآن می‌شود و این کم‌کم باعث شکل‌گیری خرافه می‌شود.
 
معصومین در مقابله با خرافات
این محقق حوزه قرآنی اشاره کرد: در تعالیم قرآن کریم نمونه‌هایی از نقد و انکار باورها و رفتارهای خرافی عرب جاهلی نیز وجود دارد یکی از این باورها که نزدیک بود شکل بگیرد و پیامبر با آن برخورد کرد بحث ماجرای کسوفی بود که هنگام مرگ ابراهیم فرزند پیامبر رخ داد. یا مثلا واکنش حضرت علی (ع) به سخن منجمی که در جنگ نهروان ساعت را برای جنگ نامشخص تشخیص داده بود اعلام کرد که پیشگویی به آموزه‌های قرآن ناسازگار است و مسلمانان را از این گونه اقدامات نهی کرد. همچنین حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه هرچند بر چشم‌زخم، سحر و فال صحه نهاده است اما تطیر را مردود اعلام کرد که به معنای فال بد زدن است و در مقابل به فال نیک زدن تشویق کرده است.
 
وی گفت: از راه‌های مقابله با باورهای غلط استفاده از تلویزیون، رادیو و فضای مجازی و... برای اصلاح باورهای غلط و جایگزین کردن باورهای درست است. مثلا باورهای غلطی که در مورد دعا وجود دارد باید توسط فرهیخته‌ها و صاحبنظران از طریق مقاله، کتاب و... از بین برود.
 
معینی در انتها بر مواردی از باورهای مردم که فرهنگ‌ عامه مردم است و ریشه در قرآن دارد اشاره کرد و با بیان اینکه بخش عمده‌ای از فرهنگ عامه ایرانیان در زبان گفتار آنان است به کتاب فرهنگ امثال و تعابیر قرآن اشاره کرد که نوشته خود اوست و در آن این موارد را به صورت الفبایی و با ذکر شاهد مثال از کتاب‌های معتبر آورده است.

در پایان نشست با پرسش و پاسخ حضار به پایان رسید.