حسن محدثی، استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کتاب «سوانح عمر» را برای مطالعه ایام پایانی هفته پیشنهاد کرد و گفت: این کتاب اثر شمس‌الدین رشدیه فرزند مرحوم حاج میرزا حسن رشدیه است که به زبان فارسی درباره زندگانی پدرش و خدماتی که ایشان در ساختن مدرسه و تالیفات مختلفی که از خود به جای گذاشته‌اند، نوشته شده است. یکی از آخرین کتاب‌های که مطالعه کردم و از آن لذت بردم داستان زندگی میرزا حسن تبریزی معروف به رشدیه است.

وی ادامه داد: در این کتاب درباره نسبت دین با مدرسه‌سازی سخن گفته شده و اینکه آیا دین در این باره کمک کرده یا آنکه مانع شده است. کتاب زبان و داستان جالب و جذابی دارد و زندگی این بزرگمرد را نشان می‌دهد.

این جامعه‌شناس اضافه کرد: رشدیه یک روحانی زاده تبریزی است که قرار بوده به حوزه علمیه قم برود و درس طلبگی بخواند و مانند پدر و برادرانش روحانی شود اما همزمان در روزنامه اختر آن زمان می‌خواند که مدارس جدیدی دایر شده و در آن روش تدریس چگونه است.

به گفته محدثی، او چون در مکتب خانه درس خوانده و در آنجا درس خواندن سخت بوده و تنبیهات زیاد، رنج کشیدن و درد کشیدن داشته، وقتی می‌فهمد شیوه جدیدی از آموزش وجود دارد، به لبنان و مصر سفر می‌کند و شیوه جدید آموزش را یاد می‌گیرد و در ایروان مدرسه‌ای دایر می‌کند.

این استاد دانشگاه در ادامه توضیحات بیشتری درباره این کتاب ارائه کرد و گفت: آنجا ناصر‌الدین شاه مدرسه را می‌بیند و درباریانش خطر این مدرسه را حس می‌کنند و آن را تعطیل می‌کنند. پس از آن رشدیه به تبریز می‌آید و در آنجا هم مدرسه دایر می‌کند. او در طول عمرش 12 مدرسه در تبریز، مشهد، تهران و قم تاسیس می‌کند.

وی یادآور شد: مکتب داران آن زمان و برخی از طلبه‌های دینی که احساس می‌کنند با مدارس رشدیه وضعیتشان به خطر افتاده، هر بار یک روحانی را برانگیختند که علیه مدرسه وی فتوا بدهد و هر بار مدرسه را خراب کردند و بارها شده که شبانه از شهرش فرار کرده است تا کشته نشود. به طور مثال یک بار در تبریز مدرسه‌اش را با نارنجک منفجر می‌کنند و یکی از کودکان دبستان کشته می‌شود.

محدثی ادامه داد:‌ این فرد همه عمرش را برای ساختن دبستان و آموزش و پرورش جدید می‌گذارد و هر بار یک نیروی دینی او را مخالف تفکر دینی می‌داند اما روحانی‌های دینی هم هستند که از او حمایت می‌کنند.

وی با بیان اینکه داستان زندگی رشدیه و اراده و پشتکارش بسیار جذاب است تاکید کرد: رشدیه الگوی جالبی است از اینکه کارگزاران تغییر باید چه ویژگی داشته باشند که تغییر را ایجاد کنند. البته رشدیه در ابتدا سعی می‌کند به محتوای دروس کاری نداشته باشد و بیشتر روی شیوه آموزش کار می‌کند و می‌خواهد تغییراتی را ایجاد کند. اما از آنجا که تغییرات بنیادین بوده مخالفت‌ها زیاد می‌شود چون در آن زمان آموزش بسیار سخت بوده اما او کاری می‌کند که آموزش آسان شود و البته در این راه هم با مخالفت‌هایی روبه‌رو می‌شود.

کتاب «سوانح عمر» اثر شمس‌الدین رشدیه در ۱۲ فصل، یک مقدمه و یک فهرست سامان یافته است. مولف انگیزه خود از نوشتن این کتاب چنین بیان می‌کند:‌ «روزی متصدیان رادیو در برنامه «خدمت گزاران و بزرگان کشور»، گفتاری به عنوان «بنیانگذار فرهنگ نوین و تربیت جدید در ایران»، شرح حال پدرم را پخش می‌کرد. گذشته از اشتباهاتی که در بیان مطلب شده بود، نام پدرم را میرزا حسن خان ذکر کرد، در صورتی که تمام عمر معمم و چند صباحی مکلا به کلاه پهلوی، و باز تا آخر حیات معمم و حاج میرزا حسن رشدیه معروف بود. بالاخره مقتضی چنین دیدم، شرح خدمات و زحمات پدرم را در این راه از یادداشت‌های آن شادروان و آن چه خود دیده یا از حضرتش شنیده بودم، دفتری تهیه و تقدیم حضور مشتاقان کنم. باشد که در صحیفه ایام این اقدام من هم خدمت فرهنگی به قلم آید.»

نشر تاریخ ایران این کتاب را منتشر کرده است.