به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست «شب طنز در آثار سعدی» با همکاری انتشارات گاندی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و مجله بخارا، عصر سه‌شنبه (3 آبان‌ماه) در محل کانون زبان فارسی برگزار شد.
 
جواد مجابی که تنها سخنران این نشست بود در توضیح آثار سعدی اظهار کرد: هر شاعر بزرگی، تصوری از آثار خلاقه‌اش دارد؛ برای مثال فردوسی تجسمی که از شاهنامه دارد، قصری عظیم است یا حافظ اشعارش را خانه عاشقی و معرفت می‌داند، اما تعبیری که سعدی از آثارش دارد به قدری مدرن، پیشرفته و جامع است که هنوز معاصرین ما به آن درک از ادبیات نرسیده‌اند و یا تا به امروز به آن توجه نکرده‌اند. سعدی ادبیات را به‌عنوان یک سیستم آموزش، تفکر، تجربه و تامل می‌داند و این خیلی مدرن است، چراکه آدمی در قرن هفتم به ادبیات به شکل یک سیستم نگاه کرده است.

وی ادامه داد: سعدی کسی است که طنز را از قلمرو شعر به نثر آورد، چراکه از شروع شعر فارسی توسط رودکی، شعر همواره حامل طنز بوده است. البته می‌توان گفت که طنز از دوره سنایی شروع شده و پیش از آن هجو بوده است. در کل طنز به معنای امروزی یعنی حذف تعلیمی و به این معنا که شما می‌توانید با یک حرف جدی، شوخی را آغاز کنید.
 
این طنزپرداز با اشاره به دوره‌های مختلف طنز در ایران گفت: طنز در ادبیات ما با سنایی شروع و سپس توسط شاعرانی مانند عطار و مولوی ادامه و گسترش می‌یابد و به این شکل رفته‌رفته قلمرو و جغرافیای طنز گسترده‌تر و عمیق‌تر می‌شود، اما سعدی با انتقال طنز از شعر به نثر، این جغرافیا را وسیع‌تر می‌کند و راهنمای شاگردش عبید زاکانی می‌شود.

وی افزود: عبید زاکانی به دلیل استفاده از شیوه و بیان سعدی در کنار ادبیات عرب به موفقیت دست یافت و توانست طنز را به شکلی ساده بیان کند و مشکلات طنز سعدی را برطرف سازد. مشکل سعدی این است که وقتی مطلب طنزی را بیان می‌کند، به دلیل فصاحت ادبی او، طنز نمایان نمی‌شود و کمتر کسی متوجه وفور طنز در آثار سعدی می‌شود، در حالی‌که خود سعدی به صراحت در آغاز گلستان به فراوانی طنز در آثارش اشاره می‌کند.
 
طنز یک اَبَر رسانه است

مجابی با تاکید بر نقش غیرقابل انکار طنز اظهار کرد: ما رسانه‌هایی مانند شعر، قصه، سینما و تئاتر داریم که طنز در همه این رسانه‌ها حضور دارد و به همین دلیل من اعتقاد دارم که طنز یک اَبَر رسانه است. طنز یک بینش حاکم در آثار هنری است که با یک نگاه تازه به جهان می‌نگرد. اگر بخواهیم تعبیری از طنز داشته باشیم بهتر است بگوییم، طنز بینشی بر پایه نقد دائم شوخیانه و تردیدبرانگیز از موقعیت بشر و وقایع روزگار است.

وی ادامه داد: سعدی در روزگار بعد از فتنه مغول زندگی می‌کرد، به همین دلیل در روزگار بسیار دشواری زیسته و شاید به همین دلیل به شوخی با قدرت‌های زمانه، مردم ستم‌دیده و دیگر شرایط موجود پرداخته است تا بتواند مرهمی بر درد جامعه باشد. سعدی در آثارش از وضعیت موجود در آن زمان صحبت می‌کند و سپس به بیان عاقبت کارهای آن‌ها می‌پردازد. تصویری که سعدی از روزگار خود دارد، تصویری دوزخی است که مردم بدبخت و ستم‌دیده‌ای را نشان می‌دهد که در چنگال ستمکاران افتاده‌اند. در یک نتیجه‌‌گیری ساده می‌توان گفت که سعدی قصد دارد تا بی‌عقلی را مشخصه نخست روزگار خود معرفی کند.

این شاعر پیشکسوت با اشاره به روزگار سعدی گفت: سعدی روزگار خود را غیرانسانی می‌داند و در تلاش است تا با خلاقیت، اخلاق درست، صلح و رعایت موارد انسانی به جنگ شرایط موجود برود و یا حداقل صلح را تبلیغ کند. او نه مانند ناصر خسرو خود را حجت زمانه می‌داند و نه مانند صوفیان در گوشه‌ای می‌نشیند و حسرت می‌خورد؛ بلکه سعدی مانند انسانی که تنها به مسائل زمینی وابسته است به بیان نظرات خود در آثارش می‌پردازد.

وی افزود: سعدی در اشعار و نوشته‌های ادبی خود با زبان طنز به قدرت زمانه، افراد کنار قدرت، قاضی‌ها، ریاکاران، ناقصان، زیبارویان، زشت‌رویان و هر موضوعی که جای پرداختن دارد، اشاره می‌کند.

مجابی در توضیح ویژگی‌های متفاوت آثار سعدی با آثار دیگر شاعران و نویسندگان اظهار کرد: در کتاب‌های زیادی با این قصه روبه‌رو می‌شویم که انسان بی‌گناهی را نزد پادشاه می‌آورند تا او را بکشند اما او در لحظه آخر حرفی می‌زند که باعث نجات جانش می‌شود، چنین داستان‌هایی در گلستان نیز وجود دارد اما سعدی با آوردن چنین داستانی قصد دارد به کار مضحک پادشاهان اشاره کند چراکه او قصد ندارد این پیام را انتقال دهد که آن شخص به دلیل صاحب ادب بودن زنده مانده است، بلکه می‌خواهد رفتارهای پادشاهان را نقد کند که چگونه با زندگی مردم بازی می‌کنند.

وی ادامه داد: سعدی در آثار خود با ابلهان درگیر است، چراکه براساس دیدگاه او انسان نادان می‌تواند با روش‌های مختلف به کسب علم بپردازد و شرایط را تغییر دهد اما انسان ابله، شخص نادانی است که تصور می‌کند بسیار داناست، به همین دلیل هیچ‌ کاری برای او نمی‌توان کرد. او به شکل‌های مختلف با انسان‌های ابله درگیر می‌شود، اما توصیه می‌کند که مردم با این انسان‌ها گلاویز نشوند.

مجابی در ادامه سخنرانی خود به طنز سعدی در پرداختن به موضوعات مختلفی مانند انسان‌های زشت، بدبو، بدآواز، خسیس، درویشان، ثروتمندان و فسادهای اخلاقی اشاره کرد و برای هر کدام از موضوعات مطرح شده، مثالی آورد.

همچنین در این نشست قسمت‌هایی از فیلم مستند «سعدی کارنو» ساخته عبدالحمید ارجمند به نمایش درآمد. این فیلم به داستان خانواده‌ای فرانسوی می‌پردازد که بنا بر وصیت ژنرال کارنو، نام سعدی را برای خود انتخاب کرده‌اند. در این فیلم به شکل غیرمستقیم به میزان تاثیرگذاری اشعار سعدی روی مردم اروپا و سیاستمداران این قاره پرداخته شده است.